Şathiye, Tekerleme ve “Tiridina Bandım” Türküsü Bağlamında İma ve Gerçeklik

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 1, 69 - 88, 30.04.2017

Okan Alay

Öz

Halk şiirinde kendine özgü türlerden olan şathiye ve tekerlemelerle “Tiridina
Bandım” örneğinde olduğu gibi bazı türküler gerek yapı ve içerik gerekse anlatım
biçimleri ve mecazlı söyleyişleriyle ayrıca dikkat çekmektedirler. Bu bağlamda çalışmada
halk mizahından, ironiye, sembol ve imadan gerçekliğe kadar çok katmanlı bir anlama
sahip olan bu türler, bazı örnekler aracılığıyla yorumlanıp değerlendirilmektedir. Bu
makalede öncelikle şathiye ve tekerlemeye dair bazı belirlemelerde bulunularak
birbirleriyle olan yakınlıkları-farklılıkları üzerinde durulmakta, sonrasında ayrıca her iki
türün bazı ironik veya mizahî anlatımlı türkülere kaynaklık edebilecekleri gerçekliğine
değinilecektir.

Şathiye ve tekerlemeler ses uyumları, ahenk ve bünyelerindeki sembolik ögeler ile
ilk bakışta saçma veya anlamsız gelebilecek, ancak çözümlendiğinde ilginç anlamlar
barındıran özellikleriyle önem arz etmektedir. Kastamonu yöresine ait olan “Tiridina
Bandım” türküsü de şathiye ve tekerlemeye olan yakınlığıyla koşut, önemli oranda sembol
ve remizi özünde barındırmaktadır. Şathiye ve tekerlemelerden alınan örnekler ve bu türkü
gerek sürrealist tarzda okunsun gerekse abartılı-gülünç sözler olarak algılansın
metinlerdeki kavramları salt görünen yönüyle, gerçek anlamlarıyla izah etmek yüzeysel
kalacaktır. Bu nedenle şathiye, tekerleme ve türküde geçen söz konusu kavramlar,
hayvanlar ve yanı sıra mecazî ve mizahî ögelerin yorumlanması, çözümlenmesi
gerekecektir. Ancak bu çözümleme ve yorumlar neticesinde satır aralarındaki anlamsal
zenginliğin ortaya çıkarılması mümkün olacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Şathiye, tekerleme, türkü, sembolik dil, ima, gerçeklik

Kaynakça

• Akman, Eyüp (2013). “Kastamonu Türküsü ‘Tiridina Bandım’ Şathiye midir?”, IV. Uluslararası Türk Kültürü Kurultayı. Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu Yayınları No: 49, (21-24 Mart 2013), Fethiye, s.449-459. (http://www.turkuler.com/yazi/halkkulturunde.asp (25.12.2016) Albayrak, Nurettin (2010). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları. Aytaç, Gürsel (1999). Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Papirüs Yayınları. Boratav, Pertev Naili (2000a). Tekerleme. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. ________________ (2000b). Halk Edebiyatı Dersleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. Çetinkaya, Gülnaz (2006). Gırgır Dergisinin Türk Halkbilimi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Çetişli, İsmail (1999). Batı Edebiyatında Akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları. Develioğlu, Ferit (1986). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi. Duymaz, Ali (2002). İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ Yayınları. Ertop, Konur (1977). “Gülmece Sanatımızda Toplum Sorunları”, Milliyet Sanat. 231: 232, 233, 234, 235, 236, 239. Eyuboğlu, İsmet Zeki (1977). Gülen Anadolu. İstanbul: Pencere Yayınları. Güzel, Abdurrahman (2004). Kaygusuz Abdal. 2. b., Ankara: Akçağ Yayınları. Kaya, Doğan (2004). Anonim Halk Şiiri. 2. b. Ankara: Akçağ Yayınları. Kaya, Doğan (2010). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. 2. b., Ankara: Akçağ Yayınları. Kurnaz, Cemal-Ali Mustafa TATCI (2001). Türk Edebiyatında Şathiyye. Ankara: Akçağ Yayınları. Öngören, Ferit (1983). Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı ve Hicvi (1923-1983). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Özcan, Ömer (2002). Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah. İstanbul: İnkılâp Yayınları. Pala, İskender (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları. Püsküllüoğlu, Ali (2003). Türkçe Sözlük. 4. b. Ankara: Arkadaş Yayınları. Semih, Mehmet (1983). Türk Şiirinde Hiciv, Taşlama, Yergi. İstanbul: Miyatro Yayınları. Tatcı, Mustafa (1997). Yunus Emre Divanı. C.1, 2. b., İstanbul: H Yayınları. Türkçe Sözlük (2009). Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları. Usta, Çiğdem (2009). Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: Akçağ Yayınları.