ÇAĞDAŞ TÜRK OYUN YAZARLIĞINDA BİR DIŞLAMA PRATİĞİ OLARAK HOMOFOBİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 217 - 236, 22.06.2022

Ezgi Uzundemir Özlem Belkıs

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1133864

Cited By: 1

Öz

1960’larda Weinberg tarafından tanımlanan homofobi terimi psikoloji, sosyoloji ve hukuk alanlarında
irdelenen bir meseledir. Günümüzde cinsiyete dayalı ayrımcılığın bir dışlama pratiği olarak tanımlanan
homofobi, etkileri ve sonuçlarıyla farklı alanlarda incelendiği gibi tiyatro alanında da işlenmiş, bu bağlamdaki
deneyimler, sonuçlar, ezilme ve dışlama pratikleri sahneye getirilmiştir. Avrupa ve Amerika tiyatrosunda
homofobiyi ele alan oyunların izleri 1930’larda görülmeye başlar, ancak homofobiyi çarpıcı şekilde işleyen
metinler için 1960’ları beklemek gerekir. Türk oyun yazarlığında ise homofobiyi işleyen oyunlara rastlamak
ancak 2000 sonrasında mümkündür. Peki 2000 sonrası Türk tiyatrosunda homofobik tutum ve davranışlar
hangi bağlamlarda nasıl işlenmiştir? Bu metinlerde homofobiye ilişkin tahakküm ve direnme pratikleri
nelerdir? Çalışmamızın amacı bu soruları yanıtlayarak 2000 sonrası Türk oyun yazarlığında cinsiyete
dayalı ayrımcılık ve homofobi temasının nasıl işlendiğini örneklerle sunmaktır. 2000 sonrasında yazılmış
oyunlardan homofobiyi ele alma, sahnelenme ve yayınlanma kriterleri gözetilerek 12 oyun seçilmiştir.
Oyunlar homofobinin teorik zemini bağlamında incelenmiş, konunun ele alınışı açısından Bireyin Kendisini
Dışlaması, Heteronormativiteden Doğan Sosyal Dışlama ve Kamusal Alanlardan Dışlama şeklinde üç
başlıkta kategorize edilebileceği görülmüştür. Sonuçta oyun yazarlarının homofobiyi aşılması gereken bir
dışlama biçimi olarak gördükleri; bazı oyunlarda direnme stratejisi üretilirken, bazılarında kabullenici bir
tutum sergilendiği görülmüştür. Direnme üreten yazarlardan bazılarının, homofobiyi komedi aracılığıyla,
bazılarının ise trajik öğelerle aşmaya çalıştığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk Oyun Yazarlığı, Homofobi, Dışlama, Toplumsal Cinsiyet, Lgbtiq+.

HOMOPHOBIA AS A PRACTICE OF EXCLUSION INCONTEMPORARY TURKISH PLAYWRITING

Öz

The term homophobia, defined by Weinberg in the 1960s, is an issue that has been studied in
psychology, sociology and law. Today, homophobia, which is defined as an exclusion practice of gender-based
discrimination, has been studied in different fields with its effects and consequences, as well as in the field of
theatre, and experiences, results, oppression and exclusion practices in this context have been brought to the
stage. The traces of plays that deal with homophobia in European and American theater begin to be seen in the
1930s, but it is necessary to wait for the 1960s for texts that deal with homophobia in a striking way. In Turkish
playwriting, it is only possible to come across plays that deal with homophobia after 2000. So, in what contexts
were homophobic attitudes and behaviors handled in Turkish theater after 2000? What are the domination and
resistance practices regarding homophobia in these texts? The aim of our study is to answer these questions
and to present with examples how the theme of gender-based discrimination and homophobia was handled
in Turkish playwriting after 2000. Among the plays written after 2000, 12 plays were selected by considering
the criteria of handling homophobia, staging and publishing. The plays were examined in the context of the
theoretical ground of homophobia, and it was seen that they could be categorized under three headings:
Self-Exclusion of the Individual, Social Exclusion Due to Heteronormativity and Exclusion from Public Spaces in
terms of handling the subject. As a result, the playwrights see homophobia as a form of exclusion that must be
overcome; In some plays, while a resistance strategy was produced, it was observed that an accepting attitude
was displayed in others. It has been seen that some of the writers who produce resistance try to overcome
homophobia through comedy, while others try to overcome it with tragic elements.

