Tazmin ve Serika’nın Tespitinde Michael Riffaterre’nin Tenas Kuramlarının Ayırt Edici Rolü

Yıl 2024, Sayı: 39, 783 - 794, 21.04.2024

Yunus Çakır

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469420

Öz

Tazmin ve serika kavramları Arap dilinde bediî bakımdan konu edilen iki ayrı kavramdır. Bu kavramlar, şâirin bir başkasına ait bir şiir metnini kendi şiirinde kullanması yönüyle ortak bir özellik içermektedir. Bu ortak özellik tazmin kastıyla yapıdığında bir sanat olarak değerlendirilmekte iken serika kastıyla yapıldığında ise yerilen bir hırsızlık olarak nitelendirilmektedir. Bu iki kullanımın birbirine karıştırılma riski önceki dönemlerde de bazı bilim adamları tarafından dikkate alınmış olup kavramların tanımlamalarında titiz davranmaları sonucunu oluşturmuştur. Nitekim bir şiir içindeki başka bir şâirin şiirine ait olan metni tespit etmek bu konuda bir bilgi birikimini zorunlu kılmaktadır. Bu durum günümüz dilbilim çalışmalarında ortaya konulan tenas kuramlarından Riffaterre’nin okur kuramı ile de ilişkili bir özellik taşımaktadır. Tazmin ve serika kavramları bünyesindeki uygulama örneklerinin ihtiva ettikleri dış metnin miktarı bakımından farklı isimlerle de isimlendirilmiştir. Bu uygulama örneklerindeki dış metinlerin ifadeye sanatsal bir nitelik mi kattığı yoksa onu bir tür alınmış (çalınmış) metin durumuna mı dönüştürdüğü, okuyucunun bilgi birikime göre değişiklik arz edebilecek olup birbirine zıt şekillerde anlaşılması mümkün bir netice ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmada tazmin ve serika uygulamalarının doğru bir şekilde tespitinin mümkün olup olmadığı, mümkünse bunun ne gibi şartlar ve koşullar gerektirdiği Riffaterre’nin tenas kuramı kapsamında irdelenerek yanlış tespit ve anlamaların önüne geçilmesini sağlayacak sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Tazmin, Serika, Tenas, Riffaterre

