Eski Anadolu Türkçesine Ait Dinî Bir Eser: Hazâ Kitâbu Mevt: Ölümün Hikâyesi [06 Mil Yz A 3881/4]

Yıl 2024, Sayı: 39, 259 - 282, 21.04.2024

Türkan Korkmaz Bulut

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469421

Öz

Kitâbu Mevt adlı eser İslami dönem Türk edebiyatına ait dinî bir mesnevidir ve 75 beyitten oluşmaktadır. Eser ölümden bahseden kısa bir mesnevidir ve eserin adı günümüz Türkçesine “Ölümün Hikâyesi” ya da “Ölümün Kitabı” olarak aktarılabilir. Mesnevi, manzum bir halk hikâyeleri mecmuasında kayıtlıdır ve dil bakımından Eski Anadolu Türkçesi dil özellikleri taşımaktadır. Eser dinî ve tasavvufî bir çizgidedir ve “Ölmeden önce ölünüz.” hadisini açıklamaktadır. Mesnevide bir insanın ölümden sonra neler yaşayacağı İslam inançları çerçevesinde kısa bir şekilde anlatılmıştır. Ölümün taşıdığı anlam kültürden kültüre ve inançtan inanca farklı biçimlerde şekillenmiştir. Bazı inançlar ölümü ebedî bir hayata geçiş olarak görürken, bazı inançlar da ölümü kesin bir son olarak kabul ederler. İslam inancına göre insan yaşarken sürekli ölümün her an gelebileceği düşüncesiyle yaşamalı ve ölüm bir gün geldiğinde ona hazırlıklı olmalıdır. İslam dinine göre bu dünya geçici, asıl kalıcı ve ebedî olan ise öte dünyadır. Bu mesnevinin çıkış noktası olan “Ölmeden önce ölünüz.” hadisi tartışmalı olmakla birlikte burada verilen mesajın doğruluğu genellikle kabul edilmektedir. Bu söze göre insan kendi nefsini her türlü kötü duygu ve düşünceden uzak tutmalı ve bir gün ölüm vakti geldiğinde de ona rıza göstermelidir. Kitâbu Mevt adlı mesnevi üzerine yapılan bu çalışmada eserin Ankara Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz A 3881/4 numarada kayıtlı yazması üzerinden transkripsiyonlu metni ve dil-içi çevirisi yapılmış, ölüm kavramı kısaca ele alınarak mesnevinin dil özellikleri verilmiştir. Sonuç bölümünde elde edilen bulgular belirtilmiş ve çalışmanın sonuna yazmanın görselleri tıpkıbasım olarak eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk dili_Eski Anadolu Türkçesi, İslam dini, Hz. Muhammed, ölüm, mesnevi

Kaynakça

• Ayverdi, İ. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-III. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çağrıcı, M. (2007). Ölüm (İslâm Düşüncesi). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (XXXIV: s. 36-37.) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelebioğlu, Â. (2018). Türk Mesnevî Edebiyatı (Sultan İkinci Murad Devri). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Develioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ediskun, H. (2007). Türk Dil Bilgisi (Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi). İstanbul: Remzi Kita¬be-vi.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Esen, H. (2007). Ölüm (Fıkıh). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (XXXIV: s. 38-40.) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gülsevin, G. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gürkan, S. L. (2007). Ölüm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (XXXIV: s. 32-34.) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Kartal, A. (2014). Doğu’nun Uzun Hikâyesi, Türk Edebiyatı’nda Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Kaya, D. (2021). Kültürümüzde Dinî ve Cengî Hikâyeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kocatürk, V. M. (2018). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınevi.
• Korkmaz-Bulut, T. (2017). Arzu ile Kanber Hikâyesi [Milli Kütüphane Nüshası 06 Mil Yz A 8618 ve Konya Nüshası 42 Kon 1882/2], (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
• Korkmaz, Ş. (2012). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Manzum Hikâye Mecmuası (İnceleme, Metin, Çeviri, Dizin ve Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özalp, N. A. (2014). Hikâye-i Mevlidi’n-Nebi: Mevlid Hikâyeleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Özkan, M. (2017). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kita¬bevi.
• Öztürk, E. (2017). Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şahin, H. (2018). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarama Sözlüğü I-VIII. (1963-1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi (Gramer-Metin-Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Topaloğlu, B. (2007). Ölüm (İslâm’da Ölüm). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (XXXIV: s. 34-35.) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türkçe Sözlük. (2023). 12. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII. (1965). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (2007). Ölüm (Tasavvuf). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (XXXIV: s. 37-38.) içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yazım Kılavuzu. (2012). 27. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldız, O. & Yalkın, A.O. (2021). Tarihî Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. An¬ka¬ra: Akçağ Yayınları.
• Güncel Türkçe Sözlük: https://sozluk.gov.tr/ (ET: 2024 yılı Ocak, Şubat ve Mart aylarında muhtelif zamanlarda bu adresten bilgi alınmıştır.)
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: http://yazmalar.gov.tr/ (ET: 2023 yılı Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında muhtelif zamanlarda bu adresten bilgi alınmıştır.