TEFSİR'DE ÇEŞİTLİLİK (TENEVVÜ‘) BAĞLAMINDA MÜ’MİN 60 VE FURKÂN 77. AYETLERİN YORUMU

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 2, 845 - 863, 30.08.2021

Abdullah Temizkan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.972102

Cited By: 1

Öz

Kur'ân'ın bazı lafız ve ifadeleri hakikî anlamın dışında kullanılmaktadırlar. Bu durumda bir kelime veya ifadenin bazen birden fazla açıklaması olabilmektedir. Ulûmu'l-Kur'ân literatüründe tenevvü‘ olarak adlandırılan ve anlam zenginliği olarak görülen bu tür kelimelerden biri de dua kavramıdır. Bu makalede dua kelimesinin hakikî ve mecâzî kullanımları Furkân sûresinin 77 ve Mü'min sûresinin 60. ayetleri üzerinden incelenmiştir.
Furkân sûresinin 77. ayetinde geçen dua kavramının iman, ibadet, talep ve davet anlamları mevcuttur. Müfessirlerin görüşlerine dayanılarak bu kelimenin mecâzî bir kullanımla ibadet anlamının ön planda olduğu tespit edilmiştir. Öte yandan Mü'min sûresinin 60. âyetinde geçen dua kelimesinin ibadet anlamı olsa bile hakikî anlamı olan tazarru ve niyazın daha belirgin olduğu görülmüştür. Her ne kadar bu ayetlerin tefsirinde bir görüş tercih edilse bile diğer görüşleri de benimsemenin mümkün olduğu vurgulanmıştır. Söz konusu durumun tefsir geleneğimizde esaslı bir tavır olduğu belirtilmiş ve bunu tahrif olarak nitelemenin isabetsiz olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tenevvü‘, Dua, Furkan 77, Mü’min 60

