“POSTMODERN” DARBE ÜZERİNE GRAMSCİYAN BİR OKUMA: BİR HEGEMONYA GİRİŞİMİ OLARAK 28 ŞUBAT SÜRECİ

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 1, 204 - 219, 30.04.2021

Süleyman Çağrı Güzel

https://doi.org/10.26791/sarkiat.900101

Öz

28 Şubat süreci, Refah Partisi (RP) ve İslami sivil toplumun, ordunun başını çektiği siyaset dışı aktörler tarafından “geriletilmesi” ve politik alan ile birlikte sivil alanın yeniden biçimlendirilmesini ifade eder. 28 Şubat müdahalesini Türk siyasi tarihindeki diğer askeri muhtıra ve darbelerden ayıran özgünlük, bu süreçte sivil toplumu harekete geçirmek suretiyle “silahsız kuvvetleri” devreye sokan bir stratejinin ortaya koyulmasıdır. Nitekim bu strateji çerçevesinde fikirlere ve algılara etki ederek toplumda “irticaya” karşı ortak bir “sağ duyu” oluşturulması hedeflenmiştir. Bu bağlamda ordunun fikirsel ve ideolojik üstünlüğü elde ederek sivil toplum üzerinde bir “hegemonya” inşa etmeye çalıştığı söylenebilir. Sivil toplum, politik toplum ve hegemonya kavramları İtalyan siyasetçi ve sosyalist kuramcı Antonio Gramsci’nin yönetenlerle yönetilenler arasındaki egemenlik ilişkisini çözümlemek için kullandığı anahtar kavramlardır. Bu bağlamda Gramsciyan yaklaşımın, 28 Şubat sürecini anlamak için son derece işlevsel bir teorik zemin sunduğunu söylemek mümkündür. Literatür taramasına dayanan bu çalışmanın amacı, 28 Şubat sürecini Gramsci’nin ortaya koyduğu teorik kavramlar üzerinden değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Antonio Gramsci, Hegemonya, 28 Şubat süreci, Refah Partisi, Türk Silahlı Kuvvetleri

