ZAYENDA CIVAKÎ Û ÎMAJA JINA BAŞ-NEBAŞ DI GOTINÊN PÊŞIYAN YÊN KURDAN DE

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 2, 884 - 901, 30.08.2021

Tekin Çifçi

https://doi.org/10.26791/sarkiat.935312

Öz

Gotinên pêşiyan, wekî gotinên watedar, qalibgirtî, kurt û bi huner in ku ji cerebe, pêşdaraz û
baweriyên batil ên civakan destnîşan didin têne penasekirin. Di nav hemû çand û civakên
dinyayê de gotinên qalibgirtî yên bi vî teşeyî hene. Di çanda kurdan de jî di mijarên cur be cur
de bi hezaran gotinên pêşiyan hene. Ev gotinên pêşiyan rewşa aborî, çandî, civakî û derûniya
civaka kurdan jî destnîşan dikin. Hişmendiya zayenda civakî û weynên zayenda civakî jiyana
rojane ya civakê ji her aliyî ve sererast dikin. Kar û pîşe li gorî weynên zayenda civakî di nav
mêr û jinan de hatine dabeşkirin û wekî kevneşopiyan berdewam dike. Wekî her qada jiyanê,
di gotinên pêşiyan yên kurdan de jî weynên zayenda civakî derdikevin pêşiya me. Di
gelemperiya gotinên pêşiyan yên kurdan de zimanekî nêr serdest e. Îmaja jina baş û nebaş li
gorî pederşahiyê hatiye şîrovekirin. Ev xebat, di çarçoveya zayenda civakî de li ser îmaja jina
baş û nebaş di gotinên pêşiyan yên kurdan hûr dibe. Bi vê mebestê, bi hezaran gotinên
pêşiyan yên kurdan ku di çavkaniyên cuda (nivîskî-devkî) de cih girtine hatine raçavkirin,
gotinên pêşiyan ku di çarçoveya zayenda civakî û weynên zayenda civakî de hatine gotin
hatine diyarkirin. Di encamê de hate dîtin ku jina ku li gorî daxwazên mêran û civakê
tevdigere û bi weynên xwe yên zayenda civakî radibe li gorî civakê "jina baş" e; jina ku li gorî
hest, bîr û baweriyên xwe serbixwe tevdigere û li dijî weynên zayenda civakî tevdigere li gorî
civakê "jina nebaş" e.

Anahtar Kelimeler

Zayenda civakî, jin, Gotinên pêşiyan yên Kurdan, Îmaja jina baş, Îmaja jina nebaş

GENDER AND GOOD WOMAN-BAD WOMAN PERCEPTION IN KURDISH PROVERBS

Öz

Proverbs are defined as short, meaningful, stereotyped and artistic words that reflect the experience, prejudices and superstitions of the society. It is possible to come across similar stereotypes in all societies and cultures around the world. There are thousands of proverbs on different subjects in Kurdish culture as well. These proverbs also reflect the economic, cultural, social and psychological situation of the Kurds. Gender perception and gender roles direct the functioning of daily life. Business and professional life is shared between women and men according to gender roles and continues traditionally. As in all areas of life, social gender roles appear in Kurdish proverbs. A masculine language prevails throughout Kurdish proverbs and the image of good women and bad women is shaped within the framework of the patriarchal approach. This study focuses on the image of good women and bad women in Kurdish proverbs in the context of gender. For this purpose, thousands of verbal and written Kurdish proverbs from different sources were reviewed, and proverbs dealing with gender-based roles of women and men were determined. As a result, women who behave in accordance with the gender roles that society and especially men assign to women have the image of "good woman". Women who oppose the gender roles assigned to them and act according to their individual will, feelings and thoughts have the image of "bad women".

