Theodoros Metokhites ve Khora Manastırı Kilisesi (Kariye Camii)

Yıl 2022, Sayı: 40, 83 - 93, 31.10.2022

Nusret Polat

Öz

Bu makalede birbiriyle ilişkili iki konu ele alınmaktadır. İlk olarak, günümüzde Kariye Camii olan
Khora Manastır Kilisesi’nin bânisi Theodoros Metokhites’in siyasi, entelektüel ve kültürel kimliği
üzerinde durulmaktadır. Adı neredeyse sadece Kariye üzerine konuşulduğu zaman gündeme gelen
Theodoros Metokhites’in, dönemin yetenekli büyük bir devlet adamı olmasının dışında, 11. yüzyılın
büyük Bizans filozofu Mihail Psellos’un açtığı yolda antik Yunan felsefesi ve bilimi üzerine çalışan
ve yazan önemli bir entelektüel olduğu gösterilmektedir. İkinci olarak, Theodoros Metokhites’in
maddi gücü ve manevi iradesinin bir ürünü olan Kariye’nin içinde yer alan mozaik ve freskoların
önemi, Rönesans resim sanatıyla yapılan bir karşılaştırma ile sunulmaktadır. Bizans sanatı üzerine
yaygın olan, onun durağan, değişmeyen ve sürekli belli klişeleri tekrar ettiği şeklindeki, “oryantalist”
bakış açısıyla ortaya konan analiz ele alınmakta ve bu analizin ne ölçüde doğru olduğu tartışılmaktadır.
Böylece hem Theodoros Metokhites’in sadece bir sanat hamisi olmadığı, aynı zamanda
döneminin büyük bir devlet adamı ve entelektüeli olduğu gösterilmekte, hem de onun himayesinde
Palaiologos Dönemi’nin en büyük sanatsal başarısı olan Kariye’deki sanatın önemi ve farkı
ortaya konmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bizans Sanatı, Khora/Kariye, Theodoros Metokhites

Theodore Metochites and Chora Monastery Church (Kariye Mosque)

Öz

This article focuses on two related issues: first, the political, intellectual, and cultural identity of
Theodore Metochites, the founder of the Chora Monastery Church (the Kariye Mosque), and second,
the importance of the frescoes and mosaics of the Chora. Theodore Metochites, whose name
features almost exclusively in relation to the subject of Chora, worked on and wrote about ancient
Greek philosophy and science in the tradition of the great 11th century Byzantine philosopher
Michael Psellos. The article compares the frescoes and mosaics of the Chora, which are a product
of the power and will of Metochites, to Renaissance art. The common analysis of Byzantine art—
that it is static, unchanging, and constantly repeating certain clichés that present an “orientalist”
point of view—is considered and the accuracy of this analysis was discussed. The article demonstrates
that Theodore Metochites was not only a patron of the arts but also one of the most talented
statesmen and intellectuals of his time, under whose auspices the importance and variety
of art in the Chora is described as the greatest artistic achievement of the Palaiologan Period.