Kaynakça

• Altaylı, Fatih. “Yeni Vatandaşlık Görevim”. Hürriyet (3 Mart 1997).
• Aydın, Suavi – Taşkın, Yüksel. 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Bates, Thomas R. “Gramsci and the Theory of Hegemony”. Journal of the History of Ideas 36/2 (1975), 351-366.
• Bayburt, Berrin – Duman, Doğan. “28 Şubat Post-Modern Darbesi’nin İslami Dernek ve Vakıflara Etkileri”. The Journal of Academic Social Science Studies. 64 (2017), 413-430. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7477
• Bora, Tanıl. Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Çakır, Ruşen. “Milli Görüş Hareketi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık. ed. Tanıl Bora – Murat Gültekingil. Cilt 6 / 544-575. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Çetin, Adnan. Türk Sinemasında Yoksulluk Temsilleri: 1960-1975 Dönemi. Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Çınar, Menderes. Vesayetçi Demokrasiden “Milli” Demokrasiye. İstanbul: Birikim Yayınları, 2015.
• Demir, Ömer. “Anadolu Sermayesi” ya da “İslamcı Sermaye”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık. ed. Tanıl Bora – Murat Gültekingil. Cilt 6 / 870-886. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Doğan, A. Ekber – Durak, Yasin. “İslami Burjuvazinin Yükselişi ve Neoliberalizmin Toplumsallaştırılması: İki Dindar Şehrin Başarı Hikâyesinin Perde Arkası”. ‘Yeni Türkiye’ye Varan Yol: Neoliberal Hegemonyanın İnşası. ed. İsmet Akça vd. 301-318. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Dural, A. Baran. “Antonio Gramsci ve Hegemonya”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 11/39 (2012), 309-321.
• Ekşi, Oktay. “Allah Ellerine Düşürmesi”. Hürriyet (28 Mart 1998). https://www.hurriyet.com.tr/allah-ellerine-dusurmesin-39011729
• Erdoğan, Necmi. “Neo-Kemalizm, Organik Bunalım ve Hegemonya”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm. ed. Tanıl Bora – Murat Gültekingil. Cilt 2 / 584-591. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Ergin, Sedat. “Erkaya’nın Silahsız Kuvvetler Doktrini”. Hürriyet (25 Haziran 2000). https://www.hurriyet.com.tr/sedat-ergin-erkayanin-silahsiz-kuvvetler-doktrini-39163765
• Fiori, Giuseppe Antonio Gramsci: Life of a Revolutionary. New York: Schoken Books, 1970.
• Fontana, Вenedetto. “Hegemony and Power in Gramsci”. Hegemony: Studies in Consensus and Coercion. ed. Richard Howson - Kylie Smith. 80-106. New York: Routledge, 2008.
• Fontana, Вenedetto. “Power and Democracy: Gramsci and Hegemony in America”. Perspectives on Gramsci: Politics, Culture and Social Theory. ed. Joseph Francese. 80-96. New York: Routledge, 2009.
• Gramsci, Antonio. Selections from the Prison Notebooks. New York: International Publishers, 1971.
• Habertürk, Kıvrıkoğlu'dan Ecevit'e: “28 Şubat daha bitmedi!” (28 Şubat 2012), https://www.haberturk.com/gundem/haber/720006-kivrikogludan-ecevite-28-subat-daha-bitmedi-
• Halifeoğlu, Melek – Yetiş, Mehmet. “Gramsci, Sivil Toplum - Devlet İkiliği ve Kuramsal Kökenler”. Mülkiye Dergisi. 37/1 (2013), 163-188.
• Heywood, Andrew. Siyasi İdeolojiler. çev. Ahmet Kemal Bayram vd. Ankara: Adres Yayınları, 2013.
• Howson, Richard - Smith, Kylie. “Hegemony and the Operation of Consensus and Coercion”. Hegemony: Studies in Consensus and Coercion. ed. Richard Howson - Kylie Smith. 1-15. New York: Routledge, 2008.
• Howson, Richard. “Hegemony in the Preprison Context”. Hegemony: Studies in Consensus and Coercion. ed. Richard Howson - Kylie Smith. 16-32. New York: Routledge, 2008.
• Hürriyet, “Şok Brifing” (30 Nisan 1997).
• Laclau, Ernesto – Mouffe, Chantal. Hegemonya ve Sosyalist Strateji: Radikal Demokratik Bir Politikaya Doğru. çev. Ahmet Kardam. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Milliyet, “RP’den Dini Vakıflara 74 Milyar” (15 Temmuz 1997), https://www.milliyet.com.tr/siyaset/rpden-dini-vakiflara-74-milyar-5391671
• Milliyet, “Tehdidin Adı İrtica” (30 Nisan 1997).
• Morton, Adam David. Unravelling Gramsci: Hegemony and Passive Revolution in the Global Economy. London: Pluto Press, 2007.
• Mouffe, Chantal. Gramsci and Marxist Theory. London: Routledge and Kegan Paul, 1979.
• Özipek, Bekir Berat. “28 Şubat ve İslâmcılar”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık. ed. Tanıl Bora – Murat Gültekingil. Cilt 6 / 640-651. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Özkök, Ertuğrul. “MGK’nın 3 no’lu gündem maddesi”. Hürriyet (12 Mart 1998). https://www.hurriyet.com.tr/mgk-nin-3-nolu-gundem-maddesi-39009499
• Öztürk, Armağan. “Özne-Nesne Diyalektiğinde Gramsci Uğrağı: Praxis Felsefesi Nereye Doğru?”. Günümüzde Yeni Siyasal Yaklaşımlar I: Eleştiriler-Farklılıklar-Çözüm Arayışları. ed. Halil Onur İnce. 255-301. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.
• Sancar, Serpil. İdeolojinin Serüveni: Yanlış Bilinç ve Hegemonyadan Söyleme. Ankara: İmge Kitabevi, 2014.
• Tanör, Bülent. Türkiye’de Demokratikleşme Perspektifleri. TÜSİAD, 1997.
• Tünay, Muharrem. “Türk Yeni Sağının Hegemonya Girişimi”. Praksis 5 (2002), 177-197.
• Yaralı Akkaya, Aysun. “Antonio Gramsci’de Entelektüelin Bir Eleştirisi Olarak Praksis Düşüncesi”. Yönetim ve Ekonomi 21/1 (2014), 35-46.
• Yavuz, M. Hakan. Erbakan’dan Erdoğan’a: Laiklik, Demokrasi, Kürt Sorunu ve İslam. çev. Leman Adalı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011.
• Yetiş, Mehmet. “Gramsci ve Aydınlar”. Mülkiye Dergisi 26/236 (2002), 217-245.