Ezop Anlatılarını İçeren Bir Eser: “Letâyifü’l-Hikâyât”

Yıl 2024, Sayı: 39, 482 - 505, 21.04.2024

Mustafa Alkan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469430

Cited By: 1

Öz

Köle olarak yaşadığı toplumda, hürlerden daha hür aklıyla asırlar öncesinden günümüze kadar ulaşan hayvan hikâyelerini bizlere miras bırakan Ezop, bu hikâyeleri ile olgun insanda olması gereken özellikler ve olmaması gereken huyları küçük büyük herkesin anlayacağı bir dille anlatmıştır. Bu hikâyeler o kadar ünlenmiştir ki kendinden yaklaşık 2 yüzyıl sonra büyük düşünür Sokrates, 5 yüzyıl sonra Latin ozan Phaedrus ve 21 yüzyıl sonra da La Fontaine bu hikâyeleri nazımla yeniden söylemişlerdir. Ezop’un hikâyeleri geniş bir coğrafyada meydana gelmiştir. Anadolu ve Yunan coğrafyası bu hikâyelerin merkezidir. Ancak onun yaşadığı düşünülen Bâbil ve Mısır da bu hikâyelerin oluştuğu yerlerdendir. İlgili zamanda dünyanın en güçlü devletlerinin olduğu bu geniş coğrafyadan dünyaya yayılan Ezop anlatıları, bütün milletlerin ortak malı olmuş ve birçok dile tercüme edilmiştir. Tahminen 16. yüzyılın sonu 17. yüzyılın başlarında Anadolu’da veya Balkanlar’da Letâyifü’l-Hikâyât adıyla Ezop anlatılarını toplayan bir eser daha vücuda getirilmiştir. Esasını Ezop anlatılarının oluşturduğu bu eserde, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinden, Ahmed Süheylî’nin Nevâdir-i Süheylî’sinden, Câmiʿü’l-Hikâyât tercümelerinden, Lâmiî’nin Letâif’inden ve Binbir Gece Masalları’ndan da anlatılar mevcuttur. Dili ve imla hususiyetleri itibarıyla bir Eski Anadolu Türkçesi metni olan Letâyifü’l-Hikâyât, hem dili hem de içeriği açısından önem arzetmektedir. Nitekim eserden hareketle Eski Anadolu Türkçesi üzerine yeni değerlendirmeler yapabilmek, Ezop’un biyografisiyle ilgili yeni bilgilere ve yeni Ezop anlatılarına ulaşmak mümkün olacaktır. Bu makalede işbu eser ayrıntılı şekilde tanıtılmaya çalışılacaktır. Ancak eserin dil ve imla hususiyetleri de eklendiğinde çalışmanın bir makale boyutunu çok aşacak olmasından dolayı bu çalışmada eserin tavsifi, içeriği ve yazarı üzerinde durulacak; eserin dil ve imla hususiyetleri bir başka çalışmaya konu edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ezop, fabl, hikâye, letâif

Kaynakça

• Aisopos. (2017). Aisopos Masallar, Bütün Ezop Masalları (Çev.: İo Çokona). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ataç, N. (2008). Aisopos Masalları. Yapı Kredi Yayınları.
• Ayan, G. (1994). “Lami’î Çelebi’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (1), 43-65.
• Beydebâ. (Tarihsiz). Kelile ve Dimne (Çev.: Selahattin Alpay) (4. Baskı). Bedir Yayınevi.
• Binbir Gece Masalları. (2017). (Çev.: Ekrem Demirli ve Sümeyra Özkan) (2. Baskı) (Cilt 1). Alfa Yayınları.
• Celâl-zâde Sâlih Çelebi. (2017). Cevâmiu’l-Hikâyât ve Levâmiu’r-Rivâyât Tercümesi (İnceleme-Metin). (Haz.: Tuncay Bülbül). TEZMER.
• Cunbur, M., Kaya, D., Ünver, N., Yılmaz, H. (1999). Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gönçer, S. (1971). Afyon İli Tarihi (Cilt 1).
• İsmail b. Âlî. (2011). Câmiu’l-Hikâyât (Haz.: Tuncay Bülbül). Grafiker Yayınları.
• Karaismailoğlu, A. (2022). Kelile ve Dimne. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, (25), 210-212.
• La Fontaine, J.D. (1991). Bütün Masallar (Çev.: Sabahattin Eyüboğlu). Cem Yayınları.
• Lamiʿî Çelebi. (2015). Latîfeler Kitabı Letâif-i Lâmiʿî (Haz.: Yaşar Çalışkan). Büyüyen Ay Yayınları.
• Lâmi’î-zâde Abdullah Çelebi (1994). Latîfeler (Haz.: Yaşar Çalışkan). MEB Yayınları.
• Levend, A. S. (1969). Kemal-paşazade’nin Yusuf u Züleyha’sı. Türk Dili Araştırma Yıllığı-Belleten (17), 251-281.
• Nazîr, İ. (2019). Câmiu’l-Hikâyât Tercümesi (Haz.: Müjgân Çakır). DBY Yayınları.
• Nejad, H. R. (H.1393/M.2014). Ferheng-i Istılâhât ve Darbu’l-Meselhâ-yı Pârsî. İntişârât-ı Ârif Kâmil.
• Phaedrus. (2000). Ezop Masalları (2. Baskı) (Çev.: Türkan Uzel). Öteki Yayınları.
• Süheylî, Ahmed b. Hemdem. (2015). Acâibü’l-Meâsir ve Garâibü’n-Nevâdir (Haz.: İlknur Kerenci) (2. Baskı). Büyüyen Ay Yayınları.
• Ulutürk, V. (1992). “Binbir Gece”. TDV İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, (6), 180-181.
• Uzun, M.İ. (2003). “Mecmua”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, (28), 265-268.
• Yalçınkaya, Ş. (2010). “Süheylî, Ahmed”. TDV İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, (38), 32-33.
• Yüksel, İ. (2016). Amoriumlu Ezop (1. Baskı). Afyonkarahisar Belediyesi Kültür Yayınları.
• Zeren, M. (2008). Mesnevi’de Geçen Bütün Hikâyeler (22. Baskı). Nar Yayınları.