İNSANLIĞIN ORTAK DİNİ TEMELİ: FITRAT

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 23, 143 - 170, 15.06.2011

Mustafa Akçay

Öz

İnsan sosyo-kültürel bir varlıktır. Bu yönüyle insan çevresiyle insandır; yani içinde bulunduğu doğal ve sosyo-kültürel çevresinden kazandıklarıyla gerçek insan olma konumunu elde eder. Bununla birlikte insan birçok biyolojik, aklî, ruhi donanım ve yeteneklere de doğuştan sahiptir, onları sonradan kazanmaz. Onun doğuştan sahip olduğu ahlakî-dini yetenekleri de bulunmakta-dır ve bunlardan biri de “fıtrat” tır. Psikolog ve din psikologlarının ortak kabulüne göre insan düşünen varlık olduğu kadar  inanan bir varlıktır; onda inanma özelliği yaratılış gereğidir. Öte yandan kültürel antropoloji insanın ahlakî ve entelektüel özelliklerini içinde bulunduğu sosyo-kültürel ortamdan elde ettiğini ve bu yüzden insanın evrensel, ortak ahlakî-dini değerleri olma-dığını ileri sürmektedir. İşte bu tebliğde insan doğası ile inanç arasındaki ilişki ele alınacak ve insanda yaratılıştan sahip olduğu ahlakî-dini  bir özellik olup olmadığı, eğer varsa bu özelliğin niteliklerinin neler olduğu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İnsan, Fıtrat, Din, İman

The Collective Religious Basis Of Humanity: Creation/Fitrah

Öz

Man is a socio-cultural being. In this sense Man is a human being with his environment; that is,
he acquires the status of being a real human as a result of his gains from the natural and
sociocultural environment where he exists. Besides, humans are endowed with many biological,
mental and spritiual abilities, they do not acquire them later. Man also has innate moralreligious
abilities and one of them is “creation/fıtrah”. According to a great majority of Islamic
scholars, creation is the consciousness of existence and uniqueness of God that is
temperamental in all human beings while Man is a believing being as well as a thinking one in
the common agreement of psychologists and psychologists of Religion. This feature of believing
is inherent but the framework of this ability has not been determined yet. On the other hand,
cultural anthropology asserts that Man acquires moral and intellectual characteristics within the
socio-cultural environment where he exists and therefore Man does not have any universal or
common ethics and religious values. This paper will discuss the relationship between the
Human nature and belief and dwell upon whether there is a moral-religious property being
innate in Man or not, and if there is, what the characteristics of this property will be. 

