Surrealism İn Contemporary Turkish Painting: Surreal Landscapes

Yıl 2025, Sayı: 46, 108 - 118, 24.09.2025

Mevlüt Özemir , İsa Eliri

https://doi.org/10.47571/sanatyorum.1618150

Öz

In the modern era, Surrealism, influenced by Dadaism, developed a unique form of expression focusing on the subconscious, dreams, and randomness. This movement, which began influencing Turkish painting from the second half of the 20th century, enabled artists to create works blending these elements with their cultural dynamics. Following the proclamation of the Republic, observationally-based realistic landscape themes gave way to abstraction, leading to a transformation in spatial perception and paving the way for new aesthetic understandings. Particularly after the 1968s, the concept of surreal space became more pronounced in artists’ works, finding its place within contemporary Turkish painting. In this context, while landscape painting has been the subject of numerous studies in the field of art, the lack of comprehensive research on surreal landscapes in contemporary Turkish painting highlights the importance of examining this topic within the research literature. Accordingly, this study, titled “Surrealism İn Contemporary Turkish Painting: Surreal Landscapes” aims to contribute to the literature by addressing this theme. The research is limited to examples of surreal landscapes created by contemporary Turkish artists, such as İbrahim Balaban, Nuri Abaç, Mustafa Pilevneli, and Erol Deneç, who have been active from the 1968s to the present. These artists were selected based on their consistent approaches within the scope of the research topic and the relevance of their works to the subject matter. The study adopts a general survey model and employs qualitative research methods and techniques.

Anahtar Kelimeler

Surrealism , Surreal Landscape , Contemporary Turkish Painting

Sürrealizmin İzinde Çağdaş Türk Resminde Gerçeküstü Manzaralar

Öz

Modern dönemde Sürrealizm, Dadaizmin rastlantısallık ve bilinçdışı vurgusundan etkilenerek; rüyalar, otomatik yazım ve psikanalitik imgeler etrafında şekillenen özgün bir ifade biçimi geliştirmiştir. Bu akım, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Türk resminde de etkili olmuş ve sanatçıların kendi kültürel dinamikleriyle harmanladıkları eserler üretmelerine olanak sağlamıştır. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, gözleme dayalı gerçekçi peyzaj teması yerini giderek soyutlamaya bırakmış; bu dönüşüm, mekân algısında bir değişime yol açarak yeni estetik anlayışların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Özellikle 1968 sonrası sanatçılarının eserlerinde gerçeküstü mekân anlayışı belirginleşmiş ve çağdaş Türk resmindeki yerini almıştır. Bu bağlamda, manzara resminin sanat alanında pek çok çalışmaya konu edildiği bilinmekle birlikte, çağdaş Türk resminde “gerçeküstü manzaralar” üzerine kapsamlı bir araştırmanın henüz yapılmamış olması, bu konunun incelenmesini alanyazın açısından önemli kılmaktadır. Bu doğrultuda hazırlanan “Sürrealizmin İzinde Çağdaş Türk Resminde Gerçeküstü Manzaralar” başlıklı bu çalışma, söz konusu temayı ele alarak alanyazına katkı sunmayı amaçlamaktadır. Çalışma, 1968’li yıllardan günümüze kadar çağdaş Türk resim sanatında üretimde bulunmuş olan İbrahim Balaban, Nuri Abaç, Mustafa Pilevneli ve Erol Deneç’in gerçeküstü manzaralar içeren eser örnekleriyle sınırlandırılmıştır. Bu sanatçıların seçimi, araştırma konusuna yönelik tutarlı yaklaşımları ve eserlerinin temaya uygunluğu göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Araştırmada genel tarama modeli benimsenmiş; nitel araştırma yöntem ve tekniklerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sürrealizm , Gerçeküstü Manzara , Çağdaş Türk Resmi

