Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Çevirileri: Takdim ve Tehir Sebepleri Üzerine Karşılaştırmalı Eleştirel Çalışma

Yıl 2024, Sayı: 40, 742 - 759, 25.06.2024

Salih Derşevi

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502235

Öz

Cümle unsurları arasında bazen edebî bir maksatla bazen bir zorunluluktan dolayı bazen de cevâzen yer değişikliği yapılmakta, yapılan değişiklik anlamsal açıdan birtakım farklılıklara sebep olmaktadır. Bu çalışma, takdîm ve te’hirin Arap dilinin önemli bir ifade yöntemi olması hasebiyle, cümle unsurlarının yer değiştirdiği âyetlerde Kur'ân-ı Kerîm'in Türkçe diline tercümesindeki yeterliliği, bu hususun ne ölçüde dikkate aldığını, takdîm gerekçelerini ve belâği amaçlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada Türkçe dilbilgisi bu üslup yönteminden ortaya çıkan anlamları karşılayabilmiş mi? Türkçe dilbilgisinin takdîm ve te’hir içeren âyetleri anlamlandırması Kur'ân-ı Kerîm'in Arapça ifadesine uygun mu? gibi sorulara cevap aranmaktadır. Arapça ve Türkçe’de cümle yapısıyla ilgili kurallara kısa bir bakış sunan bir girişle başlatılan çalışma cümleyi oluşturan öğelerden, bu öğelerin nasıl düzenlendiğinden, her birinin konumundan ve bir öğenin konumundan kayması durumunda taşıdığı anlamlardan bahsetmektedir. Çalışmada analitik karşılaştırmalı yöntem kullanılmış, Türk toplumunda kabul görmüş ve çok bilinen Elmalılı meali ve yakın döneme ait olan Diyanet İşleri Başkanlığı’nın ‘Kur'an Yolu’ adlı meali olmak üzere iki örneklem ele alınmış, Kur'ân-ı Kerîm âyetleri arasından müfessirler ve belagat alimlerinin de üzerinde durduğu takdîm içeren âyetler seçilerek Kur'ân metni ile Türkçe tercüme metninde anlatılanlar arasında bir karşılaştırma yapılarak takdîmin amacına uygun olanlar ve eksiklik içeren alanlara dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, Kur, Türkçe dili, Takdim ve Tehir, amaçlar.

The Turkish Translation of The Holy Qur’an - A Comparative Critical Study for The Purposes Advancing and Delaying

Öz

The study aims to reveal the efficiency of the Turkish transla-tion of the Holy Qur’an in dealing with verses that included the displacement of sentence elements from their positions, and the extent to which the translation takes into account the rea-sons for advancing and its rhetorical purposes. The study an-swers the following question: Was the Turkish grammar able to absorb the meanings emerging from this stylistic proce-dure? The importance of the study is highlighted in that it seeks to verify the integrity of the Qur’anic meaning transmis-sion and the accuracy of its expression in another language. In his study, the researcher has followed the comparative analyt-ical method and chose a sample for the study that included two translations which were accepted and famous in Turkish society. The first was an old one, Elmalılı Meali, and the second was a modern one, Kur’an Yolu (Diyanet İşleri). Then he chose among the verses of the Holy Qur’an the positions which the advancing served rhetorical purposes and meanings, that commentators and rhetoricians stopped there, and made a comparison between the Qur’anic text and what was stated in the text of the Turkish translation with regard to the purpose of the advancing in order to reveal positions of conformity, and alert to positions of shortcomings and defects. It appeared to the researcher that the Turkish translation neglected express-ing these meanings in most of the examples mentioned in the study, and that the translation lacked a clear methodology re-garding the meanings of advance and delay.

Anahtar Kelimeler

the Arabic language, Rhetoric, advancing and delaying, Turk-ish, Translation of the Qur’an.

