SERRÂC’IN TASAVVUFA YAKLAŞIMI: BİR İSLÂM İLMİ OLARAK TASAVVUF YA DA FIKH-I BÂTIN

Yıl 2010, Cilt: 12 Sayı: 22, 101 - 119, 15.12.2010

H. Bayram Başer

Öz

Bu makalenin amacı tasavvufun ilk yazarlarından kabul edilen Serrac'ın (ö. 378/988) tasavvuf anlayışı hakkında genel bir bakış sağlamaktır. Serrac Kitabu'l-Lüma' adlı eserinde sûfîlerin dini anlamaları ve yorumlamaları konusuna eğilir. Serrac iki temel nokta üzerinde durmaktadır. İlk olarak tasavvuf kendi bilimsel alanına sahiptir. Bu sebeple diğer  İslam ilimlerinden farklılaşan kendine özgü ilmî yöntemleri kullanmak zorundadır. Tasavvuf da dinî kaynakları yorumlama hakkına sahiptir.  İkinci olarak Fıkıh insan davranışlarının batınî yönünü ele almaz. Bu yüzden Serrac'a göre tasavvuf bir tür fıkh-ı batın sayılabilir. Bu yönüyle Serrac İbahiyye'nin dinî yüküm-lülükleri hafife almasına karşılık tasavvufun yoğun dinî pratiklere dayandığının altını çizer ve sûfîlerle ibahîlerin arasını kesin bir şekilde ayırır.

Anahtar Kelimeler

Serrâc, Tasavvuf, İstinbât, İşâret, İlm-i Bâtın, İbahi

Sarraj’s Approach to Tasawwuf: Tasawwuf or Fiqh Al-Batin as an Islamic Science

Öz

The aim of this article is to provide a general view about Sarraj’s (d. 988) understanding of
tasawwuf. In his book entitled Kitab al-Luma Sarraj concentrates on the understanding and
interpretation of religion by the Sufis. Sarraj emphasizes two basic points. Firstly, he considers
that tasawwuf has its own scientific field in terms of Islamic knowledge. Thereby, it has to use
its own original scientific methods which are different to other methods of Islamic sciences.
Tasawwuf holds the right to interpret religious sources. Secondly, Fiqh cannot focus on the
internal aspects of human actions. In this respect, according to Sarraj tasawwuf can be
considered as a fiqh al-batin. From this aspect, Sarraj underlines that sufism is based on
intensive religious practises while Ibahiyya has disdained from such praqctices, not taking acts
of worship seriously enough, so Sarraj separates Sufis from Ibahiyyas conclusively.

