SAFRANBOLU’DA DEREKÖY TEPESİ KAYA ÇANAKLARI VE HAYAT AĞACI SEMBOLÜNÜN KULLANIMI ÜZERİNE ÖNERMELER

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 493 - 509, 31.12.2024

Cemil Belder

Öz

Safranbolu tarihi şehrinin oluşumu, gelişimi ve geçirdiği değişimleri incelemek amacıyla yaptığımız coğrafi yüzey araştırmaları kapsamında fark ettiğimiz Karabük ili Safranbolu ilçesi Dereköy Tepesi’nde gözlemlenen “kaya çanakları”, araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırmamız, Dereköy Tepesi’ni ve üzerindeki kaya çanaklarını konu edinen ilk akademik inceleme özelliği taşımaktadır. Ortaya konulan görüşler, kaya çanaklarının olası yapım amaçları ve benzerlerinin görüldüğü diğer antik yerleşimlerle olan ortak özellikleriyle değerlendirilmiştir. Dereköy Tepede gözlemlenen kaya çanaklarından biri, alanda görülen diğer tüm çanaklardan ayrışmaktadır. Anadolu’da yapılan araştırmalarda şekil itibari ile diğerlerinden ayrışan bu kaya çanağının “hayat ağacı” ile ilişkilendirilmiş olması konuyu ayrıca irdelememize sebep olmuştur. Çünkü hayat ağacı Safranbolu ev süslemeleri, çeşmeleri ve mezarları gibi pek çok yapıda karşımıza çıkan başlıca semboldür. Bu yüzden hayat ağacı motifi ve bunun kaya çanağıyla olası ilişkisi üzerine düşüncelerin ortaya konulması araştırmanın diğer önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Yapılan literatür taraması sonucunda Dereköy Tepesi’nin dini ritüellerin gerçekleştirildiği kutsal bir alan olabileceği kanısına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

safranbolu, dereköy tepe, kaya çanakları, hayat ağacı, mezar taşı

The Rock Hollows of Dereköy Hill in Safranbolu and Suggestions on the Use of the Tree of Life Symbol

Öz

This study examines the 'rock hollows' on Dereköy Hill in the Safranbolu district of Karabük province, which were identified during geographical surveys conducted to investigate the formation, development, and changes of the historical city of Safranbolu. This is the first academic study on Dereköy Hill and the rock hollows located there. The hypotheses are evaluated in terms of the potential construction purposes of the rock hollows and their shared characteristics with other ancient settlements. One of the rock hollows observed on the hill differs from all the others in the area. The fact that this rock hollow, which differs from the others in shape, has been associated with the 'Tree of Life' in research conducted in Anatolia led us to etamine the subject especially. Because the Tree of Life is a key symbol found in various structures, such as Safranbolu house decorations, fountains, and tombs. Therefore, the Tree of Life motif and its potential connection to the rock hollow form another important aspect of the research. As a result of the literature review, it was concluded that Dereköy Hill could have been a sacred site where religious rituals were performed.

Anahtar Kelimeler

safranbolu, dereköy hill, rock hollows, tree of life, tombstones

Kaynakça

• Ainsworth, W. F. (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia. London: John W. Parker, West Strand. https://archive.org/details/Travel1842AinsworthMes/mode/2up [Erişim Tarihi: 20 Aralık 2024]
• Beile, M. vd. (1998). Neolithische Forschungen in Obermesopotamien Gürcütepe und Göbekli Tepe, IstMitt Sayı 48
• Belder, C. (2024). Kişisel Fotoğraf Arşivi.
• Çelikdönmez, Ö. (2000). Devrek Tarihi, Devrek: Devrek Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı
• Çevik, N. (2011). Hayat Ağacı’nın Urartu kült törenlerindeki yeri ve kullanım biçimi, Anatolian Research(15), 335-367
• Eliade,M. (2003). Dinler Tarihine Giriş (Çev. Lale Arslan), Kabalcı Yayınevi
• Erbek, G. (1986). Dokuma, İşleme ve Örgülerdeki Koç Boynuzu Örgesi, Antika Dergisi, Sayı 10
• Gökçe, B. (2017). Urartu Krallığı’nda Din Görevlileri, Belleten. Sayı:290:23-49
• Gökoğlu, A. (1952). Paflagonya, Kastamonu, Sinop, Safranbolu, Bartın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve Civarı Gayrimenkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi, C. 1, Kastamonu: Doğrusöz Matbaası
• Gönültaş, B. (2003). Anadolu’nun Kaya Çanakları, Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Güneri, S. (2005). Kayseri’de Hitit İmparatorluk Çağına Ait Yeni Arkeolojik Keşifler, Web: https://www.academia.edu/1214006/
• Gür, D. & Soykan, A.N. (2015). Safranbolu, Hagios Stephanos Manastırı (Kilise, Metropolithane, Inas Mektebi, Iskalion Mektebi), The Journal of International Social Research.
• Gür, D. & Yıldırım, Y.S. (2016). Safranbolu’nun Tarihi Süreci (Roma ve Bizans Dönemleri), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Sayı 153
• Karasalihoğlu, M. (2008). Üsküdar’a Kadar Kastamonu, Paflagonia Kaya Mezarları, İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• Karauğuz v.d. (2010). Zonguldak Bölgesi Arkeoloji Eskiçağ Tarihi ve Coğrafi Araştırmaları, Çizgi Kitapevi
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. Baskı
• Özdoğan, M. (2002). Çanak Gömleksiz Neolitik Cağ, Arkeo Atlas Dergisi, Sayı 1
• Ramsay, W.M. (1890). The Historical Geography of Asia Minor. Cambridge: Cambridge Library Collection.
• Ulukavak, K. (2017). Bir Safranbolulunun Penceresinden Safranbolu Gözlemler-Derlemeler-Denemeler, Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Wittek, P. (1969). Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Adları, Çeviri Mihri Eren, Selçuklu Araştırmaları Dergisi.
• Yakar, J. (1991). Prehistoric Anatolia, The Neolithic Transformation and the Early Chalcolithic Period, Sayı:1
• Yazıcıoğlu, H., & Al, M. (1982). Safranbolu / Safranbolu - Karabük - Ulus – Eflani, Özer Matbaası.
• Yıldırım, Ş. (2022). Safranbolu Çarşısı, Geçmişten Günümüze Bir Yanılsama Büyük Göztepe Tümülüsü, https://www.academia.edu/85918224 [Erişim Tarihi: 20 Aralık 2024]
• İnternet Kaynakçası
• https://atlas.harita.gov.tr/
• https://www.urartular.com.tr/alticerik/83/toprakkale-rusahinili-qilbani-kai.html
• https://belleten.gov.tr/tam-metin/1503/tur
• https://www.academia.edu/1214006
• https://www.academia.edu/98785185
• https://www.academia.edu/85918224