ABDÜSSAMED EL-GAZNEVÎ VE TEFSİRİ

Yıl 2012, Cilt: 14 Sayı: 25, 139 - 161, 15.06.2012

Ferihan Özmen

Öz

Bu makalede, hicrî V. asırda yaşayan Hanefî fakîhi ve müfessir Abdüssamed el-Gaznevî'nin veonun 487/1094'de telif ettiği “Tefsîrul-Kur'ani'l-Azîm” isimli eserinin tanıtılması konu edilmiştir.Bu amaçla Gaznevî'nin ilmî kişiliği ile tefsir yönteminin belirlenmesine ve “Tefsîrul-Kur'ani'l-Azîm” isimli çalışmasının tefsir metodolojisi açısından incelenerek eserin tefsir tarihindeki yeri ve öneminin ortaya çıkarılmasına çalışılmıştır. Bu çerçevede tefsirin muhtevası kısaca tanıtılmış;bununla birlikte günümüze yazma olarak ulaşan eserin genel özellikleri üzerinde durulmuş;kaynakları ve kendinden sonraki dönemlere tesirleri araştırılarak “Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azîm”den iktibasta bulunan eserler tespit edilmiştir. Bu şekilde Abdüssamed el-Gaznevî'nin genelde temel İslam bilimlerine özelde ise tefsir ilmine katkılarının belirlenmesine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abdüssamed el-Gaznevî, Tefsir, Müfessir, Metot, Yazma

Abd al-Samad Al-Ghaznawi And His Qur’anic Exegesis

Öz

Subject of this article is introducing Abd al-Samad al-Ghaznawi and his tafsir or commentary
entitled “Tafsir al-Qur’an al-Azim” which he wrote in 487 AH. It is intended to determine alGhaznawi’s
scholarly stature and his method of tafsir, thus ascertaining his contribution to science
of exegesis, as well as to analyze his “Tafsir al-Qur’an al-Azim” in terms of tafsir methodology
and to elicit it’s prominence in the history of tafsir. Thereafter, the content of Tafsir alQur’an
al-Azim is examined. After providing general information about the work which has
reached the present day as a manuscript, the sources of tafsir are determined and introduced.
The influence on how the following works are researched and citings from “Tafsir al-Qur’an alAzim”
are evaluated. Thereafter, the contents of the book are outlined, unraveling it’s prominence
in tafsir history. Thus the aim of the article is to determine al-Ghaznawi’s method of
exegesis of the Qur’an and eventually his contribution to Islamic sciences in general and the
science of tafsir specifically. 

