OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEMİNDE VALİLERİN ÇALIŞMA HAYATI ÜZERİNE BİR İNCELEME (HUDÂVENDİGÂR VİLÂYETİ ÖRNEĞİ, 1839-1908)

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 525 - 541, 31.12.2019

Muammer Değirmendere

Öz

Valilik; kökeni çok eski zamanlara dayanan, yetki ve sorumlulukları nedeniyle toplumun gözünde oldukça muteber olan bir meslektir. Bu mesleğin konumu yirmi birinci yüzyıla gelene kadar devletten devlete veya bir devletin kendi tarihsel süreci içinde dönemden döneme değişikliklere uğramıştır. Bu bağlamda, Osmanlı Devleti'nde de valilik mesleği önemini genellikle muhafaza etmekle beraber, yönetim mekanizması içindeki yeri itibariyle bazı değişimler yaşamıştır. Bu çalışmada; Osmanlı Devleti'nin son dönemindeki valilik kurumu ve bu dönem valilerinin icraatları, Hudâevendigâr Vilâyeti örnek yönetim bölgesi temel alınarak değerlendirilmiş ve bu sayede valilik mesleğinin geçmişinden bir kesit sunulması amaçlanmıştır. Başta Başbakanlık Osmanlı Arşivinden edinilen belgeler olmak üzere, döneme ait gazeteler ve anılar bu araştırmaya ışık tutmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Valilik Kurumu, Hudâvendigâr Vilâyeti, Bursa

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri:
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.): 1351:33, T:16.N.1303 (18 Haziran 1886); 1601:108, T:04.B.1306 (6 Mart 1889); 1877:101, T:09..Ra.1309 (13 Ekim 1891).
• İrade-i Dahiliye (İ.DH.): 204:11702, T:01.Z.1265 (18 Ekim 1849); 289:18151, T:24.R.1270 (24 Ocak 1854); 329:21459, T:26.M.1272 (8 Ekim 1855); 566:39388, T:02.Ca.1285 (21 Ağustos 1868); 1014:80064, T:07.R.1303 (13 Ocak 1886); 1295:101979, T:19.S.1299 (10 Ocak 1882).
• İradeler-Meclis-i Mahsus (İ.MMS.): 6:193, T:27.Z.1271 (10 Eylül 1855).
• İradeler-Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.): 68:1301, T:14.N.1261 (16 Eylül 1845); 550:105, T:07.B.1284 (4 Kasım 1867); 586:93, T:29.Za.1275 (30 Haziran 1859).
• Sadaret Mektubî Kalemi Belgeleri (A.}MKT.): 21:4, T:13.B.1265 (4 Haziran 1849); 51:95, T:20.L.1262 (8 Mart 1866).
• Sadaret Mektubî Kalemi Deavî Yazışmalarına Ait Belgeler (A.}MKT.DV): 21:4, T:26.Z.1265 (12 Kasım 1849).
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.): 351:4, T:27.L.1282 (15 Mart 1866).
• Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret Ve Devâir Yazışmalarına Ait Belgeler (A.}MKT.NZD.): 352:68, T:04.Za.1277 (14 Mayıs 1861).
• Şûra-yı Devlet Belgeleri (ŞD.): 1544:25, T:15.S.1304 (13 Kasım 1886).
• Yıldız-Esas ve Sadrazam Kâmil Paşa (Y.E.E.): 58:21, T:16.Ş.1322 (26 Ekim 1304).
• Yıldız-Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y..PRK.UM.): 16:113, T:09.N.1307 (29 Nisan 1890).
• Gazeteler: Takvim-i Vakayi (TV.), Def’a 419, T:27.Ra.1266 (10 Şubat 1850).
• Bursa Gazetesi, Sayı 102, T:7.C.1310 (27 Aralık 1892). Kitap, Makale ve Tezler:
• Çadırcı, M. (1991), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Çiftçi, C. (2013), “Osmanlı’da Tarımsal Eğitim Çabaları ve Hudâvendigâr Hamidiye Zirâat Ameliyat Mektebi”, Ekin, Ümit (Ed.), Prof. Dr. Özer ERGENÇ’e Armağan, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, s.167-189.
• Davison, R. H. (1963), Reform In The Ottoman Empire, Princeton University Press, New Jersey.
• Doktor Osman Şevki (2012), Bursa ve Uludağ, (Haz.: M. Fatih Birgül, Levent Ali Çanaklı, Coşkun Ağra), 3. Baskı, Sistem Ofset, Ankara.
• Dostoğlu, N. (2009), “Modernleşme Döneminde Bursa’da Kentleşme”, Çiftçi, Cafer (Ed.), Osmanlı Modernleşmesi ve Bursa: Sempozyum Kitabı (10-11 Nisan 2009), Bursa Osmangazi Belediyesi Yay., Bursa, s.11-30.
• Dörtok-Abacı, Z. (2005), Modernleşme Sürecinde Bursa Kenti’nin Mekansal ve Sosyal Değişimi (1860-1910), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu yönetimi Anabilim Dalı, Kentleşme ve Çevre Sorunları Bilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Engelhardt (1999), Tanzimat ve Türkiye, Çev.Ali Reşad, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Eryılmaz, B. (2010), Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, 3. Baskı, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Günay, N. A. (2009), “Modernleşme Dönemi Bursa’sında Ulaşımdaki Gelişmeler”, Çiftçi, Cafer (Ed.), Osmanlı Modernleşmesi ve Bursa: Sempozyum Kitabı (10-11 Nisan 2009), Bursa Osmangazi Belediyesi Yay., Bursa, s. 251-269.
• Hasan Taib Efendi (2009), Hatıra Yahud Mir’at-ı Burusa, (Haz.: M. Fatih Birgül), 2. Baskı, Sistem Ofset, Ankara.
• Hızlı, M. (2009), “Modernleşme Dönemi Bursa’sında Eğitim-Öğretim”, Çiftçi, Cafer (Ed.), Osmanlı Modernleşmesi ve Bursa: Sempozyum Kitabı (10-11 Nisan 2009), Bursa Osmangazi Belediyesi Yay., Bursa, s.81-102.
• Kaygalak, S. (2008), Kapitalizmin Taşrası, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Bursa’da Toplumsal Süreçler ve Mekansal Değişim, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kırmızı, A. (2008), Abdülhamid’in Valileri, Osmanlı Vilayet İdaresi, 1895-1908, 3. Baskı, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Mehmed Tevfik Bey’in II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları (1993), Cilt 1, Haz. F. Rezan Hürmen, Arma Yayınları, İstanbul.
• Mehmed Ziya (2009); Bursa’dan Konya’ya Seyahat, (Haz.:M.Fatih Birgül, Levent Ali Çanaklı), 2. Baskı, Sistem Ofset, Ankara.
• Ortaylı, İ. (2008), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, 2. Baskı, Cedit Neşriyat, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2009), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 29. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Sencer, M. (1984), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Sonrası Siyasal ve Yönetsel Gelişmeler”, Amme İdaresi Dergisi, C. 17, sayı 3, s.46-71. Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük, 11. Basım, Ankara