On the Word "Zann" and Its Meaning in the Context of Vucûh-Nezâir

Yıl 2024, Sayı: 40, 774 - 789, 25.06.2024

Ali Binol

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502241

Öz

The Holy Quran is the last divine word. The Holy Quran was sent down in clear Arabic. The first addressee is a society that combines the richness of the language with literary pleasure and makes uttering wise words a way of life. The Holy Quran took into account the characteristics of the language of the society it addressed and used it in the most literary way. In addition to the real meanings of the words, it used styles such as simile, representation, metaphor, wujūh, and nazāir. It used the Ijaz method when appropriate and included expressions that could be considered vague and ambiguous. In addition, the Quran enriched existing words by giving them new meanings. Because the perspective it offers and the belief system it creates will solve the problems of mankind and will be the source of a religion that can be lived without any problems for ages. The first source to be consulted to understand the Quran better is itself. However, Hz. The Prophet made explanations where needed and taught by applying the provisions himself. After the Prophet, tafsir studies accelerated and thus Qur'anic sciences began to emerge. Wujūh-nazāir also emerged in this period. While the explanation of the Holy Quran to a society that uses its own language is seen as the first condition for understanding it, it is clear that more explanation will be needed when communicating it to societies whose language is not Arabic. The word "zann" which has an important place in the thoughts and behaviors of human beings, is Arabic in origin and is a word that has entered Turkish in the same way. Naturally, if this word is used in different meanings, is it understood by the addressee as it should be? Are necessary explanations included in the meanings? This study aims to determine the meaning of the word "zann”.

Anahtar Kelimeler

Quran, Tafsir, Wujūh - Nazāir, Zann, Suspicious, Certainty

Vucûh-Nezâir Bağlamında “Zann” Kelimesi ve Anlamlandırılması Üzerine

Öz

Kur’an-ı Kerim, son ilahi kelamdır. Kur’an-ı Kerim, apaçık bir Arapça olarak indirilmiştir. İlk muhatap, dilin zenginliğini edebi zevkle birleştiren ve hikmetli sözler sarf etmeyi hayat biçimi haline getiren bir toplumdur. Kur’an-ı Kerim, hitap ettiği bu toplumun dilinin özelliklerini gözetmiş ve onu en edebi bir biçimde kullanmıştır. Kelimelerin hakiki anlamları yanında teşbih, temsil, mecaz, vucûh, nezâir gibi üsluplara başvurmuştur. Yerine göre îcaz yöntemini kullanmış, müphem ve mücmel sayılabilecek ifadelere yer vermiştir. Ayrıca Kur’an, mevcut kelimelere yeni anlamlar yükleyerek onlara zenginlik kazandırmıştır. Zira sunduğu bakış açısı ve oluşturduğu inanç sistemi, insanoğlunun sorunlarını çözecek ve çağlar boyu sorunsuzca yaşanabilecek bir dine kaynaklık edecektir. Kur’an’ın daha iyi anlaşılabilmesi için müracaat edilecek ilk kaynak yine kendisidir. Bununla birlikte Hz. Peygamber, ihtiyaç duyulan yerlerde açıklamalar yapmış, hükümleri bizzat uygulayarak öğretmiştir. Hz. Peygamber’in vefatından sonra tefsir çalışmaları da hızlanmış ve böylece Kur’an ilimleri oluşmaya başlamıştır. Vucûh-nezâir de bu dönemde ortaya çıkmıştır. Kur’an-ı Kerim’in kendi dilini kullanan bir topluma izahı, onu anlamanın ilk şartı olarak görülürken dili Arapça olmayan toplumlara iletilmesi noktasında daha fazla açıklamaya ihtiyaç duyulacağı açıktır. İnsanoğlunun düşünce ve davranışlarında önemli bir yere sahip olan “zann” kelimesi köken itibariyle Arapça olup Türkçeye de aynı şekilde geçmiş bir kelimedir. Doğal olarak bu kelimenin farklı anlamlarda kullanılması halinde acaba muhatap tarafından olması gerektiği şekliyle anlaşılabilmekte midir? Günümüz insanına hitap eden meallerde bu inceliklere riayet edilmiş, gerekli açıklamalara yer verilmiş midir? İşte bu çalışma zann kelimesinin anlam alanını tespit etmeyi, kullanış biçimlerine göre ne gibi anlamlar kazandığını belirlemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Vucûh-Nezâir, Zann, Şüphe, Yakîn

