ORTA ASYA GÖÇEBE HAYATI VE SANATA YANSIMALARI

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 33, 33 - 55, 01.06.2024

Deniz Onur Erman , Seda Dilay

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1263975

Öz

Tarihsel süreç içerisinde, dünyanın çeşitli bölgelerinde süregelen daha iyi koşullarda yaşayabilme arayışı, bazı topluluklarda yerleşme, bazılarında sürekli yer değiştirme şeklinde görülmektedir. Yerleşmeyi tercih edenlere yerleşik, sürekli yer değiştirerek genellikle çadırda barınanlara ise, göçebe topluluklar denilmektedir. Dünya genelinde farklı zamansal ve kültürel özellikler gösteren göçebe topluluklar varlığını göstermiştir. Örneğin, Paleolitik ve Neolitik Çağlardan itibaren bir yerden başka bir yere, beslenme ve barınma ihtiyaçlarını gidermek amacıyla hareket eden göçebe grupların; bölgesel, coğrafi ve doğal koşulların etkisiyle kendilerine ait tarih, kültür ve sanat anlayışı geliştirdikleri söylenebilir. Bu yaşam biçimi neredeyse aynı şekilde günümüzde de varlığını sürdürmektedir.
Bu çalışmada, Orta Asya’da yaşam alışkanlıklarını istemli ve gönüllü bir şekilde devam ettiren göçebelerin kültür ve sanatları ele alınmıştır. Tarihsel gelişimi içerisinde, bu kültürün sürdürülebilir sanata olan olumlu katkıları üzerinde durularak, incelenmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda, zamana bağlı olmadan varlık göstermeye devam eden bu hayat tarzının; arkeolojik, sanatsal, bilimsel ve sosyal araştırmalarla diğer pek çok disiplinlere de ışık tuttuğu görülmüştür. Böylelikle Orta Asya’da yaşayan göçebe toplulukların kültürlerinin, plastik sanatlardaki yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Göçebelik, Orta Asya, çadır, sanat, kültür, göçebe sanatı, göçebe sanatı