Anahtar Kelimeler

Human Being, Fitrah/Creation, Religion, Faith

Kaynakça

• Abdulbakî, Muhammed Fuad, el-Mu’cemu’l-müfehres, İstanbul: Çağrı Yay., 1990.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Aksekî, Ahmed Hamdi, İslâm,: İstanbul: İrfan Yayınevi, 1966.
• Ali el-Kârî, Şerhu’l-fıkhi’l-ekber, İstanbul: Dersaadet, 1375/1955.
• Âlûsî, Rûhu'l-me'ânî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Ay, Mehmet Emin Çocuklarımıza Allah’ı Nasıl Anlatalım, Ankara 1987.
• Aydın, Mehmet Din Felsefesi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yay., 1987.
• Başgil, Ali Fuat, Din ve Laiklik, İstanbul: Yağmur Yay., 1977.
• Bedreddin el-Aynî, Umdetü'l-kârî, nşr. M. Münir Abduh, yy. ts.
• Beyzâvî, Envâru’t-tenzîl, (Mecmû’a mine’t-tefâsîr), Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah ilm-i Kelâm, İstanbul: Fethi Demir Matbaası, 1955.
• Bovet, Pierre, Din Duygusu ve Çocuk Psikolojisi, trc. S. Odabaş, Ankara: TTBK Yay., 1958.
• Buhârî, el-Câmiu’s-sahih, İstanbul: Çağrı Yay.,1992.
• Çetin, İsmail, John Locke’da Tanrı Anlayışı, Ankara: Vadi Yay., 1995.
• Çubukçu, İbrahim Agah, ‚İslâm Mütefekkirlerine Göre ilimlerin Taksimi ve Bunlar Arasında Gazzalî’nin Yeri‛, AÜİFD, Ankara 1958-1959, s. 126 vd.
• Cürcânî, ‚f-t-r‛, et-Ta’rifât, İstanbul: Matbaa-i Ahmet Kamil, 1327.
• Dıraz, Muhammed Abdullah, Din ve Allah İnancı, trc. Bekir Karlığa, İstanbul: Bir Yay., ts.
• Ebû Dâvûd, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Ebû Hanîfe, el-Fıkhu’l-ekber, nşr. M. Öz, İmam-ı Azamın Beş Eseri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Yay., 1992.
• Ebu’l-Münteha, Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber, İstanbul: Dersaadet, 1307.
• Ebussuûd, İrşâdü akli’s-selîm, Beyrut ts.
• Ellenberger, H. F., The Discovery of the Unconscious, London 1970.
• Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, Tahran: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Gazzâlî, İhyâu ‘ulûmi’d-dîn, Kahire: Dâru’ş-şa‘b, ts.
• ―――, Kimyau’s-sa’âde, (Mecmûatü’r-resâil içerisinde), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1409/1988.
• Hâkim, el-Müstedrek, Beyrut: Mektebü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
• Halîmî, el-Minhâc fî şu’abi’l-imân, nşr. H. Muhammed Fevde, yy.,1979.
• Hazin, Lübâbü’t-te’vîl, (Mecmû’a mine’t-tefâsîr), Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara: Diyanet Vakfı Yay., 1993.
• İbn Haldun, Şifâu’s-sâil, nşr. Muhammed Tanci, İstanbul: AÜİF Yay., 1957.
• İbn Hazm, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1406/1980.
• İbn Kayyim, Kitâbu'r-rûh, nşr. A.Mahmud Ömer, Ürdün 1986.
• İbn Kesîr, Tefsîru'l-Kur'âni'l-azîm, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1402/1982.
• İbn Kuteybe, Tefsîru garîbi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1978.
• İbn Mâce, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-’Arab, Beyrut ts.
• İbn Teymiyye, Der'u te'ârüzi’l-akl, nşr. M. R. Salim, Dâru’l-künûzi’l-edebiyye, ts.
• İbn Teymiyye, Mecmû’u fetâvâ, nşr. Abdurrahman b. Muhammed, Riyad 1381/1941.
• İbnü’l-Arabî, el-Fütühâtu’l-mekkiyye, nşr. Osman Yahya, Kahire 1398/1978.
• İbnü'l-Esîr, en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni ilm-i Kelâm, Ankara: Ümran Yay., 1981.
• İzutsu, Toshihiko, İslâm Düşüncesinde İman Kavramı, İstanbul: Pınar Yay., 1984.
• Karadaş, Cağfer, Zaman ve Mekân İçinde İnsan ve Kaderi, Bursa: Emin Yay., 2009.
• Kastallânî, İrşâdü's-sârî, yy., ts.
• Kılıç, Sadık, Fıtrat’ın Dirilişi, İstanbul: Nehir Yay., 1991.
• Kurtubî, el-Câmi'u li-ahkâmi'l-Kur'ân, nşr. Ebû İshak İbrahim, Beyrut 1960.
• Kuzgun, Şaban, İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik, Ankara: Seda Yay., 1985.
• Mâlik b. Bedri, Müslüman Psikologların Çıkmazı, trc. Harun Şencan, İstanbul: İnsan Yay., 1984.
• Mâlik b. Enes, el-Muvatta, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Malinowski, Bronislavy , Bilimsel Bir Kültür Teorisi, trc. Saadet Özkal, İstanbul 1992.
• Mâtürîdî, Te'vilâtü'l-Kur'ân, nşr. Fatıma Yusuf el-Haymî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1425/2004.
• Medkur, Ali Ahmed, Minhâcü’t-terbiye, Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-Arabî, 1990.
• Mengüşoğlu, Takiyettin, İnsan Felsefesi, İstanbul: Remzi Yay., 1988.
• Miras, Kamil, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, Ankara: DİB Yay., 1968.
• Muhammed b. Bahauddin, el-Kavlu’l-fasl, İstanbul: Hakikat Kitabevi, 1990.
• Murtaza ez-Zebidî, Tâcü’l-arûs, Beyrut: Matbaatü’l-hayriyye, ts.
• Müslim, el-Câmiu’s-sahih, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Nesaî, Sünen, Çağrı Yay.: İstanbul, 1992.
• Nevevî, Şerhu’l-Müslim, (İrşâdu’s-sarî içinde), ts.
• Pazarlı, Osman, Din Psikolojisi, İstanbul: Remzi Kitabevi:, 1982.
• Râgıb el-Isfahânî, el-Müfredât, Beyrut: Dâru’l-marife, ts.
• Rıtzen, Pierre Debray, Freud Skolastiği, trc. A. Fikret Gökdemir-A.Çetin Ertürk, Anka- ra: TDV Yay., 1991.
• Selçuk, Mualla, Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler, Ankara: TDV Yay., 1990.
• Şerif el-Murtaza, el-Emalî, (nşr. Ebu Firas Bedr), Kum 1982.
• Şeyh Müfid, Tashîhu’l-itikâdâti’l-İmâmiyye, nşr. Hüseyin Dergahî, Beyrut 1414/1993.
• Şeyh Sadûk, el-İ’tikâdât, nşr. İsam Abdusseyyid, Beyrut 1414/1993.
• Smith, Jersild, Çocuk Psikolojisi, trc. İbrahim N. Özgür, İstanbul: A.Ü. Eğitim Fakültesi Yay., 1979.
• Sorokin, Pitirim Alexandrovitch, Çağdaş Sosyoloji Kuramları, trc. M. Münir Reşit Öymen, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1994.
• Taberî, Câmiu’l-beyân, Beyrut: Dâru’l-fikir, 1405/1984.
• Takiyyüddin es-Subkî, ‚Küllü mevlûdin yûledu ‘ale’l-fıtra‛, nşr. M. Seyyid Ebû ‘Amme, yy., 1410/1990.
• Tirmizî, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Topaloğlu, Bekir, ‚Allah", DİA, II (İstanbul 1989), s. 474-475.
• Ülken, Hilmi Ziya, Tarihi Maddeciliğe Reddiye, Yağmur Yay.: İstanbul, 1976.
• Vergote, Antoine, "Çocuklukta Din", çev. Erdoğan Fırat, AÜİFD, Ankara, XXII, ts. s. 315.
• Yavuz, Kerim, Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 1983.
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur'ân Dili, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 1935.
• Yıldırım, Suat, Kur’an’da Ulûhiyet, İstanbul: Kayıhan Yay., 1987.
• Zemahşerî, el-Keşşâf, Beyrut: Dâru’l-marife, ts.