ROMANLARI/ÇİNGENELERİ ANLAMAK: TARİHSEL, KÜLTÜREL, POLİTİK VE SOSYAL BOYUTLARIYLA SOSYOLOJİK BİR ÇERÇEVE

Yıl 2024, Sayı: 3, 34 - 50, 31.12.2024

Ali Egi

Öz

Bu çalışma, Romanlara/Çingenelere dair tarihsel, mesleki, politik ve damgalanma bağlamındaki sorunları inceleyerek kapsamlı bir sosyolojik çerçeve çizmeyi amaçlamaktadır. Son yıllarda Romanlara/Çingenelere yönelik artan ilgiyi de göz önünde bulundurarak, eğitim, barınma, sağlık gibi spesifik konuların ötesinde, genel bir çerçevede literatürün geniş bir yelpazeden tartışılması planlanmıştır. Bu çabanın, alanda çalışma yapacak araştırmacılara kılavuzluk etmesi ve alana katkı sağlaması hedeflenmektedir. Çalışma, olumsuz imajın inşasına dair tarihsel çerçeve, tanımlama meselesi, meslekler, örgütlenme süreçleri ve damgalanma olmak üzere beş ana konuya odaklanmaktadır. Dolayısıyla çalışma, Romanlar/Çingeneler ile ilgili güncel meselelere tarihsel, kültürel, politik ve sosyal bir bakış açısı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Romanlar/Çingeneler, olumsuz imaj, sivil/siyasi örgütlenme, ayrımcılık, damgalanma

Understanding Roma/Gypsies: A Sociological Framework of Historical, Cultural, Political and Social Dimensions

Öz

This paper aims to outline a sociological framework by examining the historical, occupational, political and stigmatization issues related to Roma/Gypsies. Considering the growing attention to Roma/Gypsies in recent years, it is planned to discuss a wide range of literature in a broader framework, beyond specific issues such as education, housing and health. This attempt is aimed to guide researchers who will conduct studies in the field and contribute to the field. The paper focuses on five main topics: the historical framework for the construction of the negative stereotype, the issue of naming, occupations, civil/political organizational processes, and stigmatization. Consequently, the paper provides a historical, cultural, political and social perspective on contemporary issues concerning Roma/Gypsies.

Anahtar Kelimeler

Roma/Gypsies, negative image, civil/political organization, discrimination, stigmatization