الترجمة التركية للقرآن الكريم - دراسة نقدية مقارنة لأغراض التقديم والتأخير

Öz

تهدف الدراسة إلى الكشف عن كفاءة الترجمة التركية للقرآن الكريم في التعامل مع الآيات التي اشتملت على إزاحة عناصر الجملة عن مواقعها، والتحقق من مدى مراعاة الترجمة لدواعي التقديم والتأخير وأغراضه البلاغية، باعتباره أسلوباً تعبيرياً مهماً من أساليب اللغة العربية. وتجيب الدراسة عن الأسئلة الآتية: كيف تعاملت الترجمة التركية للقرآن الكريم مع موضوع التقديم والتأخير؟ هل استطاعت قواعد اللغة التركية استيعاب المعاني المنبثقة من هذا الإجراء الأسلوبي؟ وهل كان أداؤها لمعاني الآيات المشتملة على تقديم وتأخير دقيقاً يجاري العبارة العربية للقرآن الكريم. وتبرز أهمية الدراسة في كونها تسعى للتحقق من سلامة نقل المعنى القرآني، ودقه التعبير عنه بلغة أخرى. وقد بدأ الباحث دراسته بمدخل قدم فيه عرضاً مختصراً للقواعد الخاصة ببناء الجملة في كلا اللغتين العربية والتركية، تحدث فيه عن العناصر المكونة للجملة وكيفية نظم هذه العناصر، وموقع كل منها، والمعنى الذي يؤديه انزياح العنصر عن موقعه. ثم انتقل إلى صلب الموضوع، فسلك فيه المنهج التحليلي التقابلي المقارن، فاختار عينة للدراسة اشتملت على ترجمتين تحظيان بالقبول والشهرة في المجتمع التركي، الأولى: قديمة وهي Elmalılı Meali، والثانية: حديثة هي Kur'an Yolu (Diyanet İşleri) ثم اختار من آيات القرآن الكريم مواضع أفاد التقديم فيها أغراضاً ومعاني بلاغية، وقف عندها المفسرون والبلاغيون، وأجرى مقارنة بين النص القرآني وما ورد في نص الترجمة التركية فيما يتعلق بالغرض من التقديم بغية الكشف عن مواطن المطابقة، والتنبيه على مواطن القصور والخلل.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, ترجمة القرآن الكريم, اللغة التركية, التقديم والتأخير, أغراض.

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. 1997. el-Belâga Funûnuhâ ve Efnânuhâ, Ürdün: Dâru’l-Furkân, y.y.
• Abdulazim. 1992.Ḫaṣâiṣu’t-Ta’bir el-Kurânî ve Sime-tuhu el- elâgiyye, Kahire: Mektebetu Vehbe, y.y.
• Aleviyyi, Yahya b. Hamza. 1423. Tirazu’l-Esrarul Bela-ğa ve lum Hakaikul İcaz. Beyrut: el-Mektebetü'l- Asriyye.
• Âlûsî, Mahmud b. Abdullah. 1415. Rūhu’l Me'ānī fī Tefsīri’l Kur’āni’l 'Azīm ve's sub'ul methānī. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Avnî, Hamid. 1431. el-Minhâcu'l-vâdıh li'l-belâğa. Ka-hire: Mektebetü'l-Ezheriye li't-Turâs.
• Beğavi, Hüseyin b. Mesud. 1420. Mealimut-Tenzil fî Tefsiril-Kurân. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l Arabi.
• Bikâi’, Burhaneddin İbrahim b. Ömer. 1431. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver, Kahire: Dâru Kitabi’l-İslâmi, y.y.
• Cürcânî, Abdulkâhir. 1992. Delâilu’l-‘İcâz. Kahire: Dâru’l-Medenî.
• Dursunoğlu, Halit. 2010. Türkiye Türkçesinde Vurgu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, yıl 6, Say 1, y.y.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali. 1420. Bah-ru’l-Muhît, Beyrut: Dârul-Fikr, y.y.
• Ebu Musa, Muhammed. 1431. el-Hasâisut-Terâkîb. Mısır: Mektebetu Vehbe.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. 1431. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Bey-rut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l Arabi.
• Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin b. Ali, Mefâtîḥu’l-ġayb, Beyrut: Daru İhyai't-Turasi'l-Arabi, y.y. 1420.
• Habenneke, Abdurrahman. 1996. el-Belâgatü'l-'arabiyye. Dımeşk: Dâru’l-Kalem.
• Hengirmen, Mehmet. 2006. Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayın Evi, y.y.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. 1984. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Darut-Tunusiyye.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân. 1431. el-Ḫaṣâiṣ, Mısır: Heyetu’l-Mısrıyya, y.y.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullāh b. Mu-hammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. 1431. el-Mes̱elü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir, Kahire: Dâru Nahda Mısra, y.y.
• Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahman. 1431. el-Îzâh fî Ulûmi'l-Belâğa. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed. 1998. Medârikü't-tenzîl ve hakāiku't-teʾvîl. Beyrut: Darü'l-Kelimi't-Tayyib.
• Ṣaʿîdî, ʿAbdulmuteʿâl. 2005. Büğyetül-İḍâḥ Litelẖîṣı'l-Miftâḥ. Kahire: Mektebeu’l-Edeb, .
• Sekkâkî, Yusuf b. Muhammed b. Ali. 1987. Miftahul Ulum. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Semin Halebî, Ahmed b. Yusuf. 1431. ed-Dürrü’l-maṣûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, y.y.
• Sîrâfî, Ebû Saîd es-Sîrâfî el-Hasan b. Abdullah b. 2008. el-Merzubân, Şerḥu Kitâbi Sîbeveyh, thk. Ahmed Hasan Medhelî-Ali Seyyid Ali. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Baskı, 1 y.y.
• Sübkî, Ahmed b. Ali. 2003. 'Arûsu'l-efrâh fî şerhi Telhîsi'l-miftâh. Beyrut: el-Mektebetü'l-'Asriyye.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Amr b. Ahmed. 1407. el-Keşşâf ‘An Hakā’ikı Ğavâmidı’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekāvîl Fî Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabi.