19. ve 20. Yüzyıl Kahire’sinde Telfike Dair Yeni Arayışlar

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 47, 207 - 235, 15.06.2023

Burak Ergin

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1249098

Öz

19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde telfik meselesini ele alan birçok kitap ile risale kaleme alınmış ve pek çok fetva verilmiştir. 17-18. yüzyılları arasında ulemanın çoğun-luğu telfike karşı olmasına rağmen bu kuvvetli muhalefet 19. yüzyılın son çeyreğinde kırılmış, bu dönemde yaşayan âlimlerin bir kısmı telfikin caiz olduğunu savunmuşlardır. Buna karşın telfike karşı çıkan fakihler de vardır. Telfiki kabul etmeyen fakihlerin bu konudaki temel referanslarından birisi önceki asırlardaki telfik karşıtı âlimlerin görüşleridir. Bu yarım asırlık dö-nemde telfik tartışmalarının temel sebeplerinden birisi fıkhın kanunlaştırılmasında telfikten yararlanıp yararlanılamayacağıdır. Nitekim Mecelle’nin hazırlanış süreci ve tadilinde telfik konusu gündeme geldiği gibi aile hukukuna dair hazırlanan kanun taslaklarında da bu konu tartışılmıştır. Özellikle Elmalılı Hamdi gibi bazı âlimler Batıdan kanunlar alınması yerine fıkıh geleneği içerisine kalarak telfik yapılması suretiyle yeni kanunların yapılabileceğini ifade etmiştir. Telfikle ilgili bu tartışmalar İstanbul’da yapıldığı gibi Şam ve Kahire gibi İslam dün-yasının diğer önemli merkezlerinde de cereyan etmiştir. Bu çalışmamızda 19. yüzyılın son çeyreği ile 20 yüzyılın ilk çeyreği arasında Kahire’de cereyan eden telfik tartışmaları ele alına-caktır. Zira Kahire’de telfikle ilgili eserler telif edildiği gibi fetvalar verilmiş ve dönemin önde gelen fakihleri bu konuyu farklı açılardan irdelemişlerdir. Makalenin temel amacı 17-18. yüzyılları arasında telfike karşı çok güçlü bir muhalefet olmasına rağmen bu muhalefetin kırılmasının ardındaki temel sebebi irdelemektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Telfik, Kahire, 19.-20. Yüzyıl, Kanunlaştırma.

Teşekkür

Makalemi okuyarak katkıda bulunan Dr. Abdurrahman Bulut ve Mahmut Taşcı'ya müteşekkirim.

New Searches for Talfīq in 19th and 20th Century Cairo

Öz

In the last quarter of the 19th century and the first quarter of the 20th century, many books and treatises dealing with talfīq were written, and many fatwās were issued in parallel. Although the majority of the scholars were against talfīq between the 17-18th centuries, this strong opposition was broken in the last quarter of the 19th century, and some of the scholars living in this period argued that talfīq was permissible. On the other hand, there are also jurists who opposed to talfīq. One of the main references of the jurists who do not accept talfīq on this subject is the views of scholars who are against talfīq in previous centuries. In this half-century period, one of the main reasons for the discussions about talfīq is whether or not one can benefit from it in the codification of Islamic Law. Indeed, the issue of copyright was brought to the agenda during the preparation process, and amendment of Majalla, and this issue was discussed in the draft laws prepared on family law. Especially some prominent scholars of the period, such as Elmalılı Hamdi Efendi, stated that new laws could be made by making talfīq by staying within the tradition of fiqh instead of taking laws from the West. Likewise, in a document criticising Majalla, it was emphasized that talfīq should be used. These discussions about talfīq took place in Istanbul as well as in other important centres of the Islamic world, such as Damascus and Cairo.

Anahtar Kelimeler

Islamic Jurisprudence, Talfīq, Cairo, Cairo, 19th and 20th Century, Codification.

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Bahît, Muhammed. Fetâvâ Dâru’l-İftâi’l-Mısrıyye. b.y.: y.y., ts.
• el-Bânî, Muhammed Saîd b. Abdurrahman el-Hüseynî. Umdetu’t-tahkîk fî’t-taklîd ve’t-telfîk. thk. Hasan es-Semâhî. Beyrut: Dâru’l-Kadirî, ts.
• Bedir, Mürteza. “Kur’ân ve Sünnet Söylemi, Fıkıh Usûlü ve İçtihat: Modern Nassçılığın Doğuşuna İlişkin Bir İzah Denemesi”. Modernleşme Protestanlaşma ve Selefîleşme: Modern İslam Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması. ed. Mürteza Bedir vd. 17-60. İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Bulkînî, Ebü’l-Bekā Alemüddîn Sâlih b. Ömer b. Reslân el-Kinânî. et-Tecerrüd ve’l-ihtimâm bi-cemʿi fetâva’l-vâlid şeyḫi’l-İslâm. thk. Ömer Hasan el-Kıyyam - Emced Reşid. Ammân: Ervika li’d-Dirasat ve’n-Neşr, 2015.
• Demirtaş, Emrah - İbrahim Sizgen. “İslam Hukukunda Telfîk Nazariyyesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/1, (2018), 535-567.
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Ḥâşiye ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Elmalılı Hamdi Yazır. Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler: Din, Felsefe, Siyaset, Hukuk, haz. Asım Cüneyd Köksal - Murat Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Emîr Padişah, Muhammed Emin b. Mahmûd Buhârî. Teysîrü’t-Taḥrîr şerhi al‘a kitâbi’t- Taḥrîr. Kahire, Dâru’s-Selâm, 1435/2014.
• Ergin, Burak. “Bilâd-ı Arab Topraklarındaki Fıkhî Çoğulculuğun Osmanlı Merkezine Taşınması: Münîb Efendinin Taklid Risalesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 53 (2022), 643-666.
• Fekry, Ahmed İbrahim. Pragmatism In Islamic Law: A Social and Intellectual History. New York: Syracuse University Press, 2015.
• Görgün, Hilal. “İnbâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/639-640. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Halîcî, Ahmed b. Ahmed b. İsmail el-Halvânî eş-Şâfiî el-Halvetî. el-Vesem fî’l-veşem. Mısır: Matbaatü’l-Yemeniyye, 1307.
• Hasan Hasâneyn. Ahkâmü’l-üsreti’l-İslâmiyye fıkhen ve kazâen. Kahire: Dâru’l-Âfâku’l-Arabiyye, 2001.
• Haydar, Ali. el-Mecmûa‘tü’l-cedide fî’l-kütübi’l-erbaa. Hukuk Matbası, 1322.
• Hazrecî, Ali b. Ebi Bekr b. el-Cemmâl. Fethü’l-mecid bi-ahkâmi’t-taklid. thk. Abdulaziz b. Muhammed b. İbrahim el-Uveyd. Riyâd: Dâru’l-İbnü Cevzî, 1434.
• Hıfnî, Ebü’l-Mekârim Şemsüddîn Muhammed b. Sâlim b. Ahmed. Risâle teteʿallaḳ bi’t-taḳlîd fi’l-fürûʿ fî uṣûli’l-fıḳh. Paris: Bibliothèque nationale de France Arabe, 817, 1a-2b.
• Hudarî, Muhammed. Uṣûlü’l-fıḳh. Kahire: Mektebetü’l-Kadâiyeti’l-Kübrâ, 1969.
• Hüseynî, Ahmed b. Ahmed b. Yusuf. Tuḥfetü’r-re‘yü’s-sedîd fî’l’ictihâd fî’t-taḳlîd. Kahire: Keşîde, 2015.
• İbnü’l-İmâd, Ebü'l-Abbas Şehâbeddin Ahmed b. İmâd b. Muhammed Akfehsî. Tevḳîfü’l-ḥükkâm, alâ ḳavâmidi’l-aḥkâm. thk. Nusayr Hıdır Süleyman eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd. Şerhu Fetḥu’l-ḳadîr. thk. eş-Şeyh Abdürrezzâk, Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
• İbnü’ş-Şelebî, Ahmed b. Yunus b. Muhammed es-Suûdî. Fetâvâ İbni’ş-Şelebî. thk. İmâd b. Muhammed b. Nayif el-Cenâbî el-Kahtânî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2018.
• İbn Hüseyin, Abdurrahman. Ġāyetü telḫîṣi’l-murâd min fetâvâ İbn Ziyâd. b.y.: eş-Şâmiletü’z-zehebiyye, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed Mısri Hanefî. Resâilü İbn Nüceym el-iktisadiyye: er-Resâilü’z-Zeyniyye fî mezhebi’l-Hanefîyye, thk. Muham-med Ahmed es-Serrac - Ali Cum’a Muhammed. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1419-1420/1998-1999.
• İçtihad, Taklîd ve Telfîk Üzerine Dört Risâle: İbn Teymiye, Abdullah b. Abdulazim, Şah Ve-liyyullah, Senhurî. haz. Hayreddin Karaman. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• İnbâbî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hüseyn. el-Ḳavlü’s-sedîd fî sıhhati nikâhi’l-merati bilâ veliyyin maa’t-taklîd. Dimyât: Mektebetü’l-ezheriyye, 5002. 1a-75b.
• Kasım b. Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn b. Abdullah. Mûcebâtü’l-aḥkâm ve vâḳıʿâtü’l-eyyâm. thk. Muhammed Suûd el-Maînî. Bağdad: Matbaatü'l-İrşad, 1983.
• Kaya, Eyyüp Said. “Telfîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/401-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kavak, Özgür. Modern İslâm Hukuk Düşüncesi -Reşîd Rızâ Örneği-. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Krawietz, Birgit. “Cut and Paste in Legal Rules: Designing Islamic Norms with Talfīq”. Die Welt des Islams 42/1 (2002), 3-40.
• Köksal, İsmail. “Osmanlı Devleti’nde Resmi-Gayri Resmi Fıkhi Mezhepler ve Telfik”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 3-4 (1999), 325-330.
• Leknevî, Ebü’l-Ayyâş Muhammed Abdülalî b. Nizâmiddîn b. Kutbiddîn el-Ensârî es-Sihâlevî Bahrülulûm. Fevâtiḥu’r-raḥamût fî şerḥi Müsellemi’s̱-s̱übût. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Mehdî, Muhammed el-Abbâsî b. Muhammed Emîn b. Muhammed. el-Fetâva’l-Mehdiyye fi’l-veḳāʾiʿi’l-Mıṣriyye. thk. Muhammed Hasan vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Mücahid, Zeki Muhammed. el-A‘lâmü'ş-şarḳıyye fi'l-mieti'r-rabi‘aşr el-hicrî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Münîb, Muhammed b. Mahmud b. Mustafa b. Abdullah b. Hâşim. el-Ḳavlü’s-sedîd fî ahkâmi’t-taklîd. Kahire: Dâru’l-Kütübü’l-Kavmiyye, 1197, 1a-14b.
• Özel, Ahmet. “Mehdî el-Abbâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/375-376. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Pîrîzâde, Burhânüddîn İbrâhîm b. Hüseyn b. Ahmed. Mecmûa‘tü resâili Pîrîzâde: el-Keşf ve’t-tedḳīḳ li-Şerḥi Ġāyeti’t-taḥḳīḳ fî menʿi’t-telfîḳ. thk Hasan Özer - Mustafa Ateş. İstanbul: Dâru’l-İlm, 2022.
• Remlî, Şehâbeddin Ahmed b. Ahmed b. Hamza. Fetâva'r-Remlî. b.y.: Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Rızâ, Reşîd. Muḥâverâtü’l-muṣliḥ ve’l-muḳallid ve’l-vaḥdeti’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’n-Neşr li'l-Câmiât, 2007.
• Sarıtaş, Sümeyye. “Hukûk-ı Âile Kararnâmesi’nde Yarım Asır Önce Mezhepler Arası Yaklaşımla Kanun Yapma Projesi: Cemiyyet-i Fıkhiyye”. Modernleşme Protestanlaşma ve Selefîleşme: Modern İslam Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması. ed. Murteza Bedir vd. 291-301. İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Seffârînî, Ebü'l-Avn Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Salim. et-Taḥḳīḳ fî buṭlâni’t-telfîḳ: nassu reddi ala fityen li’ş-şeyh Mer’i el-Hanbeli. nşr. Abdülazîz b. İbrâhim. Riyad: Dâru’s-Sumay’î, 1414/1998.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr fî ḥadîs̱i’l-beşîri’n-neẕîr. nşr. Muhammed Ali Yeb-dûn, 1. Baskı, Beyrût: Daru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2004, no: 288.
• Şattî, Hasan Efendi el-Hanbelî ed-Dımaşkî. Risâletün fî’t-taḳlîd ve’t-telfîḳ. Dımaşk: Ravzatü’ş-Şâm, 1328.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî el-Vefâî el-Mısrî. Mecmû’u resâili’l-allâme eş-Şürünbülâlî: Taḥḳīkatü’l-ḳudsiyye ve’n-nefeḥatü’r-raḥmaniyyetü’l-ḥaseniyye fi mezhebi’s-sâdeti’l-Ḥanefiyye. thk. Ahmed Fevvaz el-Humeyyir - Tarık Muhammed Sîreni - Muhammed Abdurrahman el-Hatib. İstanbul: Darü’l-Lübâb, 1438/2017.
• Uteybî, Gâzî b. Mürşid b. Halef. “et-Telfîk beyne’l-Mezâhibi’l-Fıkhiyye ve Alâkatuhu bi-Teysîri’l-Fetvâ”. b.y.: y.y., ts.
• Tahirov, Sayit. “İslam Hukukunda Telfik, Çeşitleri ve Hükmü”. Yeni Türkiye Dergisi 98 (2017), 469-486.