Yûsuf-ı Meddâh’ın Varka ve Gülşâh Mesnevisinde “Mekân”

Yıl 2024, Sayı: 39, 506 - 524, 21.04.2024

Şebnem Şerife Şahinkaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469431

Öz

Tahkiyenin temel unsurlarından biri, kurgulanan olayların cereyan ettiği ve şahısların içinde yaşadığı yer olan mekândır. Anlatma esasına dayalı edebî metinlerde mutlaka gerçek, hayalî, fantastik ya da ütopik bir mekâna ihtiyaç vardır. Mekân, anlatının bir zemine tutunmasını sağlayarak gerçeklik duygusu yaratmaktadır. Böylelikle anlatıda geçen olaylar ve kahramanlar daha belirgin ve net bir şekilde görünür olmaktadır. Mekân anlatıda, sadece bir tasvir ve tanıtım aracı değildir. Şahıs kadrosunu da doğrudan etkileyen bir unsurdur. Mesnevi kahramanlarının psikolojik tahlillerinin yapılmasında, kahramanların karakterlerini açıklamada ve olayların gidişatını belirlemede büyük bir öneme sahiptir. Varka ve Gülşâh, 14. yüzyıl şairlerinden Yûsuf-ı Meddâh tarafından kaleme alınmış bir aşk mesnevisidir. Bu eser, Ayyukî’nin aynı adlı mesnevisinden esinlenerek yazılmıştır. Türk edebiyatında bu isimle yazılan ilk mesnevi olarak bilinmektedir. 1743 beyitten ibaret olan bu eser, altı meclisten oluşmaktadır. Ayrıca mesnevide, didaktik mahiyette beyitler, tasavvufî motifler ve kahramanların ağzından söylenmiş gazeller de bulunmaktadır. Varka ve Gülşâh adlı mesnevide geçen mekânlar, gerçek hayatta var olan coğrafyalar olarak takdim edilmektedir. Söz konusu anlatıda, kabileler arası mücadeleler, savaşlar ve göçebe bir yaşam tarzı sebebiyle açık mekânların öne çıktığı görülmektedir. Ancak geleneksel anlatı türlerinde mekân kavramına bir fonksiyon yüklenerek detaylı bir şekilde ele alındığını söylemek güçtür. Bu çalışmada, Varka ve Gülşâh adlı mesnevide mekânın fonksiyonunun ortaya koyulması amaçlanmış olup mekânlara ait hususiyetler incelenerek örnekler üzerinden açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

14. Yy., Yûsuf-ı Meddâh, Varka ve Gülşâh, Mesnevi, Mekân

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (2022). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili. İstanbul: Bilge Yay.
• Alsaç, F. (2021). Masalların Yapı Unsurlarının Çözümlemesi. İstanbul: Hiper Yay.
• Bilge, M. L. (1991). Bahreyn. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 4. s. 492-495.
• Çetin, N. (2015). Roman Çözümleme ve Yöntemi. Ankara: Akçağ Yay.
• Çetişli, İ. (2014). Metin Tahlillerine Giriş 2 (Hikâye, Roman, Tiyatro). Ankara: Akçağ Yay.
• Demirci, K. (2001). Kafdağı. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 24. s. 144-145.
• Encyclopaedia Britannica (1994). Kîş Adası. C. 19. s. 113.
• Kaplan, B. (2022). Klasik Türk Edebiyatında Mekân: 17. Yüzyıl Şairlerinden Nef’î, Şeyhülislâm Yahyâ, Nâ’ilî, Neşâtî ve Nâbî Bağlamında. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kemaloğlu, İ. (2009). Saray. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 36. s.121-122.
• Köktekin, K. (2007). Yûsuf-ı Meddâh Varka ve Gülşâh. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Nikoosokhan Sedghi, E. (2015). Ayyuki ile Yusuf-ı Meddah’ın Varka ve Gülşah Mesnevilerinin Karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özaydın, A. (1997). Hârizm. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 16. s. 217-220.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yay.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
• Tekin, M. (2009). Roman Sanatı Romanın Unsurları 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Topsakal, İ. (2000). X-XII. Asır İdil (Volga) Bulgarları Tarihi ve İslamiyet. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yeniterzi, E. (2010). Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı –Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı-. Volume 3. Issue 15. s. 301-334.
• Yıldız, A. (2008). Türk Edebiyatında Varka ve Gülşah Mesnevileri ve Mustafa Çelebi’nin Varka ve Gülşah Mesnevisi. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.