Anahtar Kelimeler

Gender, Kurdish Proverbs, Woman, Good Woman Image, Bad Woman Image

ZAYENDA CIVAKÎ Û ÎMAJA JINA BAŞ-NEBAŞ DI GOTINÊN PÊŞIYAN YÊN KURDAN DE

Öz

Gotinên pêşiyan, wekî gotinên watedar, qalibgirtî, kurt û bi huner in ku ji cerebe, pêşdaraz û baweriyên batil ên civakan destnîşan didin têne penasekirin. Di nav hemû çand û civakên dinyayê de gotinên qalibgirtî yên bi vî teşeyî hene. Di çanda kurdan de jî di mijarên cur be cur de bi hezaran gotinên pêşiyan hene. Ev gotinên pêşiyan rewşa aborî, çandî, civakî û derûniya civaka kurdan jî destnîşan dikin. Hişmendiya zayenda civakî û weynên zayenda civakî jiyana rojane ya civakê ji her aliyî ve sererast dikin. Kar û pîşe li gorî weynên zayenda civakî di nav mêr û jinan de hatine dabeşkirin û wekî kevneşopiyan berdewam dike. Wekî her qada jiyanê, di gotinên pêşiyan yên kurdan de jî weynên zayenda civakî derdikevin pêşiya me. Di gelemperiya gotinên pêşiyan yên kurdan de zimanekî nêr serdest e. Îmaja jina baş û nebaş li gorî pederşahiyê hatiye şîrovekirin. Ev xebat, di çarçoveya zayenda civakî de li ser îmaja jina baş û nebaş di gotinên pêşiyan yên kurdan hûr dibe. Bi vê mebestê, bi hezaran gotinên pêşiyan yên kurdan ku di çavkaniyên cuda (nivîskî-devkî) de cih girtine hatine raçavkirin, gotinên pêşiyan ku di çarçoveya zayenda civakî û weynên zayenda civakî de hatine gotin hatine diyarkirin. Di encamê de hate dîtin ku jina ku li gorî daxwazên mêran û civakê tevdigere û bi weynên xwe yên zayenda civakî radibe li gorî civakê "jina baş" e; jina ku li gorî hest, bîr û baweriyên xwe serbixwe tevdigere û li dijî weynên zayenda civakî tevdigere li gorî civakê "jina nebaş" e.

Anahtar Kelimeler

Zayenda Civakî, Gotinên Pêşîyan yên Kurdan, Jin, Îmaja Jina Baş, Îmaja Jina Nebaş