Anahtar Kelimeler

Abd al-Samad al-Ghaznawi, Tafsir, Mufassir, Method of Exegesis, Manuscript

Kaynakça

• Abdülmecîd, İbrahim Bâcis, “Tefsîru’t-Taberânî em tefsîru’l-Gaznevî”, Âlemu’l- mahtûta ve’n-nevâdir, I/2, 1418/1997.
• Âlûsî, Ebü's-Sena Şehabeddin Mahmûd b. Abdullah, Rûhü'l-meânî fî tefsîri'l-Kur'âni'l- azîm ve's-seb’i'l-mesânî (tsh. Muhammed Hüseyin Arab), Beyrut: Dârü'l-Fikr, /1417.
• Bağdâdî, Babanzâde Bağdatlı İsmail Paşa (1338/1920), Hediyyetü’l-ârifîn esmâi'l- müellifîn ve âsârü'l-musannifîn, İstanbul: MEB, 1955.
• ―――, Îzâhü'l-meknûn fi'z-zeyli a‘lâ keşfi'z-zünûn an esâmi'l-kütüb (tsh. M. Şerefettin Yaltkaya), Ankara: MEB, 1945.
• Bedr, Abdurrahman Muhammed, Rusûmü'l-Gazneviyyîn ve nazmuhumü'l-ictimâiyye, Kahire: Mektebetü'l-Enclo'l-Mısriyye, 1987.
• Beyhakî, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Hüseyin (470/1077), Târihü'l-Beyhakî (thk. Yahyâ
• Haşşab-Sadık Neşat), Beyrut: Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye, 1982. el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (333/944),
• Te’vîlâtü’l-Kur’ân (thk. Ahmed Vanlıoğlu ; müracaa Bekir Topaloğlu), İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Ertuğrul, Resul, Kutbuddîn eş-Şirâzî ve Tefsiri (doktora tezi), AÜ Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Ankara 2011.
• Fâsî, Muhammed Âbid, Fihrisu mahtûtâti hizâneti'l-karaviyyîn, Dârü'l-Beyza: Dârü'l- Kitâb, 1979.
• Gaznevî, Ebu’l-Feth Abdüssamed b. Mahmûd b. Yûnus el-Hanefî (487/1094’den son- ra), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Süleymaniye Ktp, Mihrişah, nr. 24-26, y.y. /1094.
• Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman , Konya: Kelam, Tekin Kitabevi, 1996.
• Haddâd, Ebû Bekir b. Alî b. Muhammed el-Yemenî (800/1398), Tefsîrü’l-Haddâd:
• Keşfü’t-tenzîl fî tahkīki’l-mebâhis ve’t-te’vil (thk. Muhammed İbrâhim Yahyâ), Beyrut: Dârü’l-Medari’l-İslâmî, 2003.
• İbn Asâkir, Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah (571/1176), Târîhu
• Medîneti Dımaşk (thk. Muhibüddin Ebû Saîd Amrevi), Beyrut: Dârü'l-Fikr, /1415.
• İbn Hacer, Ebü'l-Abbas Şehâbeddin Ahmed el-Heytemî (974/1567), ez-Zevâcir an iktirâfi'l-kebâir; Keffü’r-ra’a an muharremati’l-lehv ve’s-sema; el-İ’lâm bi-kavâtı’i’l
• İslâm, Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1988.
• İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (630/1233), el
• Kâmil fi't-târih (nşr. Carolus Johannes Tornberg), Beyrut: Dâru Sadır, /1399.
• İbnü'l-Vezîr, Ebû Abdullah İzzeddin Muhammed b. İbrâhim b. Ali (840/1436), er
• Ravzü’l-bâsim fi'z-zibbi an sünneti Ebi'l-Kâsım (i’tina bih Ali b. Muhammed el- Amran), Mekke: Dâru Alemi’l-Fevaid, 1419.
• İmâdî, Muhammed Hasan, Horasan fî’l-asri’l-Gaznevî, [y.y., t.y.] Kâtip Çelebî, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (1067/1657), Keşfü’z-zünûn an esâmil- kütübi ve’l-fünûn (tsh. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge), I-II, Ankara:
• Mili Eğitim Basımevi, 1941.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkâdir b. Muhammed (775/1373), el
• Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakâti'l-Hanefiyye (thk. Abdülfettah Muhammed el- Hulv), Cize 1993/1413.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (671/1273), el-Câmi' li- ahkâmi'l-Kur'ân (tsh. Ahmed Abdülalim Berdunî), Kahire: Dârü'l-Kitâbi'l- Arabi, 1967.
• Nüveyhiz, Âdil, Mu’cemu’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-asri’l-hâzir, Beyrut: Müessessetü Nüveyhiz es-Sekafiyye, 1986/1406.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer (606/1209), et-Tefsîrü'l-kebîr =
• Mefâtihü'l-gayb, Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1934.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyüb (360/971), et-Tefsîru’l-kebîr: Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm (thk. Hişam el-Bedrânî), Ürdün: Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfî, Taftazânî, Sa'deddin Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah (792/1390), Kelam İlmi ve İslâm
• Akâidi : Şerhü'l-Akâid (haz. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yay., 1982.
• Yâkût eL-Hamevî, Ebû Abdullah Şihabüddin Yâkut b. Abdullah (626/1229),
• Mu'cemü'l-büldân (herausgegeben Ferdinand Wüstenfeld), Tahran: Mektebetü'l-Esedî, 1965.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Siyeru a’lâmi’n-nübelâ Müessesetü'r-Risâle, 1985/1405.
• Şuayb el-Arnavut-Me’mûn Sagarci), Beyrut: Ziriklî, Hayreddin (1396/1976), el-A'lâm: Kāmusu terâcimi li-eşheri'r-ricâl ve'n-nisâ, Bey- rut: Dârü'l-İlm li'l-Melayin, 1992.
• Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîrü'l-münîr fi'l-akîde ve'ş-şerîa ve'l-minhâc, Beyrut: Dârü'l-Fikri'l- Muasır, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1991/1411.
• Zübeyrî, Velid b. Ahmed Hüseyin, el-Mevsûatü’l-müyessere fî terâcimi eimmeti’t-tefsîr ve’l-ikra ve’n-nahv ve’l-luga (cem’a ve i’dad Velid b. Ahmed Hüseyin Zübeyrî- İyâd b. Abdüllatif Kaysî-Mustafa b. Kahtan Habib-İmâd b. Muhammed Bağ- dadî), Medine: Mecelletü’l-Hikme, 2003/1424.