Kaynakça

• Akar, M. (1996). Göçebe Türkmenlerde Deve Güreşi ve Sosyo-Kültürel Boyutu. I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu Bildirileri-Halk Edebiyatı, Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence, Gelenek, Görenek, İnançlar (22-23 Aralık 1994), 2, 17-19.
• Aksoy, E. (2001). Yörük ve Türkmenlerin Sosyo-Kültürel Yapısı (Kırıkkale Karakeçili Aşireti örneği). (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aksoy, B. (2020). Anadolu Arkeolojisinde Göçebeler ve Görünürlükleri. Anadolu, (46), 187-213.
• Aral, B. (2012). Kültigin’in Heykel Başındaki Yırtıcı Kuş Tasvirinin Mahiyeti Hakkında. MSGSÜ Sosyal Bilimler, (5), 29-38. Retrieved from
• Bartholo, W., (2004). Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, (Yay. haz. Hüseyin Dağ), İstanbul, Çağlar Yayınları.
• Begiç, H. N. (2016). Orta Asya’dan Küçük Asya’ya Geleneksel Bir Sembol; “Kepenek”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 44-62.
• Chaliand, G. (2001). Göçebe İmparatorluklar: Moğolistan’dan Tuna’ya. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Çavuşoğlu, R. (2019). Atlı Göçebe Kavimlerin Urartu Sanatına Etkileri. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayın No: 70 e-ISBN: 978-975-7616-70-2
• Çoruhlu, Y. (2000). Göktürk Sanatında Dinî Nitelikli Heykeller ve Tasvirler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 48(2000), 95-146.
• Dilay, S. (2022). Göçebelik kavramının çadır formunda güncel seramik uygulamalara yansımaları. (Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi/ Lisanasüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. MEB, Devlet Kitapları.
• Erman, D. O. (2012). Türk Seramik Sanatının Gelişimi: Toprağın Ateşle Dansı. ActaTurcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi Yıl IV, (1).
• Eröz, M. (1991). Yörükler, Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yay., İstanbul 1991, s. 71-72.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eycil, A., & Ünzile, U. S. (2019). İslamiyet Öncesi Türk Tarihinde Sanatı Etkileyen Unsurlar. Asia Minor Studies, 7(1), 81-94.
• Falay, N. (2017). Asya’da Eski Türklerin Ortaçağdaki Sosyo-Ekonomik Yapıları ve Yaşamlar. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (62), 1-43.
• Golden, P. B. (2013). Türk Halkları Tarihine Giriş, trc. Osman Karatay, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Golden, P. (2014). Dünya Tarihinde Orta Asya. Çev.: Yahya Kemal Taştan, Anakara: Ötüken Yayınları.
• Gürcüm, B. H., Baykasoğlu, N., & Yerdenova, A. (2019). Bir Suzeni Sanatçısı Zeynelkhan Mukhamedzhanuly. Art-Sanat Dergisi, (11), 225-239.
• İskenderzade, L. (2010). Anadolu Selçuklu Saray Çinilerinde İnsan Figürü., Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Doktora Tezi.
• İzgi, Ö. (2002). Orta Asya’nın En Eski Kültürleri ve Çin Medeniyeti ile İlişkiler. Genel Türk Tarihi, 1, Yeni Türkiye Yayınları 423-448.
• Jdanko, T. A. (2007). Orta Asya ve Kazakistan’da Yarı Göçebelik. Tarih İncelemeleri Dergisi, 22(1), 239-248.
• Khazanov, A. M. (2009). Specific characteristics of Chalcolithic and Bronze Age Pastoralism in The Near East. Nomads, Tribes, and The State İn The Ancient Near East: Cross-Disciplinary Perspectives, s. 119-127.
• Kradin, N. (2018). Ancient Steppe Nomad Societies. In Oxford Research Encyclopedia of Asian History.
• Kuban, D. (1993). Batı’ya Göçün Sanatsal Evreleri: Anadolu’dan Önce Türklerin Sanat Ortaklıkları. Cem Yayınevi.
• Kutlu, M. (1992). Yaşayan Bir Alt Kültür Geleneği: Anadolu Göçer Kültürü. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Bildirileri, Kültür Bakanlığı Halk Kütüphanelerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yay, 164, s. 59-73.
• Mandaloğlu, M. (2013). Eski Türklerde Sanayi, Ticaret ve Maliyenin Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), s. 129-150.
• Özçamca, S. (2007). Türklerin Göçebeliği Hakkında Bir Kaç Not. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (7), s. 177-184.
• Öztürk, E. (2020). Keregü, Keregüçi Hoca, Geregü. Kesit Akademi Dergisi, 6(25), s. 675-684.
• Sayılır, S. B. (2012). Göçebelik, Konar-Göçerlik Meselesi ve Coğrafi Bakımdan Konar-Göçerlerin Farklılaşması. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12(1), 563-580.
• Sembi, N., & Tatlıcan, N. (2017). Kökşetav Yöresi Keçe Çadırları (kiyiz üyler). Journal of International Social Research, 10(50).
• Şahin, A. Ç., (2016). Türk Çadırı Üzerine. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Sayı: 16, s. 25-39, Muğla.
• Taşağıl, A. (2014). Göktürkler I-II-III. Ankara.
• Taşkın, U. G. (2018). Heykel Sanatında Hazır Nesne Kullanımı (Doctoral Dissertation, Anadolu University (Turkey).
• Tülbasiyeva, L. (2004). Kazakların Yaşam Estetiği. Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Üngör, İ. (2016). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kayalara Yazılan Türk Kültürü. Dereiçi Kaya Resimleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(39), 357-370.
• Yeşilyurt, H. N. (2021). Dünya Tarihinde Orta Asya. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(6), 581-584.
• Yulin, L., ve Xiaoyan, S., (2012). Performing Arts of Mongolia: Treasure of a Nomadic Culture, Asian Visual and Performing Arts, Part 1, Vol. 17:1 page: 30-34.
• Zafer, C. (2018). Türkiye'de Konargöçer Kültürü. Muhakeme Dergisi, 1(2), s. 105-115.
• İnternet Kaynakları
• https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/orta-asyada-varligini-surduren-turk-kavmi-61849.html (Erişim tarihi: 12.02.2022)
• https://www.loc.gov/rr/amed/guide/nes-centralasia.html (Erişim tarihi: 14.02.2022)
• https://ich.unesco.org/en/RL/traditional-knowledge-and-skills-in-making-kyrgyz-and-kazakh-yurts-turkic-nomadic-dwellings-00998 (Erişim tarihi: 02.03.2022)
• http://www.turkbilimi.com/p-15999-wordpress/ (Erişim tarihi: 19.03.2022)
• http://galeri.genelturktarihi.net/bilge-kagan-hazinesi/kultegin (Erişim tarihi: 06.02.2022)
• https://www.theblacktentproject.com/different-types-of-nomadic-tents-in-turkey/ (Erişim tarihi: 25.04.2022)
• https://www.metmuseum.org/learn/educators/lesson-plans/the-nomads-of-central-asia (Erişim tarihi: 12.02.2022)
• https://turkistanlilar.org/2014/12/05/kirgiz-cadiri-bozuyler-korumaya-alindi/ (Erişim tarihi: 17.03.2022)
• https://www.dcat.kg/post/art-of-nomads (Erişim tarihi: 19.02.2022)
• https://www.rferl.org/a/kyrgyz-fashion-mixes-ancient-modern-designs/32543643.html
• https://vanessadesmet.wordpress.com/dorjderem-davaa/
• https://somethingcurated.com/2021/01/22/5-mongolian-contemporary-artists-you-should-know/