Anahtar Kelimeler

Turkish Playwriting, Homophobia, Exclusion, Gender, Lgbtiq+.

Kaynakça

• • Akın, B. A. (2019). Bir Queer Okuma: Sosyal Dışlanma ve Açılma Bağlamında Eşcinselliğin Tiyatromuzda Temsili. Yedi Dergisi, (22), 19-29.
• • Altunkaya, U. T. (2013). 80’lerde Lubunya Olmak. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Altunkaya, U. T. (2014). 90’larda Lubunya Olmak. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Arman, S. (2017). Küründen Kabare. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Baird, V. (2004). Cinsel Çeşitlilik - Yönelimler, Politikalar, Haklar ve İhlaller. (Çev: H. Doğan) İstanbul: Metis Yayınları.
• • Baş, E. (2016). From Self-Effacement to Conftontation: The Emergence of Queer Theatre In Istanbul. Asian Culture and History, 8(2), 126-134.
• • Belkıs, Ö. (2015). Feminist Tiyatro. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• • Bourdieu, P. (2015). Eril Tahakküm. (Çev: B. Yılmaz) İstanbul: Bağlam Yayınları.
• • Bozok, M. (2011). Soru ve Cevaplarla Erkeklikler. İstanbul: Sosyal Kalkınma ve Cinsiyet Eşitliği Politikaları Merkezi Derneği.
• • Butler, J. (1999). Cinsiyet Belası. (Çev: B. Ertür) İstanbul: Metis Yayınları.
• • Butler, J. (2007). Taklit ve Toplumsal Cinsiyete Karşı Durma. (Çev: O. Akınbay) İstanbul: Agora Kitaplığı.
• • Celkan, E. N. (2012). Toplu Oyunları 1. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• • Celkan, E. N. (2016). Toplu Oyunları 4. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• • Cingöz, Y., ve Gürsu, E. (2013). 90’larda Lubunya Olmak. İzmir: Siyah Pembe Üçgen.
• • Connell, R. (1995). Masculinities. Los Angeles: University of California Press.
• • Diefendorf, S., ve Bridges, T. (2020). On The Enduring Relationship Between Masculinity and Homophobia. Sexualities, (23)7, 1264-1284.
• • Edwards, T. (1994). Erotics ve Politics: Gay Male Sexuality, Masculinity ans Feminism. New York: Routledge.
• • Emre, O. (2016). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında İktidar ve Öteki’nin Yakın Dönem Türkiye Tiyatrosunda Yansıması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• • Ersöz Koç, E. (2019). Transphobia In Ebru Nihan Celkan’s Kimsenin Ölmediği Bir Günün Ertesiydi (After The Day Nobody Died). LGBT+ Studies in Turkey (s. 131- 141), (Düz: Ç. Özbek) içinde, London: Transnational Press London.
• • Esmeray. (2006). Cadının Bohçası. İstanbul: bgst Yayınları.
• • Esmeray. (2012). Yırtık Bohça. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Esmeray. (2014). Kestirmeden Hikayeler. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Gümüş, Y. E. (2017). 21.yy’da “Öteki”nin Sahnedeki Temsili. 2. Uluslararası Sanat Sempozyumu, 273-286.
• • Gümüş, Y. E. (2018). 2000 Sonrası Çağdaş Türk Tiyatrosunda Yeni Bir Estetik: Performatif Anlatı. International Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, 3(5), 237-248.
• • Gümüş, Y. E., ve Çelenk, S. (2017). Gezi Oyunları Bağlamında Sahnede Çağdaş Dil Arayışları. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, (19), 55-62.
• • Gürsu, E., ve Elitemiz, S. (2012). 80’lerde Lubunya Olmak. İzmir: Siyah Pembe Üçgen.
• • Herdt, G., ve van der Meer, T. (2003). Homophobia and Anti-Gay Violence: Contemporary Perspectives. Culture, Health and Sexuality, 5(2), 99-101.