Anahtar Kelimeler

Byzantine art, Chora, Theodore Metochites

Kaynakça

• Akyürek, E. (1996). Bizans’ta sanat ve ritüel. Kabalcı Yayınevi.
• Akyürek, E. (2002). The marian iconography of the west bay in the Parecclesion of Kariye. Sanat Yıllığı, 15, 1–26.
• Angelov, D. (2010). Theodoros Metokhites: Devlet adamı, aydın, şair ve sanat hamisi. Bir anıt iki anıtsal kişilik Theodoros Metokhites’ten Thomas Whittemore’a Kariye. Ali Özdamar (Çev.) içinde. Pera Müzesi Yayınları.
• Bydén, B. (2004). To every argument there is a counter-argument: Theodore Metochites defence of scepticism. Byzantine philosophy and its ancient sources içinde. Oxford University Press.
• Cameron A. (2008). Bizanslılar. Özkan Akpınar (Çev.). YKY.
• Cormack R. (2018). Byzantine art. Oxford University Press.
• Cömert B. (2006). Giotto’nun sanatı. De Ki Basım Yayın
• Florenski, P. (2001). Tersten perspektif. Yeşim Tükel (Çev.). Metis Yayınları.
• Förstel, C. (2011). Khora ile Rönesans arası dönemde Metokhites ve kitapları. Holger A. Klein, Robert G. Ousterhout & Brigitte Pitarakis (Eds.) Kariye Camii Yeniden/The Kariye Camii reconcidered İnci Türkoğlu (Çev.) içinde. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Haramundanis, K. (2007). Theodore Metochites. The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Springer Reference. Springer.
• Jolivet-Lévy, C. (2011).Konstantinopolis’te Bizans sanatının son pırıltıları: Hora Manastırı’nın (Kariye Müzesi) bezemeleri. Bizans: Yapılar, meydanlar, yaşamlar Buket Kitapçı-Bayrı (Çev.) içinde. Kitap Yayınevi.
• Karaman, Y. (2019). Ontolojinin sınırları: Platon’un Khora kavramı. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü] https ://ds pace. ankar a.edu .tr/x mlui/ bitst ream/ handl e/20. 500.1 2575/ 71384 /5923 25.pd f
• Kuban, D. (2017). İstanbul bir kent tarihi–Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Magdalino, P. (2016). Paleologoslar döneminde yaşanan Bizans Rönesans; Theodoros Metohites ve Kariye Manastırı. Bizans: yapılar, meydanlar, yaşamlar Buket Kitapçı-Bayrı (Çev.) içinde. Kitap Yayınevi.
• Maguire, H. (2011). Kariye Camii sanatında retorik ve gerçeklik. Holger A. Klein, Robert G. Ousterhout & Brigitte Pitarakis (Eds.) Kariye Camii yeniden/The Kariye Camii reconcidered İnci Türkoğlu (Çev.) içinde. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Mango, C. (2018). Bizans–Yeni Roma İmparatorluğu. Gül Çağalı Güven (Çev.) YKY.
• Necipoğlu, N. (2011). Geç Bizans döneminde imparatorluk ve imparatorluk ideolojisi: Gelenek, dönüşüm ve yenilik. Holger A. Klein, Robert G. Ousterhout & Brigitte Pitarakis (Eds.) Kariye Camii yeniden/The Kariye Camii reconcidered İnci Türkoğlu (Çev.) içinde. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Ogan, A & Mirmiroğlu V. (1955). Kariye Camii Eski Hora Manastırı. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ousterhout, R.G. (2010). Kariye: Yapının kısa bir tarihi. Bir anıt iki anıtsal kişilik Theodoros Metokhites’ten Thomas Whittemore’a Kariye Ali Özdamar (Çev.) içinde. Pera Müzesi Yayınları.
• Ousterhout, R. G. (2011). Zor yapıları okumak: Kariye Camii’nden dersler. Holger, A. Klein, Robert G. Ousterhout & Brigitte (Eds.) Kariye Camii yeniden/The Kariye Camii reconcidered İnci Türkoğlu (Çev.) içinde. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Panofsky, E. (2013). Perspektif-simgesel bir biçim Yeşim Tükel (Çev.). Metis Yayınları
• Pitarakis. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Polat, N. (2021). Fatih ve Bellini. Beyoğlu Kitabevi
• Sanatçısı Bilinmiyor. (1261). Deisis [Mozaik]. Güney galerisi, Ayasofya Camii, İstanbul, Türkiye. https ://ar chive s.sal trese arch. org/h andle /1234 56789 /2061 31?mo de=fu ll
• Sanatçısı Bilinmiyor (1316–1321). Hz. İsa’nın Jairus’un Kızını Diriltmesi [Fresko]. Parekklesion, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye. https ://mo bile. twitt er.co m/oar t7218 /stat us/12 98719 58876 33285 18
• Sanatçısı Bilinmiyor (1453’ten biraz önce). Hz. Meryem ve Çocuk [Mozaik]. Dış narteks, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye.
• Sanatçısı Bilinmiyor (1316–1321). Kana Düğünü [Mozaik]. Dış narteks, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye.
• Sanatçısı Bilinmiyor (1260lar). Koimesis (Hz. Meryem’in Uykuya Dalması) [Fresko]. Batı duvarı, Teslis Katedrali, Sopocani Manastırı, Sırbistan. https ://ww w.goo gle.c om/se arch? q=koi misis +sopa cani+ &tbm= isch& ved=2 ahUKE wjA7_ LH3qj 1AhWj TeUKH UslBI kQ2-c CegQI ABAA& oq
• Sanatçısı Bilinmiyor (6. yy.). Pantokrator İsa [Ankostik resim], Ahşap üzerine balmumu ve boya, Azize Katerina Manastırı, Sina Dağı, Mısır. https ://ww w.bob murph yshow .com/ episo des/e p-163 -bob- murphytal ks-fa ith-a nd-ec onomi cs-on -the- more- chris t-pod cast/
• Sanatçısı Bilinmiyor (1316–1321). Pantokrator İsa [Mozaik]. Dış narteks, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye. https ://tr .wiki pedia .org/ wiki/ Panto krato r_%C4 %B0sa (Kariye_M%C3%BCzesi)
• Sanatçısı Bilinmiyor (1316–1321). Tahtta İsa ve Theodoros Metokhites [Mozaik]. İç narteks, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye. https ://up load. wikim edia. org/w ikipe dia/c ommon s/9/9 7/Cho ra_Ch urch_ inter ior_ March_ 2008. JPG
• Sanatçısı Bilinmiyor (1316–1321), Vergi İçin Kaydedilme [Mozaik]. Dış narteks, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye. https ://li steli st.co m/biz ans-d onemi nden- kalma -tari hi-ya pi-ka riye- muzes i/
• Sanatçısı Bilinmiyor (1316–1321). Yakup’un Merdiveni [Fresko]. Parekklesion, Kariye Camii, İstanbul, Türkiye. https ://ok uryaz arim. com/b unlar i-bil iyorm uydun uz/ya kupun -merd iveni /
• Sayın, Z. (2001). Sunuş. Tersten perspektif içinde. Metis Yayınları
• Tatakis, B. (2003). Byzantine Philosophy Nicholas J. Moutafakis (Trans.) Hackett Publishing Company, Inc.
• Yıldırım F. B. (2018). Harfler ve figürler: Bir Ortaçağ kilisesinde sözcüklerle imgelerin melezlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi 12. Ulusal Sanat Sempozyumu, Sanatın Değişkenleri Bağlamında Kentsel Adalet.