Kaynakça

• Aksoy, A. (1994). Alaattin Aksoy. Türkiye’de Sanat Plastik Sanatlar Dergisi, (12), Ocak/Şubat.
• Alexandrian, S. (2007). Surrealist Art. Thames and Hudson Press.
• Antmen, A. (2008). 20. yüzyıl Batı sanatında akımlar. (1. Baskı). Sel Yayıncılık.
• Art and Interpretation l 2025 46: 108-118 l doi: 10.47571/sanatyorum.1618150
• Bozdoğan, S. (2015). Modernizm ve ulusun inşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. Metis Yayınları.
• Breton, A. (2009). Sürrealist manifestolar. (1. Baskı). (Çev. Günebakanlı, A., Güngör, A., Seber, Y.). Altıkırkbeş Yayınları.
• Çay, R. & Yılmaz, M. (2023). Otomatist anlatı bağlamında sürrealist ve soyut dışavurumcu resimlere yönelik bir inceleme. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 12(26), 45-61. https://doi.org/10.16950/iujad.1211574
• Farthing, S. (2012). Sanatın tüm öyküsü. (Çev. Aldoğan, G., Çulcu F. C.). Hayalperest Yayınevi.
• Giray, K. (1988). Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği (Tez No: 10731). [Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Giray, K. (2010). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Koleksiyonu’ndan Türkiye’de çağdaş başyapıtlar. Türkiye Merkez Bankası.
• Gombrich, E. H. (1997). Sanatın öyküsü. (7. Baskı). (Çev. Erduran, E., Erduran, Ö.). Remzi Kitabevi.
• Hodge, S. (2018). Sanatın kısa öyküsü. (6. Baskı). (Çev. Öztok, D.). Hep Kitap Yayıncılık.
• Hodge, S. (2024). Gerçekten bilmeniz gereken 50 sanat fikri. (Çev. Gözgü, E.). Domingo Yayınevi.
• Ilata, D. & Görenek, G. (2022). Biyomorfik sürrealizmde otomatik imge. Akademik Sanat, (17), 55-72. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akademiksanat/issue/74946/1068853#article_cite
• Kılıç, S. (2005). Türk resminde sürrealistler (1960 sonrası) (Tez No: 209876). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Öndin, N. (2011). Gelenekten moderne Türk resmi estetiği 1850-1950. İnsancıl Yayınları.
• Passeron, R. (1990). Sürrealizm sanat ansiklopedisi. (1. Baskı). (Çev. Tansuğ, S.). Remzi Kitabevi.
• Renda, G. & Erol, T. (1989). Başlangıcından bugüne çağdaş Türk resim sanatı tarihi. (Cilt 1). Tiglat Yayınları.
• Sarı, E. (2018). Sanat olgusunun tarihsel süreçte değişen tanımı, işlevi ve değeri üzerine. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 32(45), 131-151. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/41602/453764#article_cite
• Sarı, K. (2022). Sürrealist kadın ressamlar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi
• Sönmez, A. (2009). Arslan 40 yıl sonra burada kükrüyor. 28.09.2009 tarihli Radikal Gazetesi röportajı. https://www.radikal.com.tr/
• Sweeney, j. j. (1941). Joan Miro. The Museum of Modern Art.
• Şerifoğlu, Ö. F. (2023). Yeldeğirmenlerine karşı M. Zahit Büyükişleyen retrospektif sergi. Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi Yayınları.
• Tansuğ, S. (1973). Resim kılavuzu. (1. Baskı). Milliyet Yayın.
• Tansuğ, S. (1986). Çağdaş Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
• Tansuğ, S. (1997). Çağdaş Türk sanatına temel yaklaşımlar. Bilgi Yayınevi.
• Thomson, L. (2014). Sürrealistler: ayrıntıda sanat. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tunalı, İ. (2008). Felsefenin ışığında modern resim: modern resimden avangard resme. (1. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Turani, A. (2021). Dünya sanat tarihi. (23. Baskı). Remzi Kitabevi.
• İnternet Kaynakça Arkitera, (2008). Dali ve Sürrealizmin Seçkin Eserleri İstanbul’da. https://l24.im/Ogf1z adresinden 30 Mart 2025 tarihinde alınmıştır.
• Gurney, T. (2023). https://l24.im/3KuYJcH adresinden 31 Mart 2025 tarihinde alınmıştır.
• Gurur, (2018). https://l24.im/ZBrF adresinden 30 Mart 2025 tarihinde alınmıştır.
• Hızlı, S. (2015). https://l24.im/In9VcrT adresinden 31 Mart 2025 tarihinde alınmıştır.
• Musaoğlu, D. (2019). https://l24.im/X0m3FvQ adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Pozitif İçerik, (2021). https://l24.im/7eWd adresinden 30 Mart 2025 tarihinde alınmıştır.
• The History of Art, (t.y). Elephant Celebes. https://l24.im/K9uj adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Wikioo, (2022). https://l24.im/OMkhb9 adresinden 30 Mart 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel Kaynakça
• Görsel 1. https://l24.im/RdwTQ adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 2. https://l24.im/2e1njy0 adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 3. https://l24.im/qFYOM adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görse 4. https://l24.im/zikHgq adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 5. https://l24.im/rZfs adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 6. https://l24.im/h531 adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 7. https://l24.im/AEmT adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 8. https://l24.im/KLuDMOR adresinden 01 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 9. https://l24.im/rbg adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 10. https://l24.im/igHVru adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 11. https://l24.im/nDrMw adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 12. https://l24.im/Heq1sbI adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 13. https://l24.im/p5KHiy adresinden 26 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 14. https://l24.im/SngY8 adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde
• Görsel 15. https://l24.im/txDy adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 16. https://l24.im/tjodcy7 adresinden 21 Aralık 2024 tarihinde alınmıştır.