THE DREAM OF DECORATIVE ARTS” IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD OF TÜRKİYE: THE BEGINNINGS OF DECORATIVE ARTS TRAINING AT THE SCHOOL OF FINE ARTS

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 532 - 552, 23.12.2024

Özge Gençel

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1603079

Öz

Beginning from the 19th century, the long-standing tradition of decorative arts of the Ottoman Empire failed to correspond to the changing concepts of design, education and production under the influence of industrialization, and a gap emerged in this field that lasted until the Early Republican Period. This paper aims to shed light on the beginnings of decorative arts training in Türkiye along with the dynamics behind the process, the actors of it, and the relationship established with traditions during the process. Within this scope, first the rise of the decorative arts in Europe since the 19th century is briefly explained, and the rising need for decorative arts in the Ottoman Empire is examined, then the institutionalization of decorative arts education is pursued. To discuss the subject in a broad perspective, primary sources composed of the archival documents and periodicals are analyzed and the researches on the art and cultural politics of the period are referred. Decorative arts education which was added to Academy of Fine Arts, the only official school of arts at the time in Türkiye, with the efforts of Hüseyin Avni Lifij, Namık İsmail and Mustafa Necati, is evaluated as a part of the modernisation process.

Anahtar Kelimeler

Decorative arts, Academy of Fine Arts in İstanbul, Art education, Early republican period, Modernisation in arts in Türkiye.

ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE “SÜSLEME SANATI DÜŞÜ”: SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİNDE TEZYİNİ SANATLAR EĞİTİMİNİN BAŞLAMASI*

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda süsleme sanatları alanındaki köklü gelenek, 19. yüzyıldan itibaren endüstrileşme ve sanayileşmenin etkisiyle değişen tasarım, eğitim ve üretim anlayışlarına uyum sağlayamamış, bu alanda Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar süren bir boşluk doğmuştur. Bu makalenin amacı, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan dönemde, tezyini sanatlar / süsleme sanatları / dekoratif sanatlar eğitiminin başlatılmasını, süreci tetikleyen faktörler ve yönlendiren aktörlerle birlikte aydınlatmak, modernleşme döneminde atılan bu adımın geleneklerle kurduğu ilişkiyi sorgulamaktır. Bu kapsamda öncelikle 19. yüzyıldan itibaren Avrupa’da dekoratif sanatların yükselişine kısaca değinilmiş, Osmanlı İmparatorluğu’nda doğan ihtiyacın anlaşılması için, bu alanın
nasıl temsil edildiği incelenmiştir. Ardından sürecin aktörleriyle birlikte dekoratif sanatlar eğitiminin kurumsallaşması takip edilmiştir. Konunun geniş bir perspektiften ele alınabilmesi için hem arşiv belgeleri ve süreli yayınlardan oluşan birincil kaynaklar analiz edilmiş hem de dönemin sanatına ve kültürel politikalarına dair bilgiler sunan araştırmalardan yararlanılmıştır. Hüseyin Avni Lifij, Namık İsmail ve Maarif Nazırı Mustafa Necati Bey’in çabalarıyla, dönemin tek resmî güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebine / Güzel Sanatlar Akademisine eklenen tezyini sanatlar eğitimi, modernleşme hareketinin bir parçası olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tezyini sanatlar, Süsleme sanatları, Dekoratif sanatlar, Sanayi-i Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar Akademisi.