Kaynakça

• Alakom, Rohat. Di Folklora Kurdî de, Serdestiyeke Jinan. Stenbol: Weşanên Avesta, 2013.
• AMOS, Dan Ben. "Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru". wergera ji bo tirkî Metin Ekici. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. ed. M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir, Gülin Öğüt Eker, Selcan Gürçayır. 37-57 Ankara: Weşanên Geleneksel, 2006.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek, Wergera ji elmanî ji bo tirkî: Ayşe Tekin, İstanbul: Weşanên Ayrıntı, 2001.
• Aydoğdu, Abdurrahman. Gotinên Pêşiyan. Stenbol: Weşanên na, 2014.
• Çifçi, Sema-Bayram Değer, Vasfiye- Bayram, Nurcan. “Üniversite Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Algıları: Mardin Artuklu Üniversitesi Örneği”. Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi. 14 (2017), 37-60.
• Çifçi, Tekin. "Kültür, Sanat ve Siyaset Adamı Olarak Celadet Ali Bedirhan". Kürdoloji Akademik Çalışmalar, ed. Hasan Karacan. Cilt 2/482-522. Ankara: Yargı Yayınevi, 2016.
• Çifçi, Tekin. Baweriyên Gelêrî û Dermanê Kurmancî Li Herêma Semsûrê. Diyarbekir: Zanîngeha Dîcleyê, Enstitûya Zanistên Civakî, Teza Doktorayê, 2019.
• Dêrşewî, Mele Mehmûd. Miştaxa Çiya Ji Gotinên Pêşiya, Wergera ji tîpên erebî bo tîpên latînî: Serbest Zaxoyî. Stockholm: 1989.
• Dorson, Richard M. Thoms, W.J. "William John Thoms ve "Folklor" Başlıklı Yazısı". wergera ji bo tirkî: Serpil Aygün Cengiz, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. ed. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. 11-16. Ankara: Weşanên Geleneksel, 2003.
• Granbom-Herranen Liisa. "Women‘s Place in Finnish Proverbs from Childhood". Folklore: Electronic Journal of Folklore 46 (2010), 95-110.
• Hirsch, E. D, Kett, Joseph F, Trefil, James. "Proverb", The New Dictionary of Cultural Literacy. Boston, New York: Houghton Mifflin Company, 2002.
• Kal, Pîrê. "Gotinên Bijare", Kovara War. 30 Çile 202. http://kovarabir.com/pire-kal-gotinen-bijare/
• Karacan, Hasan, Ayus İhsan. "Kürtçe ve Türkçe Atasözlerinin Karşılaştırmalı Bir Biçimde İncelenmesi". Kürdoloji Akademik Çalışmalar. ed. Hasan Karacan Cilt 1/113-158. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Basımevi, 2016.
• Karacan, Hasan-Recep Erdinç, “Rus ve Kürt Atasözlerinin Kelime ve Anlam Karşılaştırması”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2014), 539-583.
• Keskin, Necat. Folklor û Edebiyata Gelêrî. Stembol: Weşanên Avesta, 2009.
• Lomotey, Benedicta Adokarley-Chachu, Sewoenam. "Gender ideologies and power relations in proverbs: A cross-cultural study”, Journal of Pragmatics 168 (2020), 69-80.
• Mazî, Çiya. Ferhenga Gotinên Pêşiyan. Stenbol: Weşanên Elma, Sibat 2005.
• Mieder, Wolfgang. Proverbs Speak Louder Than Words: Wisdom in Art, Culture, Folklore, History, Literature and Mass Media. New York: Peter Lang Press, 2008.
• Ojo, Arewa, E. Alan, Dundes. "Proverbs and the Etnograpy of Speaking Folklore". American Anthropologist, 66/6 (1964), 70-85.
• Öncü, Mehmet. Gotinên Pêşiyan. Stenbol: Weşanên Enstitûya Stenbolê, 2009.
• Oxford Learners Dictionaries, “Proverb". Erişim 29 Ocak 2021. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/proverb?q=proverb.
• Öztürk, Mustafa. "Vekolînek Derbarê Gotinên Peşiyan Ên Kurmancî De", Mukaddime 6/2 (2015), 319-337. Parlaktuna, İnci. "Türkiye’de Cinsiyete Dayalı Mesleki Ayrımcılığın Analizi", Ege Akademik Bakış Dergisi 10/4 (Ekim 2010), 1217-1230.
• Powell, Gary N.-Greenhaus, Jeffrey H. "Sex, gender, and decisions at the family-work interface". Journal of management 36/4 (2010), 1011-1039.
• Reşîd, Law. "Kürdlerde Durub-i Emsal". Wergêr ji tîpên erebî bo tîpên latînî. Jîn, Kovara Kurdî-Tirkî, Kürtçe- Türkçe Dergi, ed. Mehmed Emin Bozarslan. Uppsala: Weşanxana Deng, 1985.
• Sanauddin, Noor. School of Social and Political Sciences. Glasgow: University of Glasgow, The College Social Sciences, PhD, 2015. http://theses.gla.ac.uk/6243/
• Sarwet, Rasul. "Gender and Power Relationships in the Language of Proverbs: Image of a Woman". FWU Journal of Social Sciences. Vol.9, No.2. 52. (Winter 2015), 52-62.
• Tawûzparêz (C. Elî Bedirxan), "Proverbes". Hawar. ed. Firat Cewerî Cild 2/1042. Stockholm: Weşanên Nûdem, 1998.
• Yıldırım, Kadri hwd. Ji Destpêkê Heta Niha Folklora Kurdî. Stenbol: Weşanên Enstitûya Zimanên Zindî ya Zanîngeha Mardin Artuklu, 2013.