YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SUFİ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NAR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 3, 506 - 517, 31.08.2020

Ahmet Gül

https://doi.org/10.26791/sarkiat.728047

Cited By: 1

Öz

Sufiler Kur’an’ı tefsir ederlerken geliştirdikleri birtakım te’vil (yorum) nazariyelerine göre hareket etmişlerdir. Bu yorum genellikle zahiri anlamdan batini anlama doğru bir seyir izleyebilmektedir. Kelimelerin delalet ettiği manalardan hareketle batini anlamlar üretebildikleri gibi; bazen nassın anlamlarını genişletmiş, bazen de inhisarcı davranarak anlamı daraltmışlardır. Sufilerin, kelimelerin gerçek anlamlarından yan anlamlara veya mecazi anlamlara evrilen yorumları, aslında kapalı olan hususları aydınlatmak için yapıldığı söylenebilir. Bu yönleriyle kendilerine has bir dil oluşturdukları, bunu anlamanın ve sağaltımını yapmanın imkanının beyani tevil kıstasından geçirilmesiyle mümkün olduğu söylenebilir. İrfani yorumun gezen ayağı olan batini yorumları tahriften koruma maksadıyla tevilin şartları ortaya konmuş, tevil mekanizmasının sağlıklı işlemesine yönelik bir amaç güdülmüştür. Sufiler Kur’an’ı te’vil ederken işaret dedikleri bazı anlamları tefsirlere dercetmişlerdir.
Lafızların lafzi delaletlerinin ötesinde anlamlarının olduğu, çeşitli imge ve sembolik anlatımlar üzerinden analojiler kurularak izah edilmiştir. Sufi tefsirde cennet ve cehennemle ilgili yapılan yorumlar buna örnek verilebilir. Zira müşahede ve mükaşefe yolculuğunun sonunda ulaşılacak münteha, bu metaforlar üzerinden verilebilmektedir. Makalede sufi yorumda cennet ve cehenneme dair yapılan yorumlara, bunların uğradıkları anlam genişlemesine yer verilerek sufilerin Kur’an’ı nasıl anlamaya çalıştıkları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Sûfî Tefsir, Anlam Genişlemesi, Cennet, Nâr

Kaynakça

• Alûsî, Ebü's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Ruhü'l-meani fî tefsiri'l-Kur'âni'l-azim ve's-seb’i'l-mesani. Beyrut: Muessesetu’r-Risale,2010. Ay, Mahmut. “İşari Tefsirlerde Yöntem Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Darulfunun İlahiyat), (Eylül 2012): 59-110. Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân. Beyrut: Daru İhyai Turasi’l-Arabi,trs. Carim, Ali- Emin, Mustafa. el-Belağatu’l-Vadıha. yy:Daru’l- Mearif,ty. Enis, İbrahim. Delâletu’l-Elfâz. Mısır: Mektebetu’l-Encelu’l-Mısriyye,1976. Gördük, Yunus Emre. İmam Cafer Es-Sadık ve Ona İsnad Edilen İşari Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları,2011. Hallaf, Abdulvehhab. İlmu Usûli’l-Fıkh. Kahire: Mektebetu’d-Da’va, 1956. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. Ḥâdi’l-ervâḥ ilâ bilâdi’l-efrâḥ. thk. Muhammed b.Ali. Mısır: Mektebetu İbadi’r-Rahman, 2005. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk.Mustafa Seyyid Muhammed ve dğrl. Ciza:Muessesetu Kurtuba, 2000. Kaşani, Abdurrezzak. Te’vilat-ı Kaşaniyye. trc.Ali Rıza Doksanyedi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1988. Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’l-işârât. thk. İbrâhim Besyûnî. Kahire: Daru Kutubi’l-Arabi, 1970. Lory, Pierre. Kaşani’ye Göre Kur’an’ın Tasavvufi Tefsiri. trc. Sadık Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları,2001. Muḳātil b. Süleymân. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l- Ḳurʾâni’l-azîm. thk.Hatem Salih. Riyad:Mektebetu’r-Ruşd, 2011. Muḳātil b. Süleymân. Tefsiru Mukatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhate. Beyrut: Muessesetu Tarihi’l-Arabi,2002. Necmüddîn-i Kübrâ, Ahmed b. Ömer b. Muhammed. Teʾvîlâtü’n-Necmiyy.thk. Ahmed Ferid el-Mizyadî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye,2009. Ömer, Ahmed Muhtar. İlmu’d-Delâle. Kahire: Alemu’l-Kutub, 1998.