Çelişkili yargılar bildiren Türk atasözlerine Freudyen bir yaklaşım

Yıl 2024, Sayı: 39, 610 - 621, 21.04.2024

İsmail Abalı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469440

Öz

Ait olduğu milletin karakteri, kültürel perspektifi, dünya görüşü ve genel kabulleri ile düşünce yapısını yansıtan atasözleri; kısa, ahenkli ve kesin hüküm bildiren niteliğiyle kuşaktan kuşağa aktarılarak ve aktarıldığı her dönemin zihniyetinden bünyesine izler de katarak günümüze dek ulaşmıştır. Dolayısıyla atasözlerinin temel karakteristik özelliği, yalnızca icra edildiği zaman diliminin değil kültürel geçmişin değer yargıları ile duygu ve düşüncelerini de ihtiva etmesidir. O halde atasözü; bir toplumun hem geçmişte yaşamış hem de halen yaşamakta olan bireylerinin ortak bilgi ve tecrübelerini göstermekte ve aynı şekilde toplumun çoğunluğunun zihin yapısı ile psikolojisinden de ipuçları sunmaktadır. Bir başka deyişle bu tür, içinden çıktığı halkın psikolojik özelliklerini resmeden ve hatta geçmiş yaşantısındaki psişik süreçlerinden haber veren bir sözlü gelenek ürünüdür. Atasözünün psikolojiyle olan söz konusu ilişkisi bağlamında, bu çalışmada da insan tabiatında mevcut olan ve ilkel olarak tarif edilen açlık, açgözlülük, cinsellik ve saldırganlık dürtüleri hakkında çelişkili, tutarsız ve zıt hükümler bildiren atasözleri psikanalitik folklor kuramı ışığında tahlil edilmektedir. Bu kapsamı ve niteliği taşıyan atasözleri, Sigmund Freud’un geliştirmiş olduğu Yapısal Kişilik Teorisi bağlamında ele alınmış ve teorisyenin sınırlarını çizmiş olduğu benlik katmanlarına göre analiz edilmiştir. Çalışmada, atasözlerinin açlık, açgözlülük, cinsellik ve saldırganlıkla ilgili genel itibariyle üç çeşit hüküm içerdiği tespit edilmiş; bunun sebebinin de kişiliği ve benliği belirleyen id, süper ego ve ego adlı psişik mekanizmaların karakteristik özelliklerinden ve aralarındaki ilişkinin doğurduğu ruhsal süreçlerin niteliğinden ileri geldiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Psikanalitik Folklor, Yapısal Kişilik Teorisi, Sigmund Freud, Atasözü

Kaynakça

• Abalı, İ. (2019). Koçarlı (Aydın) halk kültürü, İstanbul: Hiperyayın.
• Akın, E., Akın, E. (2016). Türkiye Türkçesi atasözlerinde öfke ve öfke kontrolü üzerine bir inceleme, Asos Journal, 34, ss. 202-2016.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1, İstanbul: İnkılap.
• Boratav, P. N. (2000). 100 soruda Türk halk edebiyatı, (10. Basım), İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Certel, H. (1997). Türk atasözlerinde ihtiyaç ve güdüler, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, ss. 45-57.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Geleneksel dünya görüşü veya halk felsefesinin halkbilimi çalışmalarındaki yeri ve önemi üzerine tespitler, Millî Folklor, 45, ss. 12-14.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Freud, S. (2020). Ego ve id, (2. Basım), (Çev: Selin Ceyhan Gülsay), İstanbul: Oda.
• Fromm, E. (2019). Freud düşüncesinin büyüklüğü ve sınırları-Freud’un çalışmalarına modern bir bakış, (2. Basım), (Çev: Aydın Arıtan), İstanbul: Say.
• Gönen, S. (2006). Batı Türklerinin manzum atasözleri üzerine bir araştırma cilt I, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji, (2. Basım), (Çev: Ender Gürol), İstanbul: Payel.
• Karaca, F. (2000). Savunma mekanizmalarına atıfta bulunan atasözleri ışığında dinî ve kültürel psikolojiyle ilgili bazı tespitler, İslam Araştırmaları Dergisi¸13 (1), ss. 119-125.
• Kaya, D. (1999). Anonim halk şiiri, Ankara: Akçağ.
• Keskin, A. (2019). İyiden ad kalır kötüden pas: Türk halk felsefesinde iyi(lik) ve kötü(lük) algısının atasözleri örnekleminde çözümlenmesi, Motif Uluslararası Genç Halkbilimciler ve Türk Dünyası Kongresi Bildiri Tam Metinleri Kitabı, (Ed. Sezen Güngör), ss. 44-85, Eskişehir: Motif Vakfı.
• Kurt, İ. (1989). Türk atasözlerine psikolojik bir yaklaşım, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Turgay, A. (1977). Psikoloji, psikiyatri ve atasözleri, Folklora Doğru, 4 (45), ss. 20-37.
• Yurtbaşı, M. (1994). Sınıflandırılmış Türk atasözleri, Ankara: Özdemir.