Kaynakça

• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası İlişkiler (2. Baskı). Öteki Yayınevi.
• Akyüz, Z. (2022). Beyân ve Bedî‘ İlminde Tazmin Üslûbu. Amasya İlahiyat Dergisi, 18, 325-357.
• Aladağ, M. Ş. (2021). Arap Edebiyatında İktibâs Sanatı [Doktora Tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ‘Aẓẓâm, M. (2001). En-Naṣṣu’l-ġâib tecelliyâtu’t-tenâṣṣ fî’ş-şi‘ri’l-ḳadîm. İttiḥâdu Kuttâbi’l-‘Arab.
• Baḳşâ, ‘Abdulkâdir. (2007). Et-Tenâṣṣ fî ḫiṭâbi’n-naḳdî ve’l-belâġî. Afriḳıyâ eş-Şarḳ.
• Beşşâr b. Burd, E. M. el-‘Uḳaylî. (2007). Dîvânu Beşşâr b. Burd. Vizâratu’ŝ-Ŝeḳâfe.
• Bulut, F. (2018). “Metinlerarasılık” Kavramının Kavramsal Çerçevesi. Edebi Eleştiri Dergisi, 2(1).
• Cubrân, M. (1992). Er-Râid (7. Baskı). Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn.
• Di‘bil, E. ‘Alî (Ebû C. b. ‘Alî b. R. el-Ḫuzâ‘î D., Dîvânu Di‘bil b. ‘Alî el-Ḫuzâî. (1962). Dîvânu Di‘bil b. ‘Alî el-Ḥuzâî. Maṭba‘atu’l-Âdâb.
• Durmuş, İ. (2011). Tazmin. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 204-206). TDV Yayınları.
• Ebû Temmâm, Ḥabîb b. Evs b. Ḥâris eṭ-Ṭâî. (ts.). Dîvânu Ebî Temmâm eṭ-Ṭâî. y.y.
• ed-Dımeşḳî, Y. B. (2009). Eṣ-Ṣubḥu’l-munbî ‘an ḥayŝiyyeti’l-Mutenebbî (3. Baskı). Dâru’l-Ma‘ârif.
• el-Cevherî, E. N. İ. b. Ḥammâd. (2009). eṣ-Ṣıḥâḥ: Tâcu’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. Dâru’l-Hadis.
• el-Curcânî, M. b. ‘Alî. (1997). El-İşârât ve’t-tenbîhât fî ‘ilmi’l-belâġa. Mektebetu’l-Âdâb.
• el-Feyyûmî, A. b. M. b. ‘Ali el-Muḳrî. (ts.). El-Miṣbaḥu’l-munîr fî ġarîbi’ş-Şerḥi’l-kebîr (2. Baskı). Dâru’l-Ma‘ârif.
• el-Ḳazvînî, E.-M. C. el-Ḫaŧîb M. b. ‘Abdurrahmân b. ‘Umer b. A. eş-Şâfi‘î. (2003). El-Îḍâḥ fî ‘ulûmi’l-belâġa. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• el-Merâġî, A. M. (1993). ʿUlûmu’l-belâġa (3. Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• es-Ṣâġânî, E.-F. R. Ḥasen b. M. b. Ḥasen. (1974). Et-Tekmile ve’ẕ-ẕeyl ve’ṣ-ṣıla li-kitâbi Tâci’l-luġa ve Ṣıḥâḥi’l-ʿArabiyye li’l-Cevherî. Matba‘atu Dâri’l-Kutub.
• ez-Zebîdî, E.-F. M. el-M. b. M. b. M. b. ‘Abdirrezzâk el-Bilḳrâmî el-Huseynî. (1979). Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Ḳâmûs. Matba‘atu Ḥukûmeti’l-Kuveyt.
• ez-Zebîdî, E.-F. M. el-M. b. M. b. M. b. ‘Abdirrezzâk el-Bilḳrâmî el-Huseynî. (1991). Et-Tekmile ve’ẕ-ẕeyl ve’ṣ-ṣıla limâ fâte ṣâḥibu’l-Ḳâmûsi mine’l-luġati. el-Heyetu’l-‘Âmme li-şuûni’l-Maŧâbi‘i’l-Emîriyye.
• Gezer, E. E. (2021). Kendinden Önceki Metinleri Bir Arşiv Olarak Kullanan Postmodern Anlatılar: Metinlerarasılık, Göstergelerarasılık, Resimlerarasılık. Aydın Sanat, 14, 141-153.
• Hacımüftüoğlu, N. (1992). Bedî‘. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 5, ss. 320-322). TDV Yayınları.
• Ḥâmid, A. Ḥasan. (2001). Et-Taḍmîn fi’l-‘Arabiyye. ed-Dâru’l’- ‘Arabiyye li’l-‘Ulûm.
• İbn Ebû’l-‘İṣba‘, E. M. Z. ‘Abdulazîm ‘Abdusselâm b. ‘Abdulvâḥid b. Ẓâfir el-Mıṣrî. (1963). Taḥrîru’t-taḫbîr fî ṣınâ‘ati’ş-şi‘ri ve’n-neŝr ve beyâni i‘câzi’l-Ḳur’ân. Lecnetu İḥyâi’t-Turaŝi’l-İslâmî.
• İbn Manẓûr, E.-F. C. M. b. M. b. ‘Ali b. A. el-Enṣârî er-Ruveyfiî. (ts.). Lisânu’l-‘Arab (1-15). Dâru Sâdır.
• İbn Reşîḳ el-Ḳayrevânî, E. ‘Alî el-Ḥasen el-Ezdî el-Mesîlî. (2000). El-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih (1-2). Mektebetu’l-Ḫâncî.
• İbn Ṭabâṭabâ, E.-Ḥasen M. b. A. b. M. b. İ. el-Ḥasenî el-‘Alevî. (2005). ʿİyâru’ş-şiʿr (2. Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbnu’l-Eŝîr, E.-F. Ḍiyâuddîn N. b. M. b. M. eş-Şeybânî el-Cezerî. (1956). El-Câmiʿu’l-kebîr fî ṣınâʿati’l-manẓûm mine’l-kelâm ve’l-mens̱ûr. el-Mecma‘u’l-‘İlmî’l-‘İrâkî.
• İbnu’l-Eŝîr, E.-F. Ḍiyâuddîn N. b. M. b. M. eş-Şeybânî el-Cezerî. (t.s.). El-Mes̱elu’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir (1-4). Dâru’n-Nehḍa.
• İbnu’l-Mu‘tez, E.-‘Abbâs ‘Abdullâh b. M. el-M.-B. b. C. el-Mutevekkil-‘Alellah el-‘Abbâsî. (2012). Kitâbu’l-Bedî‘. Muessesetu Kutubi’ŝ-Ŝekâfiyye.
• İbrahim Mustafa vd. (2004). El-Mu‘cemu’l-vasîṭ (4. Baskı). Mektebetu’ş-Şurûḳi’d-Duveliyye.
• İmruu’l-Ḳays, E. V. H. b. Ḥucr b. el-Ḥâris. (ts.). Dîvânu İmrii’l-Ḳays (4. Baskı). Dâru’l-Ma‘ârif.
• Koçak, S. (2014). Kur’an’da Tazmîn Üslubu. İlâhiyât Yay.
• Korkmaz, F. (2017). Metinlerarası İlişkilerin Klasik Retorikteki Kökeni Üzerine Bir Araştırma. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, Geleneksel ve Postmodernizm Özel Sayısı.
• Lebîd b. Rebîa, E. A. b. M. b. C. el-Âmirî el-Ca‘ferî. (1993). Dîvânu Lebîd b. Rebî‘a. Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• Maṭlûb, A. (2006). Mu‘cemu’l-muṣṭalahâti’l-belâġiyye ve teŧavvuruhâ. ed-Dâru’l-‘Arabiyyetu li’l-Mevsû‘ât.
• Seller, Y. (2021). Klasik Arap Edebiyatında İntihal Olgusu ve Şiirdeki Yansımaları [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tabâne, B. (ts.). Es-Serikâtu’l-edebiyye. Nehdatu Mısır.
• Ṭarafe b. el-‘Abd, E. ‘Amr b. S. b. S. el-Bekrî el-Vâilî. (2002). Dîvânu Ṭarafe b. El-‘Abd (3. Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Temizer, A. (2010). Arap Dilinde Tazmîn. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 39 (2010/2), 81-96.
• Ya‘kūb, E. B. (2006). Mevsû‘atu ‘ulûmi’l-‘Arabiyye. Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Yedi Askı Arap Edebiyatının Harikaları (Nurettin Ceviz vd., Çev.; 4. Baskı). (2017). Ankara Okulu.