5. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Anlatısal Metinlerin Bağdaşıklık ve Tutarlılık Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 39, 103 - 119, 21.04.2024

Galip Çağlayan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469390

Öz

Dil vasıtasıyla ortaya koyulan düzenli birimler, metni ortaya çıkarır. Tümcelerin dizimsel ve anlamsal birlikteliğiyle kurgulanan metin, ana dili Türkçenin öğrenme-öğretme sürecindeki olumlu çıktıları için araç rolü üstlenen temel materyaldir. Ortaokul Türkçe ders kitabında yer alan anlatısal metinlerin öğrencilerin seviyesine uygun özellikte olması, öğrenme durumlarının olumlu yönde ilerlemesinde son derece önemli bir etkendir. Böyle bir durumda metin merkezli metinsellik ölçütleri bu uygunluğun belirlenmesinde etkili bir unsurdur. Çalışmanın amacı, 5. sınıf Türkçe ders kitabında öğrencilere sunulan kurmaca metinlerdeki bağdaşıklık ve tutarlılık görünümlerinin örneklerle ortaya koyulması ve böylelikle ortaya çıkan nicel verilere ilişkin değerlendirmelerde bulunmaktır. Çalışmada nitel desen tercih edilerek araştırma sürecinde ortaya koyulan veriler doküman incelemesi tekniği vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda ders kitabındaki dinleme metinleri hariç serbest okuma metinleri dâhil olmak üzere 5. sınıfta toplam 13 anlatısal metin, “Bağdaşıklık Ölçütü Değerlendirme Formu” ile “Tutarlılık Ölçütü Değerlendirme Formu” kullanılarak incelenmiştir. Elde edilen bulguların analiz edilme noktasında ise betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Netice olarak 5. sınıfta toplam 1803 bağdaşıklık unsuru tespit edilmiştir. Bunun içinde 819 sayısıyla en çok geçen sözcüksel bağdaşıklık olmuştur. Diğer bağdaşıklık unsurları ise sırasıyla; gönderim 398, bağlantı ögeleri 380, eksilti 138, değiştirim ise 68 olarak bulunmuştur. Ayrıca toplam 97 tutarlılık unsuru tespit edilmiş bunlar arasında 36 sayısıyla en çok neden- sonuç ilişkisi kurma olmuştur. Diğer tutarlılık unsurlarına bakıldığında; karşıtlık 32, genelleştirme 20, özelleştirme 6 ve karşılaştırma 3 olarak belirlenmiştir. Bu tespitlerin ardından aynı sınıfta bulunan metinlerin arasında bağdaşıklık ve tutarlılık ilişkisi yönünden anlamlı bir farklılığın/orantının olmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Metin dil bilimi, anlatısal metin, bağdaşıklık, tutarlılık, Türkçe ders kitabı

Kaynakça

• Aksan, D. (1989). Kelimebilimi ve anlambilimi ölçülerinden yararlanarak bir yazı dilinin eskiliğini saptama yolları ı: kavram alanı-kelime ailesi ilişkileri ve Türk yazı dilinin eksikliği üzerine. Ankara: TDK Yayınları.
• Aydın, İ. (2012). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitabının “duygular” temasında yer alan okuma metinlerine metindilbilimsel bir yaklaşım. Turkish Studies, 7(3), 381-407.
• Balci, A. ve Gökçe, B. (2022). İlkokul 4. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin tutarlılık görünümleri. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 380- 401.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-15.
• Balyemez, S. (2011). Dede Korkut Hikâyeleri’nin metin dil bilimsel yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Beaugrande, R. ve Dressler, W. (1981). Introduction to text linguistics. New York: Longman Group Company.
• Bozok, L. (2019). Ortaokul 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin bağdaşıklık ve tutarlılık yönünden incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, Erkan Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2022). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Coşkun, Eyyup (2005). İlköğretim öğrencilerinin öyküleyici anlatımlarında bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çapraz Baran, Ş. ve Diren, E. (2022). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Çoban, A. ve Karadüz, A. (2015). 7. Sınıf öğrencilerin öyküleyici metinlerinin bağdaşıklık ve tutarlılık ölçütlerine göre değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 1308-9196.
• Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Dilidüzgün, Ş. (2019). Dilbilim ve metin bilgisi ile ilgili temel kavramlar. H. Karatay (Ed.), Dil eğitiminin temel kavramları- içinde (ss.151-184). Ankara: Asos Yayınları.
• Gözlet, D. (2018). İlköğretim 6. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan metinlerin bağdaşıklık ve tutarlılık özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Günay, D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Halliday, M. A. K. ve Ruqaiya, H. (1976). Cohesion in English. London: Longman Group UK Limited.
• Hirik, S. (2020). Türkçede bağdaşıklık ve bağdaşıklık unsurları: Kürk Mantolu Madonna incelemesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(1), 221-238.
• Kayadibi, N. (2022). Öğretmen adaylarının yazılı anlatımlarında bağdaşıklık unsurlarını kullanma düzeyleri. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 5(10), 1437-1450.
• Kerimoğlu, C. (2019). Genel dilbilime giriş. Ankara: Pegem Akademi.
• Lüleci, M. (2010). Yeni bir disiplin olarak metin dilbilim ve Türk edebiyatına metin dilbilimsel bir yaklaşım. Yayınlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. S. Turan (Çev. Ed.). Nobel Yayınları.
• Taşıgüzel, S. (2004). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında öğretici nitelikteki metinlerdeki eşdizimsel örüntülemelerin görünümü. Dil Dergisi, 125, 72-87.
• Torusdağ, G. (2015). Memduh Şevket Esendal’ın öykülerine metindilbilimsel bir yaklaşım. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Türker, M. (2023). 5. Sınıf Türkçe ders kitaplarında bağdaşıklık ve tutarlılık görünümleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elâzığ.
• Uzun Subaşı, L. (1995). Orhun Yazıtlarının metindilbilimsel yapısı. Ankara: Türk Dilleri Araştırma Dizisi.
• Van Dijk, T. A. (1977). Text and context. London: Longman Linguistic Library.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis. Ids Practıce Paper In Brıef, 13.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldırım, O. (2020). Metin dilbilimsel bağdaşıklık ve tutarlılık temelinde Haldun Taner’in “Neden Sonra…” sı. Journal of History School, 48, 3392-3417.
• Yılmaz, E. (2010). Uygulamalı metin bilgisi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Yılmaz, Ö. (2012). 11. sınıf öğrencilerine ait öyküleyici metinlerin bağdaşıklık ve tutarlılık açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Yılmaz, Ö. ve Keklik, S. (2013). 11.sınıf öğrencilerine ait öyküleyici metinlerin bağdaşıklık ve tutarlılık açısından incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(4), 139- 157.