Nesefî’nin Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl Adlı Eserinde Âyetle İstişhâd

Yıl 2024, Sayı: 39, 795 - 806, 21.04.2024

Nevriye Sümeyra Çalık

https://doi.org/10.29000/rumelide.1470149

Öz

Moğol istilasının etkilerinin hissedildiği Mâveraünnehir bölgesinde Buhara ve Semerkant gibi ilim merkezlerine yakın bir coğrafyada eğitim alan Nesefî, (ö. 710/1310) tefsîr alanında yazdığı orta hacime sahip Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl adlı eserinde âyetlerin dilbilimsel yönden tahlîllerini yoğun bir şekilde yapmıştır. Bu makalemizde Nesefî’nin eserinde yaptığı bu tahlîller içerisinden âyetlerde var olan dil kurallarını açıklamada kullandığı âyetle istişhâd metodunu inceledik. Bu çalışma çerçevesinde Müfessir’in eserinde âyetlerle yaptığı istişhâdlardan âyette var olan nahiv kurallarını açıklarken öne sürdüğü görüşün doğruluğunu ortaya koymak için şâhid olarak getirdiği âyetleri ele aldık. Bu âyetleri incelerken nahiv kurallarına yönelik istişhâdları öncelediğimiz için Müfessir’in lugavî anlama yönelik yapmış olduğu âyetle istişhâdları makalemizde yer vermedik. Makalemizle Nesefî’nin tefsîrinin bu metodu kullanarak dilbilimsel yönden sahip olduğu zenginliği ortaya koymayı amaçladık. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl üzerine birçok çalışmalar yapılmışsa da literatürde âyetle istişhâda yönelik herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu makaleyle eserin farklı bir yönünün de açığa çıkacağı düşüncesindeyiz. Yapmış olduğumuz incelemelerde Nesefî’nin âyetleri dilbilimsel yönden tahlîl ederken genellikle mensubu olduğu Basra ekolünün görüşlerine göre âyetleri yorumladığı görülmektedir. Müfessir, yapmış olduğu istişhâdlarda âyetleri titizlikle ele almış, uygun anlamı ortaya çıkarmak için yoğun çaba sarfetmiştir. Edatların kullanımı, harfi cerin anlama etkisi, fiilin meful almasıyla edindiği anlamları incelemiştir. Ayrıca şâhid getirdiği âyetlerin sadece nahiv kuralıyla ilgili bölümlerini alarak okuyucunun konunun bağlamından kopmamasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Nesefî, Arap dili ve Belagatı, Nahiv, Âyetle İstişhâd

Kaynakça

• Askalânî, İ. H. (1993). Durerü’l-Kâmine A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine (1. bs, 1-4). Dâru’l-Cîl.
• Bağdadi, İ. P. (1951). Hediyyetü’l-Arifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn (1. bs., 1-2). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Bakırcı, S., & Demirayak, K. (2019). Arap Dili Grameri Tarihi (Başlangıçtan Günümüze). Fenomen.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Türk Tarih Kurumu.
• Bedir, M. (2006). NESEFÎ, Ebü’l-Berekât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (1. bs, 1-46). TDV Yayınları.
• Berthels, E. (2001). Nahşeb. A. Adıvar vd. (Ed.), İslâm Ansiklopedisi (1-13). Etam Matbaa.
• Beyzâvî, M. B. (1998). Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl (1. bs, 1-5). Dâru İhyâi-Türâsi’l-’Arabî.
• Çetiner, B. (1995). Ebü’l-Berekat Abdullah İbn Ahmed en-Nesefi ve medarikü’t-tenzîl ve hakaikü’t-tevil adlı eseri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV).
• Dayf, Ş. (t.y.). El-Medârisü’n-nahviyye (7. bs.). Dâru’l-Ma’ârif.
• Dervîş, M. (t.y.). İ’râbü’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Beyânüh (1. bs, 1-10). Dâru İbn Kesîr.
• Durmuş, İ. (2001). İstişhad. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi TDV Yayınları.
• Ebû Hayyân, A. Y. (1993). el-Bahru’l-Muhît (1. bs, 1-8). Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye.
• Efğanî, S. (1987). Fî Usûli’n-Nahv. el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Emîn, A. (1997). Duha’l-İslâm. Mektebetü’l-’Üsra.
• Enbârî, A. M. (2002). El-İnsâf fî Mesâili’l-Hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Mektebetü’l-Hancî.
• Istahrî, İ. M. (1927). Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik (1-1). Beril Metbaası.
• Heffening, W. (2001). Nesefî. A. Adıvar vd. (Ed.), İslâm Ansiklopedisi (1. bs, 1-13). Etam Matbaa.
• Karagöz, M. (2015). Dilbilimsel Tefsîr ne Kur’an’ı Anlamaya Katkısı (2. bs). Ankara Okulu.
• Kefevî, M. S. (t.y.). Ketâibü A’lâmi’l-Ahyâr min Fukahâi Mezhebi’n-Nu’mâni’l-Muhtâr (Halet Efendi). Süleymaniye Kütüphanesi.
• Kehhâle, Ö. R. (1993). Mu’cemü’l-Müellifîn Terâcimü Musannifi’l-Kütübi’l-’Arabiyye (1. bs, 1-4). Müessesetü’r-Risâle.
• Kuraşî, M. E. (1993). el-Cevâhirü’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye (2. bs, 1-5). Daru Hicr.
• Kutlubuğa, E.F. (1996). Tâcu’t-Terâcim. Dâru’l-Kalem.
• Leknevî, E. H. (1324). el-Fevâidü’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî.
• Manzur, E. F. (2006). Lisânü’l-’Arab (1. bs, 1-15). Dâru Sadır.
• Mavi̇l, K. A. (2013). Bir Hanefî-Mâtürîdî Âlimi Ebü’l-Berekât en-Nesefî. Uludağ Üniverstesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(1), 57-83.
• Nesefî, E.B. (2018). Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl (8. bs, 1-3). Dâru İbn Kesîr.
• Özata, H. (2020). Hz. Peygamberden Modern Zamana Dilbilimse Tefsîr Faaliyetleri: Bir Dönemlendirme Modeli. Tefsîr Araştırmaları Dergisi, 4(2), 443-471.
• Özel, A. (2006). Hanefi Fıkıh Alimleri. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tantâvî, A. (ts.). Neş’etü’n-Nahv ve Târihü Eşheri’n-Nühât (2. bs). Dâru’l-Maârif.
• Özgüdenli, O. G. (2003). Mâverâünnehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Yenice, M. ( 2021).Klasik ve Çağdaş Dönemlerde Anlam Bileşenleri. İlahiyat Yayınları
• Zebidî, M. M. (1994). Tâcu’l-‘arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs (2. bs, 1-40). Matba‘atu Hukümeti’l-Kûveyt.
• Zehebî, M. H. (1985). et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn (1. bs, 1-3). Mektebetü Vehbe.
• Zemahşerî, E. K. (1998). el-Keşşâfu an Hakâiki Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl (1. bs, 1-5). Mektebetü’l-‘Ubeykan.