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. (2005). el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâru’l- Ma’rife.
• Akdemir, S. (2015). Son Çağrı Kur’ân. Ankara Okulu Yayınları.
• Altuntaş, H. & Şahin, M. (2006). Kur’an-ı Kerim Meâli, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Altuntaş, M. (2022). Vücûh ve Nezâir Bağlamında “Ehl” Kelimesinin Anlamı ve Çevirisi Üzerine Bir İnceleme, 5. Uluslararası Sosyal Bilimler ve İnovasyon Kongresi. ss. 195-206.
• el-ʿAskerî, E. H. (2007). el-Vucûh ve’n-Nezâʾir fi’l-Kurʾâni’l-Kerîm, thk. Muhammed ʿUsmân. Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dînîyye.
• Atar, F. (2012). “Töhmet”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ateş, S. (t.y.). Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Begavî, H. b. M. (1420). Me‘âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân, thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Beydâvî. (1418). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed ‘Abdurrahmân el-Maraşlı. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Bilgiz, M. (2018). Kur’an’da Bilgi, İstanbul 2018 İnsan Yayınları, s. 134.
• Bilmen, Ö. N. (2018). Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe Meâli ve Tefsîri, sad. S. Gümüş & M. Demirci. Kitap Kalbi Yayıncılık.
• Cerrahoğlu, İ. (1993). Tefsir Usûlü. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cevherî, İ. b. H. (1979). es-Sıhâh Tâcu’l-Lüga, thk. Ahmed ‘Abdülgafûr ‘Attâr. Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• Cürcânî, S. Ş. (1985). et-Tarifât. Mektebetu Lubnân.
• Çalışkan, M. (2022). Hucurât Suresinin Ahlâki Prensipler Açısından Tahlili. İlâhiyât Yay.
• Çantay, H. B. (2015). Tefsirli Kur’ân Meâli. Risâle Yayınları.
• Dâmegânî, H. b. M. (1995). el-Vucûh ve’n-Nezâ’ir li Elfâzi Kitâbillâhi’l-‘Azîz, Thk. Muhammed Hasen Ebu’l-‘Azm ez-Zefîtî. Vizâratu’l-Evkâf.
• Demir, O. (2013). “Yakîn”, DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demirci, M. (2015). Tefsir Usûlü. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Demirci, M. (2017). Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar. İFAV Yayınları.
• Doğrul, Ö. R. (1947). Tanrı Buyruğu. Ahmet Halit Kitabevi.
• Dumlu, Ö. (2017). Tefsir Usûlü. Tibyan Yayıncılık.
• Duman, M. Z. (2008). Beyânu’l-Hak. Fecr Yayınevi.
• Duman, M. Z. (1999). Beş Surenin Tefsiri. İstanbul: Fecr Yayınevi.
• Dureyd b. es-Sımme. (1985). Dîvânu Dureyd b. es-Sımme, thk. ʿUmer ʿAbdurrasûl. Dâru’l-Meʿârif.
• Elif Efendi, (2015). H. en-Nûru’l-Furkân. Türkiye Yazma Eserler Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• Erdoğan, M. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlügü, Ensar Neşriyat.
• Esed, M. (1999). Kur’an Mesajı Meal-Tefsir, trc. C. Koytak & A. Ertürk. İşaret Yayınları.
• Ezherî. (1964). Tehzîbü’l-luga, thk. Muhammed ‘İvaz Mur‘ib. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Ferâhîdî, H. b. A. (2003). Kitâbu’l-‘Ayn, thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Ferrâ, Y. b. Z. (t.y.). Me‘âni’l-Kur’ân, thk. A. Yûsuf en-Necâtî v.d., Dâru’l-Mısriyye.
• Gezgin, A. G. (2008). Kur’ân’da Mutraf Kavramı Üzerine. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 20, ss. 47-88.
• Günay, H. M. (2010). “Şüphe”, DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güven, Ş. (2005). Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. Denge Yayınları.
• Hamîdullah, M. (1998). “Hendek Gazvesi”, DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hârûn b. M. (1988). el-Vucûh ve’n-Nezâ’ir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, thk. H. S. ed-Dâmin. Vizâratu’s-Sekâfeti ve’l-A‘lâm.
• Hîrî, İ. b. A. (1995). Vucûhu’l-Kur’ân, thk. F. Y. el-Hiyemî. Dâru’s-Seḳâ.
• İbn ‘Abbād S. (1994). el-Muḥīṭ fī’l-Luġa, thk. eş-Şeyḥ M. H. Âli Y. ‘Ālemu’l-Kutub.
• İbn ‘Âşûr, M. T. (t.y.). Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘.
• İbnu’l-Cevzî. E. (1984). Nuzhetu’l-A‘yuni’n-Nevâzir fî ‘İlmi’l-Vucûh ve’n-Nezâ’ir, thk. Muhammed ‘Abdulkerîm Kâzım er-Râdî. Beyrut: Mu’essesetu’r-Risâle.