Kaynakça

• Akgül, B. (2012). Türkiye Çingenelerinin politikleşmesi ve örgütlenme deneyimleri. Öneri Dergisi, 9(34), 213-222. https://doi.org/10.14783/od.v9i34.1012000243
• Akın, T. (2022). Romani organization practice in Turkey: Between social movements and civil society [Yüksek Lisans]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Akkan, B. E., Deniz, M. B., & Ertan, M. (2011). Sosyal dışlanmanın Roman halleri. Punto Baskı Çözümleri.
• Aksu, M. (2006). Türkiye’de Çingene olmak. Kesit Yayınları.
• Alpman, N. (2014). Başka dünyanın insanları: Çingeneler (3. bs). Ozan Yayıncılık.
• Altınöz, İ. (2013). Osmanlı toplumunda Çingeneler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Asséo, H. (2004). Çingeneler: Bir Avrupa yazgısı (O. Türkay, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Balcı, H. (2009). Kentsel dönüşüm projesı̇ bağlamında Sulukuleyı̇ anlamak: Roman kı̇mlı̇ğı̇nı̇n analı̇zı̇ [Yüksek Lisans]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Bauman, Z. (2019). Kimlik (M. Hazır, Çev.). Hererik Yayınları.
• Browning, C. R. (2017). Sıradan adamlar: 101. Yedek Polis Taburu ve Polonya’da nihai çözüm (H. Kara & A. Açıkgöz, Çev.). Hererik Yayınları.
• Crowe, D. M. (2007). You are not alone: A comparative look at the history of East European Roma and African-Americans in the United States. Içinde V. Nicolae & H. Slavik (Ed.), Roma diplomacy (ss. 57-69). Idebate Press.
• Dingeç, E. (2004). Rumeli`de geri hizmet teşkilatı içinde Çingeneler (XVI. yüzyıl) [Doktora]. Anadolu Üniversitesi.
• Egi, A. (2020). Social exclusion in the process of employment: The experiences of Roma Youth. Open Journal for Sociological Studies, 4(2), 103-114. https://doi.org/10.32591/coas.ojss.0402.05103e
• Fenton, S. (2001). Etnisite: Irkçılık, sınıf ve kültür (S. N. Şad, Çev.). Phoenix.
• Fırat, M., & Açıkgöz, R. (2020). Elazığ’da yaşayan Çingenelerin değişen/ dönüşen meslekleri üzerine nitel bir araştırma. Journal of Economy Culture and Society, 229-248. https://doi.org/10.26650/JECS2019-0058
• Fonseca, I. (2020). Beni ayakta gömün: Çingeneler ve yolculukları (Ö. İlyas, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Fraser, A. M. (2005). Çingeneler (İ. İnanç, Çev.). Homer Kitabevi.
• Gezgin, E. (2016). Damgalanan mekânda yaşam: Bir kentin ’öteki’si olmak. Phoenix Yayınevi.
• Girgin, G. (2015). 9/8 Roman dansı: Kültür, kimlik, dönüşüm ve yeniden inşa. Kolektif Kitap.
• Girgin Tohumcu, Z. G. (2012). Kültürel Üretı̇m, Bedensel Değı̇şı̇m, Kı̇mlı̇ksel Dönüşüm: Türkı̇ye’nı̇n “9/8lı̇k” Roman Dansı [Doktora]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Goffman, E. (2014). Damga: Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar (L. Ünsaldı, Ş. Geniş, & S. N. Ağırnaslı, Çev.). Heretik Yayıncılık.
• Hancock, I. (1987). The pariah syndrome. Karoma Publishers, Inc.
• Hancock, I. (2002). We are the Romani people. Centre de recherches tsiganes-University of Hertfordshire Press.
• Hayes, M., & Action, T. (2007). Travellers, Gypsies, Roma: The demonisation of difference. Cambridge Scholars Publishing.
• Hürriyet. (2010, Mart 14). Başbakan Erdoğan’dan “Roman” açılımı. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/basbakan-erdogandan-roman-acilimi-14104307
• Hürriyet. (2023, Nisan 19). CHP İzmir Milletvekili Özcan Purçu partisinden istifa etti. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/chp-izmir-milletvekili-ozcan-purcu-partisinden-istifa-etti-42254329
• IKG. (2017). Siroma Projesi. İKG. https://www.ikg.gov.tr/romanlarin-yogun-olarak-yasadigi-alanlarda-sosyal-icermenin-desteklenmesi/
• İncirlioğlu, E. O. (2007). Genişleyen Avrupa’da “Çingeneler”: Orta ve Doğu Avrupa’daki Roman yoksulluğunun Türkiye Romanları İçin düşündürdükleri. İçinde Yeryüzünün yabancıları: Çingeneler (ss. 55-68). Simurg Kitapçılık.
• Karakuş, N. (2019). Kültürel aracılık bağlamında Sivas Poşalarında profesyonel müzisyenlik [Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Karlıdağ, M., & Marsh, A. (2008). Türkiye’deki Çingene toplumu ve Çingene kimliği üzerine bir yazın taraması. İçinde E. Uzpeder, S. Danova/Roussinova, S. Özçelik, & S. Gökçen (Ed.), Biz buradayız! Türkiye’de Romanlar, ayrımcı uygulamalar ve hak mücadelesi (ss. 137-156). Mart Matbaacılık.
• Kenrick, D. (2006). Çingeneler: Ganj’dan Thames’e (B. Tırnakçı, Çev.). Homer Kitabevi.
• Kenrick, D. (2007). Historical dictionary of the Gypsies (Romanies) (2. bs). The Scarecrow Press, Inc.
• Kolukırık, S. (2004). Aramızdaki yabancı: Çingeneler [Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Kolukırık, S. (2006). Tarlabaşı Çingenelerinde dilin sosyal işlevi: Dil, kültür ve kimlik. Akademik Araştırmalar Dergisi, 31, 197-209.
• Kyuchukov, H. (2007). Bulgar ve Türk Müslüman Romanlar’ın tarihi, kültürü ve dili (S. Arslan, Çev.). İçinde Yeryüzünün yabancıları: Çingeneler (ss. 71-84). Simurg Kitapçılık.
• Madran, H. A. D. (2012). Temel beklenti etkisi: Kendini gerçekleştiren kehanet. İçinde K. Çayır & M. A. Ceyhan (Ed.), Ayrımcılık: Çok boyutlu yaklaşımlar (ss. 29-40). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Marsh, A. (2008). Türkiye Çingenelerinin tarihi hakkında. İçinde E. Uzpeder, S. Danova/Roussinova, S. Özçelik, & S. Gökçen (Ed.), Biz buradayız! Türkiye’de Romanlar, ayrımcı uygulamalar ve hak mücadelesi (ss. 5-18). Mart Matbaacılık.
• Martinez, N. (1992). Çingeneler (Ş. Aktaş, Çev.). İletişim Yayınları.
• Marx, T. (2014). Zigeunerkulturen im Wandel: Über Roma-/Zigeunereliten in Bulgarien und Mazedonien. transcript.
• Mayall, D. (2004). Gypsy Identities 1500-2000: From Egipcyans and Moon-men to the Ethnic Romany. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203490051
• McGarry, A. (2010). Who Speaks for Roma? Political Representation of a Transnational Minority Community. Continuum.
• Okely, J. (1983). The Traveller-Gypsies. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511621789
• Öztürk, M. (2023). [YouTube]. Türkiye’de En Büyük Tehlike Burada Diyorlar - Kore mahallesi. https://www.youtube.com/watch?v=DwRgpauOUm8&list=PLKRUfe6KcuTlXfLCwyQuOPJMcFCNFXZ3z&index=12
• Resmi Gazete. (1934). İskan Kanunu. Resmi Gazete. https://resmigazete.gov.tr/arsiv/2733.pdf
• Resmi Gazete. (2023). Roman Vatandaşlara Yönelik Strateji Belgesi (2023-2030) ve I. Aşama Eylem Planı (2023-2025). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/01/20230121-11.pdf
• Şanlıer, S. (2013). Hukuki düzenlemeler ışığında Osmanlı Çingeneleri. Ofis Yayın Matbaacılık.
• Taylan, H. H., & Barış, İ. (2015). Romanlar ve sosyal dışlanma. Çizgi Kitabevi.
• TDK. (2023). Pejoratif tanımı. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr
• Tekin Yılmaz, T. (2023). Edirne’de Roman çocukların okul başarı durumlarının öğrenilmiş çaresizlik teorisi bağlamında değerlendirilmesi [Doktora Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tong, D. (Ed.). (2013). Gypsies: An interdisciplinary reader. Routledge.
• Uzpeder, E. (2008). Türkiye’de Roman Hakları hareketinin gelişimi. İçinde E. Uzpeder, S. Danova/Roussinova, S. Özçelik, & S. Gökçen (Ed.), Biz buradayız! Türkiye’de Romanlar, ayrımcı uygulamalar ve hak mücadelesi (ss. 109-127). Mart Matbaacılık.
• Uzpeder, E., Danova/Roussinova, S., Özçelik, S., & Gökçen, S. (Ed.). (2008). Biz buradayız! Türkiye’de Romanlar, ayrımcı uygulamalar ve hak mücadelesi. Mart Matbaacılık.
• Wacquant, L. (2011). Kent paryaları: İleri marjinalliğin karşılaştırmalı sosyolojisi (M. Doğan, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Willis, P. E. (2020). İşçiliği öğrenmek, sınıf, işçilik ve eğitim: İşçi çocukları nasıl işçi oluyor? (D. Elhüseyni, Çev.). Hererik Yayınları.
• Yıldız, H. (2007). Türkçede Çingeneler için kullanılan kelimeler ve bunların etimolojileri. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 61-82. http://www.dilarastirmalari.com/2007-1.html
• Yılgür, E. (2014). Geç-peripatetik Roman Tütün İşçilerinde ücretli istihdam ve politizasyon deneyimleri [Doktora Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılgür, E. (2016). Roman Tütün İşçileri. Ayrıntı Yayınları.
• Yoors, J. (1967). The Gypsies. George Allen and Unwin Ltd.
• Yoors, J. (2005). Çingeneler (H. Alpman, Çev.). Chiviyazıları Yayınevi.
• Yükselsin, İ. Y. (2000). Batı Türkiye Romanlarında kültürel kimlik, profesyonel müzisyenlik ve müziksel yaratıcılık [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. http://acikerisim.deu.edu.tr:8080/xmlui/handle/20.500.12397/12459
• Zhou, M. (2005). Ethnicity as social capital: Community-based institutions and embedded networks of social relations. İçinde G. C. Loury, T. Modood, & S. M. Teles (Ed.), Ethnicity, social mobility, and public policy: Comparing the USA and UK (ss. 131-159). Cambridge University Press.