Anahtar Kelimeler

Sarraj, Sufism, Istinbāt, Ishāret, Fiqh al-Bātın, Ibāhi

Kaynakça

• Adî, Abdülkerim Zehûr, “Ebû Nasr es-Serrâc ve kitâbuhû el-Lüma‘ ”, Şam, Mecelletü Mecmâi’l-Lügati’l-Arabiyye bi-Dımaşk, 1982, C. LVII/1-2, ss. 35-91.
• Afîfî, Ebû’l-Alâ, Tasavvuf: İslâm’da Manevî Hayât, Çev. Ekrem Demirli, Abdullah Kar- tal, İstanbul, İz Yay., 1996.
• Aşkar, Mustafa, Tasavvuf Târihi Literatürü, İstanbul, İz Yay., 2006.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, İstanbul, Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
• Attâr, Ferîdüddîn, Tezkiretü’l-evliyâ, Çev. Süleyman Uludağ, Bursa, İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Brockelmann, Carl, GAL, Erster Supplementband, Leiden, E. J. Brill, 1937.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Anka Yay., 2004.
• Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İstanbul, İz Yay., 2005.
• ――――, Sadreddin Konevî, İstanbul, İSAM Yay., 2008.
• ――――, İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, İstanbul, Kabalcı Yay., 2009.
• ――――, “Zâhirî İlimlerin Otoritesi Karşısında Tasavvufun Meşrûiyet Arayışı”, İ.Ü.İ.F.D., Sayı:15, Yıl: 2007, ss. 219-245.
• Farâbî, Ebû Nasr, İlimlerin Sayımı (İhsâu’l-ulûm), Çev. Ahmet Ateş, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, 1986.
• Gökbulut, Süleyman, “İlim Tasnîflerinde Tasavvufun Yeri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, 2007, Sayı: 19, ss. 245-264.
• Hârizmî, Ebû Abdullah, Mefâtîhu’l-ulûm, Yay. Haz. Osman Halil, (y.y.), 1930.
• Herevî, Abdullah Ensârî, Menâzilu’s-sâirîn, y.y., 1966, 2.bs.
• Hifnî, Abdülmün’îm, Mevsûâtu’s-sûfiyye, Kahire, Mektebetü’l-Medbûlî, 2003.
• Hucvîrî, Ali b. Osman, Hakîkat Bilgisi, Çev. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergah Yay., 1996.
• İbn Sînâ, II. Analitikler, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yay., 2006.
• İbn Münevver, Muhammed, Esrârü't-tevhîd fî makâmâti'ş-şeyh Ebî Saîd, Çev. İs’âd Abdülhâdî Kandîl, Yay. Haz. Yahya Hişâb, Kahire, Dâru’l-mısriyyeti li’t-te’lif ve’t-tercüme, (t.y.)
• ――――, Tevhidin Sırları, Çev. Süleyman Uludağ, İstanbul, Kabalcı Yay., 2003.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym, Hilyetü’l-evliyâ, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1988.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, tsh. M. Şerafettin Yaltkaya, Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 2.bs., 1971.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir İshak, Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, Yay. Haz. Ahmet Şemseddin, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• ――――, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Çev. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergah Yay., 1992.
• Kuşeyrî, Abdülkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, thk. Ma’rûf Mustafa Züreyk, Ali Ab- dülhamit Ebû’l-Hayr, Beyrut, Dâru’l-Hayr, 3 bs.,1997.
• ――――, Kuşeyrî Risâlesi, Çev. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergah Yay., 1999.
• Lory, Pierre, “al-Sarradj”, E.I.: new edition, Ed. C.E. Bosworth, E. van Donzel, Leiden, E. J. Brill, 1997, c. IX, s. 65-66.
• el-Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtü'l-kulûb: Kalplerin Azığı, Çev. Muharrem Tan, İstanbul, İz Yay., 2004, 2 bs.
• Nicholson, Reynold A., The Kitâb al-Luma fi’l-Tasawwuf of Abu Nasr, Leiden, London, E. J. Brill, Luzac and Co., 1914.
• Öngören, Reşat, “Ehl-i Sünnet’te Tasavvufun Yeri”, Târihte ve Günümüzde Ehl-i Sün- net, İstanbul, Ensâr Neşriyat, 2006, ss. 157-172.
• ――――, “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri”, İ.Ü.İ.F.D., Yıl: 2002, Sayı: 5, ss. 85-96.
• Serrâc, Ebû Nasr, el-Lüma‘ li Ebî Nasr Serrâc et-Tûsî, Yay. Haz.: Abdülhalim Mahmud; Taha Abdülbâki Surûr, Mısır, Dâru’l-kütübi’l-hadîse, 1960.
• ――――, İslâm Tasavvufu, Çev. Hasan Kâmil Yılmaz, İstanbul, Erkam Yay., 1996.
• ――――, Lüma‘ fi târihi’t-tasavvufi’l-İslâmî, haz. Kâmil Mustafa Hindâvî, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Sezgin, M. Fuat, GAS, Band I, Leiden, E. J. Brill, 1967.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman, Tabakâtu’s-sûfiyye, thk. Nureddin Şerîbe, Halep, Dârü’l- Kitâbi’n-Nefîs, 1986.
• ――――, Tasavvufta Fütüvvet, Çev. Süleyman Ateş, A.Ü.İ.F.Y., Ankara, 1977.
• Taftazânî, Sa’duddîn, et-Telvîh ilâ keşfi hakâiki’t-tenkîh, /Sadrüşşerîa, et-Tavzîh şerhu’t- tenkîh, Yay. Haz. Muhammed Adnan Dervîş, Beyrut, Dâru’l-erkâm, (t.y.)
• Taşköprülüzâde, Mevzûâtü’l-ulûm, Çev. Kemaleddin Mehmed Efendi, İstanbul, İk- dam Matbaası, (t.y.).
• Yılmaz, Hasan Kâmil, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, Ensar Yay., 1997.
• Yüce, Abdülhakim, “el-Lüma‘ ”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, 2000, Sayı: 3, ss. 185-196.
• Zehebî, Şemseddin, Târihu’l-İslâm, Beyrut, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1989.
• Zirikli, Hayreddin, el-A'lâm, Kahire, Matbaâtu Kustâsus, 2. bs., 1954.