• İbnü’l-Cevzî, E. (1422). Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. ‘A. el-Mehdî. Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• İbn Dureyd. (1987). Cemheratu’l-Luga, thk. R. M. Beʿalbekkî. Dâru’l-ʿİlmi li’l-Melâyîn.
• İbn Fâris. (1979). Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, thk. ‘A. M. Hârûn. Dâru’l-Fikr.
• İbn Kuteybe, ‘A. b. M. (t.y.). Garîbü’l-Kur’ân, thk. S. el-Lihâm. b.y..
• İbn Manzûr, M. b. M. (t.y.). Lisânu’l-‘Arab, thk. A. ‘Aliyyu’l-Kebîr vd. Dâru’l-Me‘ârif.
• İbn Sellâm, Y. b. E. S. (2004). Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. H. Şelebî. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Sîde, (2000). el-Muḥkem ve’l-Muhîtu’l-Aʿzam, thk. ʿA. Hindâvî, Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• İsfehânî, R. (2006). Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. el-Mektebetü’l-‘Asriyye.
• Kara, M. (2011). Kur’an’da Zannn Kavramı, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10/19, ss. 193-220.
• Karagöz, M. (2008). Vücûh ve Nezâirin Terimleşme Süreci: -Nezâir’in ‘Eş anlamlılık’ Olarak Tanımlanması Sorunu-, Bilimname : Düşünce Platformu, (2008/1) 6/14, ss. 7-34.
• Karaman, H. vd. (1996). Kur’ân-ı Kerîm Ve Açıklamalı Meâli. TDV Yayınları.
• Karaman, H. vd. (2017). Kur'an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları.
• Kaya, S. (2016). Hakîm Tirmizî’de Vücûh ve Nezâir. Rağbet Yayınları.
• Kısa, M. (2009). Kur’an-ı Kerim ve Kısa Açıklamalı Meali. Armağan Kitaplar.
• Kurt, İ. (2023). Vücûh ve Nezâir Literatürünün Doğuşu, Gelişimi ve Sistemleşmesi: Hicri İlk Dört Asır, Bilimname, (2023/1), ss. 191-205.
• Kurtubî, M. b. A. (1995). el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Dâru’l-Fikr.
• Mertoğlu, M. S. (2013). “Vücûh ve Nezâir”, DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• el-Muberred. (1989). Mâ İttefeḳa Lafzuhu ve İhtelefe Maʿnâhu mine’l-Kurʾâni’l-Kerîm, thk. A. M. S. Ebû Raʿd. Vezâratu’l-Evḳâf ve Şuʾûni’l-İslâmiyye.
• Mukâtil b. Süleymân. (2003). Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, thk. A. Ferîd. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Mukâtil b. Süleymân. (2011). el-Vücûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. H. S. Dâmin, Mektebetu’r-Ruşd.
• Mücâhid, b. Cebr. (1989). Tefsiru Mücâhid, thk. Muhammed ‘Abdüsselâm Ebu’n-Nîl. Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse.
• Nabiğa ez-Zübyânî. (1985). Dîvânu’n-Nâbiğa ez-Zubyânî. thk. M. E. İbrâhîm. Dâru’l-Me‘ârif.
• Okumuş, M. (2021). “Tefsir Usulü”, Kur’an İlimleri ve Tefsir Tarihi, ed. M. A. Koç. Grafiker Yayınları.
• Okuyan, M. (2021). Kur’an Meal-Tefsir. Haliç Üniversitesi Yayınları.
• Okuyan, M. (2007). Kur’ân’da Vücûh ve Nezâir: Çok Anlamlı Kelimeler ve Edatlar. Etüt Yayınları.
• Öztürk, M. (2013). Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Düşün Yayınları.
• Râzî, M. b. ‘Ö. (1420). Mefâtîhu’l-gayb. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Semerkandî, N. b. M. (1993). Tefsîru’s-Semerkandî. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Süyûtî, C. (1996). el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Dâru İbn Kesîr.
• Taberî, M. b. Cebr. (2001). Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. S. C. el-‘Attâr. Dâru’l-Fikr.
• Tirmizî, Hakîm. (1969). Tahsîlu Nezâʾiri’l-Kurʾân, thk. H. N. Zeydân, y.y.
• Türcan, S. (2010). Özgün Bir Nakil Biçimi Olarak Vücûh ve Nezâir Edebiyatı, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2010/2), 9/18, ss. 99-124.
• Yaldızlı, H. (2014). “Vücûh ve Nezâir Hakkında Yapılan Tanımlara Dair Bir Değerlendirme, İslâm Araştırmaları Dergisi, (2014/31), ss. 1-31.
• Yazır, Elmalılı. M. H. (1979). Hak Dini Kur’ân Dili. Eser Neşriyat.
• Zemahşerî. (1995). el-Keşşâf. Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmiyye.
• Zemahşeri. (1998). Esâsu’l-Belâga, thk. M. B. ‘Uyûnu’s-Sûd. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Zerkeşî. (1988). el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Dâru’l-Fikr.