MHALLEMÎ LEHÇESİNDE KULLANILAN ATASÖZÜ VE DEYİMLERİN FASİH ARAPÇADA KULLANILAN ATASÖZÜ VE DEYİMLERLE MUKAYESESİ

Yıl 2016, Cilt: 8 Sayı: 2, 694 - 724, 30.11.2016

Yaşar Acat

Öz

Atasözleri
milletlerin yaşayışlarını, tecrübelerini, deneyimlerini ve dünya görüşlerini
yansıtan son derece önemli kaynaklardır. Ülkemizin değişik bölgelerinde
konuşulmakta olan Arapça lehçeler ve buna bağlı olarak gelişen sözlü kültürel
miras henüz tam anlamıyla gün yüzüne çıkarılabilmiş değildir. Bu bağlamda
Midyat ve çevresinde konuşulan ve Arapçanın çok köklü bir lehçesi olarak
düşünülen Mhallemi lehçesi hala araştırılmaya değer birçok konuyu ihtiva
etmektedir. Özellikle bu kadim coğrafyada kullanılan atasözü, deyim ve ölçülü
sözün kayda geçirilmediği ve bu yüzden yok olmayla karşı karşıya bulunduğu bir
gerçektir. Çünkü atasözleri, ait oldukları milletlerin sosyokültürel yapısının
oluşum ve gelişim süreçleri hakkında bizlere ipuçları verdiği gibi geçmiş ile
bugün arasında da bir kültür köprüsü durumundadır. Dolayısıyla belli bir
bölgeye has olarak kullanılan sözlü kültürün asıl olarak nitelenen evrensel
tarafıyla da sağlam bir bağlantısı vardır.

Lehçe ve şive farklılıklarıyla Anadolu Arapçası üzerine yapılan
çalışmalar ülkemizde yakın bir tarihte başlamıştır. Bu çalışmamızda, Midyat ve
çevresinde hala canlı bir şekilde kullanılan atasözü ve deyimlerin fasih Arapça
ile mukayesesini yapacak, benzer ve farklı özellikleri göz önünde bulundurarak
birkaç kategoride ele almaya çalışacağız. Buna göre söz konusu bölgede
kullanılan atasözü ve deyimlerin, fasih Arapça ile karşılaştırılarak sınıflandırılması
yapılacaktır. Böylece Mhallemî kültürüne ait bu sözlü kültürün asıl konumunda
bulunan kitabî Arapça ile de çok kuvvetli bir bağ teşkil ettiği ortaya
çıkarılacaktır.    

Anahtar Kelimeler

Mhallemi, Atasözü, Mardin, Arapça, Lehçe

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdulhâdî, el-Cirâhî, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs, Daru Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
• el-Askerî, Ebû Hilâl, Kitâbü Cemhereti’l-Emsâl, (thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Abdü’l-Mecid Katamiş, Dârü’l-Cîl-Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1408/1988.
• el-Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, Suûd, 1402/1982
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1415/1995.
• el-İsbahânî, Ebu’ş-Şeyh, Kitâbu’l-Emsâl fi’l-Hâdîsi’n-Nebevî (thk. Abdulali Abdulhamid), ed-Dâru’s-Selefiyye, Bombay, Hind, 1408/1987.
• el-Meydânî, Ebu’l-Fadl, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Meydânî, en-Nisâbûrî, Mecma‘u’l-Emsâl, (haz. Kusay el-Hüseyin), Trablus, 1990.
• el-Meydânî, Ebu’l-Fadl, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Meydânî, en-Nisâbûrî, Mecma‘u’l-Emsâl, (thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim), Kahire, 1979
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtaza, el-Hüseynî el-Vâsitî el-Hanefî, Tâcu’l- ‘Ârûs min Cevâhiri’l-Kâmus, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1414/1994
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Umer, el-Mustaksâ fî Emsâli’l-l ‘Arab, Dâru’l-Kütüb, Beyrût, 1397/1977
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl, Cemalüddîn Muhammed, Lisânu’l-‘Arab, Dar Sâdir, Beyrut, 1410/1990.
• Kitâbu’l-Emsâl, Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, Mektebetü’l-Müsennâ, Haydarabad, 1351h.
• Mütercim Ahmed Âsım Efendi, el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, Cemal Efendi Matbaası, İstanbul, 1305.
• Teysîr el-Kiylânî, Mu‘cemu’l-Emsâl el-Mukârene, Mektebetü Lübnân, Lübnân, 1991.