İlkokul Türkçe Ders Kitaplarının Çocuk Hakları Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 39, 47 - 74, 21.04.2024

Şeyma Nur Güler , İslim Derya Yılmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1471642

Öz

Savunmasız bireylerin başkaları tarafından baskı altına alınmama hakkı en önemli insan haklarından biridir. En savunmasız bireylerin ise çocuklar olduğu düşünüldüğü için insan hakları, toplumdaki çocukların haklarıyla başlamalıdır. Nitekim çocukların haklarının korunması ve uygulanması için birçok ülke tarafından kabul görmüş olan Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinde (BMÇHS) çocuklara haklarının öğretilmesi gerektiği de yer almaktadır. Bu hakların öğretilmesi resmi ve resmi olmayan yollarla gerçekleştirilebilir. Resmi olarak öğretim programlarında çocuk haklarına yer vererek çocuklara hakları öğretilebilir. Öğretim programlarının yansıtıldığı materyallerden birisi de ders kitaplarıdır. Türkçe ders kitaplarının, çocuk haklarının öğretiminde önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu bağlamda, bu araştırma ilkokul Türkçe ders kitaplarının BMÇHS tanımladığı dört temel hak (yaşama hakkı, gelişme hakkı, korunma hakkı ve katılım hakkı) kategorisi açısından incelenmesini amaçlamıştır. Bu doğrultuda, Türkçe ders kitaplarındaki metinler ele alınarak çocuk haklarına yer verilme durumu bakımından incelenmiştir. Araştırma sonuçları, tüm kademelerdeki ilkokul Türkçe ders kitaplarının yaşama hakkı, gelişme hakkı, katılım hakkı ve en az korunma hakları olmak üzere dört ana kategori üzerinde yoğunlaştığını göstermiştir. Ayrıca, ilkokul düzeyindeki Türkçe ders kitaplarının genel olarak bu temel haklara odaklandığı ve içeriklerinde bu haklara yer verdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çocuk hakları, çocuk hakları eğitimi, Türkçe ders kitapları

Kaynakça

• Akyüz, E. (2000). Çocuğun haklarının ve güvenliğinin korunması. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Akyüz, E. (2001). Çocuk hakları Sözleşmesi’nin temel ilkeleri ışığında çocuğun eğitim hakkı. Millî Eğitim Dergisi, 151.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Büyükalan, E., & Harmankaya, İ. (2019). Ödüllü resimli çocuk kitaplarında çocuk haklarının incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 48(1), 769-791.
• Civelek, D., Yılmaz Gündüz, D., & Karafilik, F. (2021). İlkokul Türkçe 1 ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çeçen, M. A., & Çiftçi, Ö. (2007). İlköğretim 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 35(173), 39-49.
• Çelik, M., & Merey, Z. (2020). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının çocuk hakları açısından incelenmesi. Diyalektolog-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (25).
• Demircan, C. (2006). TÜBİTAK çocuk kitaplığı dizisindeki kitapların dış yapısal ve iç yapısal olarak incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1).
• Donnelly, J. (2013). Universal human rights in theory and practice. Cornell University Press.
• Ertuğrul, Ş. (Ed.). (2023). İlkokul Türkçe 2. sınıf ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kepenekci, Y. ve Aslan, C. (2011). Okulöncesi döneme seslenen kitaplarda çocuk hakları. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Martínez-Bello, V., Martínez-Rojas, Á., & Lahuerta-Contell, S. (2020)A critical analysis of the explicit and implicit treatment of human rights education in early childhood education textbooks. Frontiers in Education, 5, Article 565139. https://doi.org/10.3389/feduc.2020.565139
• Merey, Z. & Kuş, Z. (2014). Demokratik vatandaşlık ve çocuk hakları eğitimi. Pegem A Yayıncılık.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı
• Morgan, H. (2022). Conducting a qualitative document analysis. The Qualitative Report, 27(1), 64-77.
• Nayır, F., & Kepenekci, Y. (2011). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarında Çocukların Katılım Hakları. İlköğretim Online, 10(1), 160-168.
• Özdemir Uluç, F. (2008). İlköğretim programlarında çocuk hakları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Sarı, T. (2019). Çocuk Kütüphanelerinde Yer Alan Çocuk Kitaplarının Çocuk Hakları Açısından İncelenmesi: Ankara İli Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sayar, B., Korkmaz Değer, F., Polat, H., Erdoğan, İ., Yeşilova, K., Taşdemir, M.,& Zengin, T. (2023). İlkokul 4. sınıf Türkçe ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Toğrulca, S. (2019). Cumhuriyetten Günümüze Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarının Çocuk Hakları Bakımından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Turan, S. (2011). Masalların çocuk hakları bağlamında çözümlenmesi (“Her Güne Bir Masal” Adlı Kitap Üzerine Bir İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Türkyılmaz, M., & Kuş, F. (2014). İlköğretim 100 Temel Eserde Çocuk Hakları. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(15), 39-63.
• Westman, J. C. (1999). Children's rights, parents' prerogatives, and society's obligations. Child Psychiatry and Human Development, 29, 315-328.
• Yıldırım Doğru, S., Durmuşoğlu Saltalı, N., Budak, O. & Konuk Er, R. (2015). Çocuk hakları ve koruma. Eğiten Kitap.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, O. (Ed.). (2021). İlkokul Türkçe ders kitabı 3. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları