Amerikan Rüyasını Yeniden Yazmak: Ahmet Mithat’ın Yeni Dünya Anlatısı

Yıl 2024, Sayı: 40, 897 - 912, 25.06.2024

Elif Huntürk-yavuz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1500765

Öz

19.yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabalarının hız kazandığı ve yapısallaştığı bir dönemdir. Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile birlikte toplumsal ve siyasi dönüşüm sürecine giren imparatorlukta, Batı karşısında devleti güçlü tutma çabaları gündemini korumuştur. Bu dönemde Batı’da popüler olan roman türü çeviri yoluyla Osmanlı edebi sistemine girmiş ve Osmanlı aydınının Batılılaşma tartışmalarını topluma yayacak etkili bir edebi araç olmuştur. Popülerlik kazanan çeviri edebiyat ile Osmanlı'da çeviri anlayışı da tartışmaya açılmıştır. Tanzimat döneminin önde gelen isimlerinden olan Ahmet Mithat ise roman türünde çeviri ve telif en çok eseri kaleme alan yazarların başında gelmektedir. Osmanlı çeviri geleneğini şekillendiren Mithat, bu yönüyle Çeviribilim çalışmalarının da en çok ele alınan yazarlarından biri olmuştur. 19.yüzyıl Osmanlı edebi sisteminde Amerika ile ilgili ilk kurgu eserleri kaleme alan da yine Ahmet Mithat’tır. Bu eserler bize Mithat’ın ve aslında Osmanlı aydınının, Batı’nın bir parçası olan Yeni Dünya’yı Osmanlı karşısında nasıl konumlandırdığı hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu makalede, Mithat’ın iki Fransız yazarın eserinden "ilham alarak" kurguladığı 1888 yılında yayınlanan Fenni Bir Roman Yahut Amerika Doktorları kısa romanı, André Lefevere'nin yeniden yazım kavramı çerçevesinde incelenecektir. Mithat, Oscar Michon'un 1885 yılında Le Figaro gazetesinde yayınlanan, Amerika’daki bilim ve ilerleme çabalarını iki bilim adamının parodisi üzerinden anlatan "Amour et Galvanoplastie" öyküsünü, kahramanlarını ve olay örgüsünü koruyarak, “daha komik ve eğlencelisini” yazma iddiasıyla yeniden kaleme almış ve Amerika’yı tanımayan okuyucularına kısaca ve kolayca Amerika’yı ve terakkiperverliğini tanıtmak için René Lefébvre'nin 1863 yılında Amerikan demokrasi ve devlet anlayışına bir övgü olarak kaleme aldığı Paris en Amérique adlı bilim kurgu romanından öğelerle bir önsöz yazmıştır.

Anahtar Kelimeler

edebiyat tarihi, yeniden yazım olarak çeviri, 19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu, Amerika, Ahmet Mithat

Rewriting The American Dream: Ahmet Mithat’s Narrative Of The New World

Öz

19th century is a period marked by intensified and structuralized modernization efforts in the Ottoman Empire. The declaration of Tanzimat initiated the transformation process on the social and political level. Meanwhile, introduction of the popular Western novel genre into the Ottoman literary system through translation served as an effective literary tool to convey the critiques and new ideas on Westernization to a wider population. The second quarter of the nineteenth century, was marked by the prolific publication of translations from the French and the adoption of European popular genre, the novel. The introduction of the Western novel as a new genre created a new area of discussion on the conduct of translation as well. Ahmet Mithat, a pivotal figure of the Tanzimat period, stands out as one of the pioneers of the novel genre with his novels, adaptations and translations. Being an attractive subject for the translation studies, Mithat’s works provide vivid examples of traditional Ottoman translation and text-production practices. Mithat was also the first to produce fictional works on America. These works shed light on how Mithat, and indeed the Ottoman intelligentsia, perceived the New World. This article delves into Mithat's adaptation and/or rewriting of the short story “Amour et Galvanoplastie” by Oscar Michon, published in Le Figaro in 1885, and René Lefébvre’s fictional work Paris en Amérique published in 1863 which came out as Fenni Bir Roman Yahut Amerika Doktorları (A Scientific Novel or American Doctors) in 1888. By drawing upon André Lefevere's concept of rewriting, I will argue that Mithat rewrites Michon’s satirical piece and Lefébvre’s pro-American fictional novel and thereby recreates an imagined America to his readers from an Occidentalist perspective.

Anahtar Kelimeler

literary history, translation as rewriting, 19th century Ottoman Empire, America, Ahmet Mithat

Kaynakça

• Asil, E. (2020). The Tanzimat Novel in the Service of Science: On Ahmet Midhat Efendi’s American Doctors. In M.M. Ringer & E.E. Charriére (Eds.), Ottoman Culture and the Project of Modernity: Reform and Translation in the Tanzimat Novel. New York: I.B. Tauris.
• Altuğ, F. (2018). 19. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında İmparatorluk, Medeniyet, Yerlilik, Yaban(cı)lık ve Din. In F. Altuğ (Ed.), Tanzimat ve Edebiyat, Osmanlı İstanbul'unda Modern Edebi Kültür(pp.65-114). İş Bankası Yayınları.
• Aslan, N. G. (2000). Türk Edebiyatında Amerika ve Amerikalılar. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Berkes, N. (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu. Bilgi Yayınevi.
• Buruma, I., & Margalit, A. (2004). Occidentalism: The West in the eyes of its enemies. Penguin Books.Chatterjee, P. (1993). The Nation and Its Fragments: Colonial and Postcolonial Histories. Princeton University Press.
• Chen, X. (1995). Occidentalism: A Theory of Counter-Discourse in Post-Mao China. Oxford University Press.
• Çelik, Z. (2006). Avrupa Şarkı Bilmez:Eleştirel Bir Söylem (1872-1932). Koç Üniversitesi Yayınları
• Demircioğlu, C. (2009). Translating Europe: The Case of Ahmet Mithat as an Ottoman Agent of Translation. In J.M. Paul Bandia (Ed.), Agents of Translation (pp. 131-159). John Benjamins Publishing Company.
• Dimitriu, R. (2009). “Translator's Preface as Documentary Sources For Translation Studies”. Perspectives: Studies in Translatology, 17(3), p.193-206.
• Esen, N. (2004). Merhaba ey muharrir. İletişim Yayınları.
• Findley, C. V. (1998). “An Ottoman Occidentalist in Europe: Ahmet Mithat Meets Madame Gülnar, 1889”. The American Historical Review, 103(1), 14-49.
• Gray, W. D. (1994). Interpreting American Democracy in France: The Career of Edouard Laboulaye, 1811-1883. Associated University Presses.
• Kaplan, M. (1974). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi Vol. III. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Karadağ, A. B. (2012). “Çeviri Tarihimizde Fennî Romanlarla Bir Kültür Repertuarı Oluşturmak”. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 6(2), 45-73.
• Lefébvre de Laboulaye, E. R. (1863). Paris en Amérique. Retrieved from https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6383075s
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame. Routledge.
• Michon, O. (August 1885). “Amour et Galvanoplastie”. Le Figaro. Retrieved from www.gallica.bnf.fr/
• Mignon, L. (2003). Elifbalar Sevdası. Hece Yayınları.
• Mithat, A. (2002). Fennî Bir Roman Yahut Amerika Doktorları. In N. Sağlam & M. F. Andı (Eds.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2005). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Alkım.
• Okay, O. (1975). Batı medeniyeti karşısında Ahmet Mithat. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bengi Öner, I. (1990). [A Re-Evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmet Mithat Efendi] (Doctoral dissertation). [Hacettepe University]
• Paker, S. (2014). Terceme, te’lif ve özgünlük meselesi. In Metnin Halleri, Osmanlı'da Telif, Tercüme ve Şerh (pp. 37-71). Klasik Yayınları.
• Perin, C. (1946). Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Ringer, M. M., & Charriére, E. E. (2020). Ottoman Culture and the Project of Modernity: Reform and Translation in the Tanzimat Novel. I.B. Tauris.
• Ringer, M. M. (2020). Beyond Binaries: Ahmet Mithat Efendi’s Prescriptive Modern. In M.M. Ringer & E.E. Charriére (Eds.), Ottoman Culture and the Project of Modernity: Reform and Translation in the Tanzimat Novel (pp. 53-64). I.B. Tauris.
• Shissler Holy A. (2020). Perils of the French Maiden: Women, Work, Virtue and the Public Space in Some French Tales by Ahmet Mithat Efendi. In M.M. Ringer & E.E. Charriére (Eds.), Ottoman Culture and the Project of Modernity: Reform and Translation in the Tanzimat Novel (pp. 85-102). I.B. Tauris.
• Tanpınar, A. H. (2013). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Dergah Yayınları.
• Uyanık, S. (2013). Osmanlı Bilim Kurgusu: Fenni Edebiyat. İletişim.