• • İnan, B. (2015). Ben Senin Bildiğin Erkeklerden Değilim. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • İnceoğlu, Y., ve Çoban, S. (2018). Giriş. Y. İnceoğlu, ve S. Çoban içinde, LGBTİ Bireyler ve Medya (s. 9-12). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• • Kaçar, Z. (2007). Toplu Oyunları 3. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• • Karalı, Ş. N. (2015). Türkiye’de Sahnelenen Yerli Oyunlarda Transseksüellik ve Transfobi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• • Kılcıoğlu, A. C. (2018). Mahallemin Şahane Baskısı. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• • Korad Birkiye, S. (2008). İki Binli Yıllarda Türk Oyun Yazarlığı. Yaratıcı Drama Dergisi, 3(6), 45-62.
• • Krefting, R. (2014). All Joking Aside: American Humor and Its Discontents. Baltimore: John Hopkins University Press.
• • Kurnaz, I. (2020). LGBTQ Haklarının Korunmasında Anayasa Yargısı ve Stratejik İnsan Hakları Davaları: Türkiye Örneği. TBB Dergisi, 33(148), 9-46.
• • Mondimore, F. M. (1999). Eşcinselliğin Doğal Tarihi. (Çev: B. Kılınçer) İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• • Nungesser, G. L. (1983). Homoxecual Acts, Actors and Identities. New York: Praeger Publishers.
• • O’Brien, J. (2008). Complicating Homophobia. Sexualities, 11(4), 469-512.
• • Polimeni, A., Hardie, E., ve Buzwell, S. (2000). Homophobia among Australian Heterosexuals: The Role of Sex, Gender Role Ideology and Gender Role Traits. Current Research in Social Psychology, 5(4), 47-62.
• • Saatman, S. (2015). Son Zenne. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Sakallı, N., ve Uğurlu, O. (2006). Eşcinsellere İlişkin Tutumlar: Türkiye’de Yapılan Görgül Çalışmalar. Türk Psikoloji Yazıları, 9(17), 53-69.
• • Smith, I., Oades, L. G., ve Mccharthy, G. (2012). Homophobia To Heterosexism: Constructs In Need of Re-Visitation. Gay and Lesbian issues and Psychology Review, 8(1), 34-44.
• • Söyle, F. (2013). Nefret Suçları ve Türkiye’deki Durum. İstanbul: Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Merkezi.
• • Şeker, H. (2015). Popüler Türk Sinemasında Hegemonik Erkeklik ve Eşcinsellik, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• • Şekerci, E. (2015). Performing Transgender Experience The Case of Esmeray Özadikti, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent University Department of Communication and Design.
• • Theodore, P. S., ve Basow, S. A. (2000). Heterosexual Masculinity and Homophobia: A Reaction to The Self? Journal of Homosexuality, 40(2), 31-48.
• • Takacs, J. (2015). Homophobia and Genderphobia In The European Union: Policy Context and Empirical Evidence. Stocholm: Swedish Institute for European Policy Studies.
• • Tok, N. (2003). Kültür, Kimlik ve Siyaset: Kültüre İlişkin Meseleler İçin Kimlik Temelli Bir Yaklaşım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• • Tuncer, A. (2017). Sahne Eseri Yazma Yarışması ‘Kraliçe Gece’. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• • Voltrans. (2010). Kimyam Tenime Uymuyor. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Yalçınoğlu, N., ve Önal, A. E. (2014). Eşcinsel ve Biseksüel Erkeklerin İçselleştirilmiş Homofobi Düzeyi ve Sağlık Üzerine Etkileri. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 12(2), 100-112.
• • Yamanarda, M. İ. (2019). Tiyatroda Transeksüel Oyuncunun Yeri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• • Yılmaz, Ş. (2013). Kadınlar Aşklar Şarkılar. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Yılmaz, Ş. (2015). Apaçi Gızlar. Yayınlanmamış Oyun Metni.
• • Zeren, Ö. V. (2019). Günümüz Türk Tiyatrosunda Gerçekliğin Temsili Sorunsalı ve 2000 Sonrası Oyun Metinlerinde Yansıması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.