Pars (Leopar) Postunun Mitolojik Olarak İncelenmesi ve Anadolu Dokumalarında Kullanımı

Yıl 2021, Sayı: 27, 35 - 62, 27.06.2021

Elif Aksoy

Öz

Hayvan postu tarih boyunca birçok uygarlığın mitinde önemli bir yere sahip olmuştur. Kuvvet, yaradılış ve üreme ile özdeşleşen pars, aslan, jaguar gibi yırtıcı hayvanlar, Paleolitik dönemden beri duvar resimlerinde görülmeye başlamıştır. İlkçağ insanı, bu yırtıcı hayvanları mağara duvarlarını süslemek amacı ile değil, belli bir temayı anlatmak için kullanmışlardır. Mağara duvarlarına çizilen hayvan motifleri, sanatsal anlamlarının dışında, onlar için kutsal olmakla birlikte onların mitolojik ve sembolik
anlatımlarının sahneleridir. Pars, benekli postu ile birçok duvar resminde betimlenerek doğurganlık temasını anlatan bir kült haline gelmiştir. 16. yüzyıldan önce ortaya çıkan Pars postu, dokumaların orta zeminine gerilerek, tüm uzuvları ile birlikte temsili olarak verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, post desenli dokumaların çıkış noktası olarak kabul edilen Pars kültünün hangi medeniyetlerde ne için kullanıldığı ve bu kültün, onlar için ne anlama geldiği mitolojik olarak incelenecektir. Ayrıca post desenli kompozisyonların Anadolu’nun hangi yörelerinde, dokumalarda süsleme elemanı olarak kullanıldığı ve zaman içerisinde kompozisyon açısından nasıl bir değişim gösterdiği irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, ,Mitoloji, Pars Postu, Doğum ve Üreme, Post Desenli Dokumalar

Kaynakça

• Abak, Ş. (2015). “Gökyüzünde Bölük Bölük Turnalar”, Artı 90, 12, 82-85.
• Aksoy, E. (2011). Şavak Havlı ve Havsız Kirkitli Dokumaları, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, , İstanbul.
• Aksoy, E. ve Bülent, E. (2018). “Anadolu ve Türkmen Halılarında Yer Alan Çarklı Elek Göl”, 3. Uluslararası Mesleki ve Teknik Bilimler Kongresi, (s. 529-543), Gaziantep.
• Armstrong, K. (2006). Mitlerin Kısa Tarihi, (çev. Dilek Şendil), İstanbul: Merkez Yayınları.
• Aslanapa, O. (1953). “Türk Halılarında Hayvan Postu Motifleri”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası, 31-36.
• Aslanapa, O. (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık,
• Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve Semboller. İstanbul: Milenyum Yayınları
• Bilgili, N. (2017). “Mehmetçiğin Mitolojisi”, Popüler Bilim, 256,40-45.
• Bilgili, N. (2020). Türklerin Kozmik Sembolleri Tamgalar. İstanbul: Hermes Yayınları.
• Cıbıroğlu, Y. (2008). Türk Sanatında Gizli Yüz. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çakmak, D. (2012). Hitit İmparatorluğu’nun Toplumsal ve İktisadi Yapısı. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Çoruhlu, Y. (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. İstanbul: Seyran Kitapçılık.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk Mitolojisinin ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Çoruhlu, T. ve Alkan, M. (2019). “Sakarya Pamukova Halı ve Kilimleri”, Akdeniz Sanat, 13, 835 – 856.
• Davletov, T. (2007). “Türk Kültüründe Pars”. Türk Dünyası Kültür ve Sanat Dergisi, 23, 30-33.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Doğanay, A.(2004). “Türk Sanatında Pelengî ve Şâhî Benek Nakışları ya da Çintamani Yanılgısı”, Dîvân İlmî Araştırmalar, 17(2), 193-218.
• Erdmann, K. (1951). Der Turkische Teppich Des 15 Jahrhunderts. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Erk, N. (1978). Veteriner Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları.
• Esin, E. (2001).Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, E. (2004). Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Görgünay, N. (1994).Doğu Yöresi Halıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Görgünay, N. (2001). Altaylar’dan Tuna Boyuna Türk Dünyası’nda Ortak Yanışlar (Motifler). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gülensoy, T. (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Hançerlioğlu, O. (1975): İnanç Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1-861.
• Kalay, A, H. ve Subaşı, E. (2016). “Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Afyon Yöresi Kilimlerinden Örnekler”, SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi Mayıs/Haziran, 9 (17)
• Karavar, G. ve Öztürk B. (2019). “20. Yüzyıla Ait Bir Grup Yuntdağ Halısı”, Arış, 14, 85
• Kulaz, M. (2017). “Tunceli-Çemişgezek- Payamdüzü Köyü Halı Dokuma Örnekleri”, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 72-83.
• Mellaart, J. (1967). ÇatalHüyük A Neolithic Town in Anatolia. University of Michigan: Thames & Hudson.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özgüç, N. (1968). Acemhöyük Kazıları. Ankara: TTK.
• Ramsay, W, M. (1897). The Cities and Bishoprics of Phrygia: Being an Essay of the Local History of Phrygia From the Earliest Times to the Turkish Conquest, Oxford: Clarendon Press.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, (Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Telesco, P. (1995). Folkways: Reclaiming the Magic and Wisdom. Minnesota: Llewellyn Publication.
• Topuz, H. (1971). Kara Afrika Sanatı. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Türk El Dokuması Halılar, (2006). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Türkoğlu, S. (2002). Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim Kuşam. İstanbul: Atılım Basımevi.
• Yağan, Ş, Y. (1978). Türk El Dokumacılığı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Web 1: https://www.oed.com/. Erişim tarihi: 21. 01. 2020.
• Web 2: https://wellcomecollection.org/works/da9kf2zs. Erişim tarihi: 21. 01. 2020.
• Web 3: https://dictionary.apa.org/demonomania. Erişim tarihi: 26.01.2020.
• Web 4: https://www.iienstitu.com/blog/daguerreotype-fotografcilikta-tarihi-bulus. Erişim tarihi: 02.03.2020.
• Web 5: http://www.getty.edu/art/collection/artists/1805/hugh-welch-diamondbritish- 1809-1886/ Erişim tarihi: 13.11.2018 .
• Web 6:https://www.thevintagenews.com/2016/05/04/photos-asylum-patients-19thcentury- british-psychiatrist-used-photography-analize-mental-disorder/ Erişim tarihi: 13.11.2018 .
• Web 7: http://www.peib.org.uk. Erişim tarihi: 24.01.2020.
• Görsel 4.https://tr.pinterest.com/pin/444660163211780804/?nic_v2=1a3l6dX8f
• Görsel 6.http://ucanhali.com.tr/eskisitedir/klasik-halilar/antik-yoruk-halilari/11074-canakkale- yoruk-hali
• Görsel 8.http://www.azerbaijanrugs.com/anatolian/transylvanian/peter_bausback_ushak_ rug_XVIIc.htm
• Görsel 18:http://www.sothebys.com/fr/auctions/ecatalogue/lot.65.html/2018/rugssale-l18873