Mehmed Siyah Kalem'in Eserlerinde Şamanizm İzleri

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 34, 1 - 22, 01.12.2024

Ramazan Can

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1500407

Öz

Şamanizm, onu uygulama yeteneğine sahip literatür adıyla Şaman asıl adıyla Kam’ın trans halini yakalayarak bilinen maddi dünyanın ötesinde cinler, ruhlar ve doğa üstü yaratıklara ait dünyayla irtibat kurabildiğine inanılan bir inanç sistemidir. Kurulan bu iletişimin ana amacı doğaüstü güçlerin enerjilerini fiziksel dünyaya yönlendirerek onlardan şifa, kehanet vb. gibi yardımlar almaktır. Büyü ve tılsımın ortaya çıktığı andan itibaren varlığından söz edilen bu inanç sistemi Türklerin ve çevresindeki halkların yaşam şekli haline gelmiş ve dolayısıyla onların sanat anlayışını etkilemiştir. İslamiyet’in kabulünden sonra da bir şekilde varlığını devam ettiren bu anlayışın Mehmed Siyah Kalem gibi dönem sanatçılarının eserlerinde izlerini görmek mümkündür. Bu araştırma Topkapı Sarayı Müzesinde yer alan 2153 numaralı albümün içinde yer alan Mehmed Siyah Kalem’e ait eserlerde Şamanizm etkilerini saptamak amacıyla yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şamanizm, Mehmed Siyah Kalem, Minyatür

Kaynakça

• Alsan, Ş. (2005). Türk Mimari Süsleme Sanatlarında Mitolojik Kaynaklı Hayvan Figürleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul
• Arslan, A. (2007). Orta Asya Türk ve Amerika Kızılderili Şamanlarının Giysileri. Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler Hacettepe üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Yayınevi
• Buluç, S. (1971).Şamanizm , İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul,
• Çoruhlu, Y. (2012). Türk Mitolojisinin Anahtarları, İstanbul:Kabalcı Yayınevi
• Diyarbekirli,N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
• Drury, N.(1989). Şamanizm, (Çev. Erkan Şimşek), İstanbul: Okyanus Yayıncılık
• Eliade, M. (1999). İlkel Esrime Teknikleri, (Çev:İsmet Birkan), Ankara:İmgeKitabevi
• Esin, E.(1992).Türkistan Seyahatnamesi, Ankara:Tatav- Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları.
• Esin, E. (2004). Muhammed Siyah Kalem ve İç Asya Türk Geleneği, Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s, 63, 97
• Esin, E. (2019). Cinlere Ayna Tutan Adam Mehmed Siyah Kalem, Kırmızı Kedi Yayınevi:1073 Sanat:7, İstanbul.
• Güngör, H. (2007). Türk Din Tarihi, İstanbul, Laçin Yayınları
• Işın, E. (2004). Şölen ve Büyü / Mehmed Siyah Kalem’in Gizemli Dünyası, Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s, 7, 13
• İpşiroğlu, M. Ş. (1985). Bozkır Rüzgarı Siyah Kalem, İstanbul:Ada Yayınları.
• İpşiroğlu, M. Ş, Eyüboğlu S. (1954); Fatih Albümüne Bir Bakış, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Maarif Basımevi, İstanbul, s.22-48
• Kafesoğlu, İ. (1987). Türk Bozkır Kültürü, TKAE, Ankara, s. 90.
• Karayel G. E. (2013). Orta Çağ'ın Grotesk Dünyası ve Mehmed Siyah Kalem'in Demonları, Anadolu Üniversitesi Sanat Tasarım Dergisi, 5/5, 132-139.
• Karamağaralı, B.(2004). Muhammed Siyah Kalem’ e Atfedilen Minyatürler, Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s, 13,61
• Özden, L. (2009). Gizli Dehlizlerden Kent Alanlarına Dışavurum Yüzeyi Olarak “Duvar”, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Tasarım Dergisi
• Perrin, M. (2013). Şamanizm, (Çev:Bülent Arıbaş), İstanbul: İletişim Yayınları
• Roux, J. P. (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev. Aykut Kazancıgil),İstanbul: Kabalcı Yayınevi
• Şener, C. (2010). Şamanizm Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini, İstanbul: EtikYayıncılık
• Yörükan, Y. Z. (2006). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, Ankara: Yol Yayınları
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1. Can, R. (2014). Türk Eserlerinde Kam Figürü Betimlemeleri, Yayımlanmamış̧ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü
• Görsel 2. Can, R. (2014). Türk Eserlerinde Kam Figürü Betimlemeleri, Yayımlanmamış̧ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü
• Görsel 3. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Görsel 4. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Görsel 5. Esin, E. (2019). Cinlere Ayna Tutan Adam Mehmed Siyah Kalem, Kırmızı Kedi Yayınevi:1073 Sanat:7, İstanbul.
• Görsel 6. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Görsel 7. Can, R. (2023). Çağdaş Türk Sanatında Bir İfade Biçimi Olarak Mitolojik Kaynaklı Hayvan Üslubu, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Görsel 8. Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
• Görsel 9. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Görsel 10. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Görsel 11. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Görsel 12. Ben Mehmed Siyah Kalem İnsanlar ve Cinlerin Ustası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.