Kaynakça

• Avcıoğlu, N. (2014). Turquerie ve Temsil Politikası, 1728-1876 (Çev: R. Akman). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Aydın Altay, S. C. (2015). Yıldız Çini Fabrika-i Hümâyûnu Üretimi Art Nouveau Eserler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ballon, F. ve Wittman R. (1996). Teaching the Decorative Arts in the Nineteenth Century: The École Gratuite de Dessin, Paris. Studies in the Decorative Arts, 3(2), 77- 106.
• Bek Arat, G. (2016). Siyasi Parti Başkanı, “Sosyalizm ve Sanat” Makalelerinin Yazarı Ressam Namık İsmail. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33(1), 13-28. Bend-i Mahsus: Sanayi-i Nefise ve Tiyatro. (30 Kânunuevvel 1298 [11 Ocak 1882]). Tercüman-ı Hakikat, 2.
• Berk, N. (1981). Türk Resminde Modern Eğilimlere İlk Adımlar. N. Berk ve A. Turani (Ed.). Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi, Cilt: 2 içinde (s.7- 134). Tiglat Yayınları.
• Bunulday, S. (2001). Bauhaus’un Türkiye’deki Sanat Eğitimine Etkileri ve Yansımaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cezar, M. (1973). Kuruluşundan Bugüne Akademi. M. Cezar (Ed.). Devlet Güzel Sanatlar Akademisi 90. Yıl içinde (s.y.). Devlet Güzel Sanatlar Akademisi.
• Cezar, M. (1995). Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayını.
• Çelik, Z. (2005). Şark’ın Sergilenişi: 19. Yüzyıl Dünya Fuarlarında İslam Mimarisi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Dempsey, A. (2010). Styles, Schools & Movements: The Essential Encyclopaedic Guide to Modern Art. Londra: Thames & Hudson.
• Deringil, S. (2014). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamid Dönemi (1876- 1909) (Çev: G. Çağalı Güven). İstanbul: Doğan Kitap.
• Derman, M. U (2015). Medresetü’l Hattâtîn Yüz Yaşında (2. Bs.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Gençel, Ö. (2021). Sanayi-i Nefise Mektebi (1882-1928). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Germaner, S. (1991) Osmanlı İmparatorluğu’nun Uluslararası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları. Tarih ve Toplum, 95, 33-40.
• Germaner, S. ve İnankur, Z. (2002) Oryantalistlerin İstanbul’u. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Gezgin, A. Ö. (Ed.). (2003). Akademi’ye Tanıklık 3: Güzel Sanatlar Akademisi’ne Bakışlar: Dekoratif Sanatlar. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Giz, A. (1985) Islah-ı Sanayi-i Komisyonu. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Ed.). Tanzimat içinde (s. 1360-1362). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Günay, İ. S. (1937). İdeal Sanatkar Namık İsmail: Büyük Türk Sanatkârı Namık İsmail’in Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Babok Basımevi.
• Hüseyin Haşim. (1 Haziran 1330 [1914]/2007). Tomas Efendi. Y. Zihnioğlu (Der.) Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi içinde (s. 267-268). İstanbul: Kitap Yayınevi. İnan, M. R. (1980). Mustafa Necati. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• İslimyeli, N. (1965). Asker Ressamlar ve Ekoller. Ankara: Asker Ressamlar Sanat Derneği.
• Küçükerman, Ö. (2015). Sanayi-i Nefise Mektebi’nden Endüstri Tasarımına Mobilya. Ankara: Orta Anadolu İhracatçıları Birlikleri, Ankara.
• Maarif Vekilimizin Avrupa Seyahatine Hareketi. (14 Ocak 1927). Hakimiyet-i Milliye, 1.
• Özsezgin, K. (2010). Görsel Sanatçılar Ansikopedisi (3. Bs.). İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Pevsner, N. (1977). Pioneers of Modern Design: From William Morris to Walter Gropius. Londra: Penguin Books.
• Read, H. (1973). Sanat ve Endüstri: Endüstriyel Tasarımın İlkeleri (Çev: N. Bayazıt). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası.
• Rona, Z. (Ed.). (1992). Namık İsmail: Yaşamı ve Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Salahaddin Bey. (1867). La Turquie l’Exposition Universelle de 1867. Paris: Librairie Hachette.
• Sanat. (20 Ocak 1876). Basiret,1.
• Sanayi-i Nefise. (19 Eylül 1302 [1 Ekim 1886]). Tercüman-ı Hakikat, 3.
• Sanayi-i Nefise Mektebi Âlisi Talimatnamesi 1340. (2011). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları.
• Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Tevsî’. (1 Zilhicce 1308 [8 Temmuz 1891]). Tercüman-ı Hakikat, 2.
• Semper, G. (2019). Bilim, Endüstri ve Sanat: Londra Endüstri Sergisi Kapanışında Sanat Konusunda Ulusal Bir Zevkin Gelişmesine İlişkin Öneriler (1852) (Çev: A. Tümertekin ve N. Ülner). İstanbul: Janus Yayıncılık.
• Serarslan, H. (1995). Hamdullah Suphi Tanrıöver. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Semiz, Y. (2004). Osmanlıda Mesleki Teknik Eğitim İstanbul Sanayi Mektebi (1869- 1930). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 275-295.
• Serin, S. (2020). Yildiz Porcelain Factory: The Heart of Production in the Palace Garden with Its Establishment and Operation. Turkish Journal of History, 72, 139-166.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2014) Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876), H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Ed.). Tanzimat içinde (s. 711-728). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Silverman, D. L. (1992). Art Nouveau in Fin-de-siecle France: Politics, Psychology, and Style Studies On the History of Society and Culture. California: University of California Press.
• Şerifoğlu, Ö. F. (2019). Avni Lifij Sanat Yazıları. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Toprak, Z. (1985). Tanzimat’ta Osmanlı Sanayii. M. Belge (Ed.) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.5, içinde (s. 1345-1347). İletişim Yayınları.
• Ürekli, F. (1997) Sanayi-i Nefîse Mektebi’nin Kuruluşu ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Williams, H. (2015). Turquerie – 18. Yüzyılda Avrupa’da Türk Modası (Çev: N. Elhüseyni). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• İrade-i Dâhiliye (İ.DH.) 842:67709, 20 Kânunuevvel 1297 (1 Ocak 1882).
• Maarif Nezareti Meclis-i Kebir-i Maarif (MF.MKB.) 215/84, 5 Teşrinisani 1335 [5 Kasım 1919]).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• 180-09-84-409-1:8 Kânunuevvel [Aralık] 1927.
• 180-09-84-409-1:9, 25 Teşrinievvel [Ekim] 1927.
• 180-09-84-411-1:131, 25 Eylül 1927.
• 180-09-84-409-1:60, 20 Ağustos 1927.
• 180-09-84-411-1:97, 30 Nisan 1927.
• 180-09-85-412-1:36, 27 Ağustos 1925.
• 180-09-85-412-1:1-16, t.y.
• İnternet Kaynakları
• http 1. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 03.07.2023)