INTERPRETATION OF al-MU’MİN 60 AND al-FURQAN 77 VERSES IN CONTEX OF DIVERSITY (TENEVVU‘) IN TAFSIR

Öz

Kaynakça

• Abdülaziz, Munâ, İhtilâfü’t-Tenevvü‘ fi’t-Tefsîr Dirase Nazariyye Tatbikiyye. Riyâd: Dârü’l-‘Asime, 1433.
• Alusî, Mahmûd b. Abdillah, Ruhü’l-Meânî fi Tefsîri’l- Kur’âni’l-’Azîm ve’s-Sebʻil-Mesânî. thk. Mahir Habbûş, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1431/2010.
• Begâvî, Muhammed Hüseyn b. Mesud, Meâlimü’t-Tenzîl. thk. Heyet, Riyâd: Dârü Taybe, 1409/1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envârü’t- Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâf, Mahmud Ahmed Atrûş, Beyrut: Dâru’r- Reşîd, 1421/2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcü’l-Lüga ve Sıhahü’l- ‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr, Beyrût: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Cebel, Muhammed Hasan Cebel, el-Mucemü’l-İştikâkî li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1431/2010.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Said, el-Müktefâ fi’l-Vakf ve’l-İbtidâ fi Kitâbillâhi Azze ve Celle. thk. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf, thk. Mahir Habbûş, el- Bahrü’l-Muhît, , Beyrût: er-Risâle el-‘Alemiyye, 1436/2015.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kasım b. Beşşâr, Kitabü İzâhi’l-Vakf ve’l-İbtidâ, thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan, Dimaşk: Matbuatu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, 1391/1971.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, İrşâdü Akli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrût: Müessetü Tarihi’l-Arabî, 1431/2010.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbü’l-Lüga. Beyrût: Dârü İhyâi Turâsi’l-‘Arabî, 1422/2001.
• Ferâhidî, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr, Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el- Mahzûmî, İbrahim es-Samerrâî, by.: Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Fîruzâbâdî, Muhyiddin Ebu Tahir Muhammed b.Yakub, el-Kamûsu’l-Muhît. thk. Muhammed Naîm el-Arkûsî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Hafâcî, Şihabuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer, Haşiyetü’ş-Şihâb alâ Tefsiri’l-Beyzâvî, Beyrût: Dârü’s-Sadr, ts.
• İbn ‘Aşûr, Muhammed Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunûs: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t- Tevzi’, ts.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğalib, el-Muharrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1432/2011.
• İbn Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Zâdü’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdî, Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1431/2010.
• ----Nüzhetü’l-A’yüni’n-Nevâzîr fî İlmi’l-Vücûhi ve’n-Nevâzîr. thk. Muhammed Abdülkerîm Kâzım er-Râzî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım 1407/1987.
• İbn Düreyd, Muhammed b. Hasan, Cemheretü’l-Lüga. thk. Remzî Münîr Ba‘lebekî, Beyrût: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kufî el-Absî, el-Kitâbu'l-Musannef fi'l-Ehâdîsi ve'l-Âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrût: Dâru't-Tâc, 1409/1989.
• İbn Hâcer Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahihi’l-Buharî. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1379/1959.
• İbn Faris, Ebû Hüseyin Ahmed, Muʻcemu Mekâyisi’l-Luğa. Abdusselam Muhammed Harun, by.: Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureşî el-Basrî ed-Dımaşkî, Tefsîrü’l- Kur’âni’l-Azîm. thk. Muhammed İbrahim el-Bennâ, Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1419/1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbakî, Dâru İhyai Kutubi’l-Arabiyye, Faysal İsa el-BabÎ el-Halebî, by., .
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mukrim b. Ali, Lisânü’l-‘Arab. Beyrût: Dâru Sadr, 1414/1993.
• İbn Sîde, Ebu Hasan Ali b. İsmail, el-Muhkem ve’l-Muhîtü’l-A‘zam. thk. Abdulhamid Hindavî, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1421/2000.
• Kahraman, Ferruh Ulûmu’l-Kur’ân Özelinde Tefsirde İhtilaflar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Keleş, Ahmet, “Kur'ân Hadis İlişkisinin Önemi Mümin: 40/60 ve Furkan: 25/77 Ayetleri Örneği”, Siyer Araştırmaları, Sayı: 3, (Ocak-Haziran 2018),11-31.
• Kurtûbî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmiʻ li Ahkâmi’l- Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1434/2013.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhamed b. Mahmud, Te’vilâtü’l- Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Fatima Yusuf el-Haymî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1425/2004.
• Maverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b.Habîb el-Basrî, en-Nüketü’l-Uyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. er-Rahîm, Beyrût: Darü’l-Kütüb’il-İlmiyye, ts.
• Müsennâ, Muhammed Hebyân, Min Ravaiʻl-Beyân fî Suveri’l-Kur’ân. Beyrût: Dârü’l- Fikr, 1435/2014.
• Nehhâs, Ebû Cafer, Ahmed b. Muhammed, Kitâbü’l-Kat‘ve’l-i’tinâf. thk. Abdurrahman b. İbrahim el-Matrudî, Riyad: Daru Alemi’l-Kutub, 1412/1992.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed, Medârikü’t-Tenzîl. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1430/2009.
• Nesefî, Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed, et-Teysîr fi't-Tefsîr, thk. Mahir Edîb Habbûş, Beyrût: Dârü'l-Lübâb, 1440/2019.
• Rağıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan Davûdî, Beyrût: Darü’l-Kalem, 1418/1997.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtihu’l-Ğayb. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1426/2005.
• Secâvendî, Muhammed b. Tayfur, Kitâbü’l-Vakf ve’l-İbtidâ. thk. Muhsin Haşim Dervîş, Amman: Daru’l-Minhâc, 1421/2001.
• Süleyman, Muhammed Salih Muhammed, İhtilafu's-Selef beyne Tanzîr ve't-Tatbîk. Riyad: Merkezu Tefsir li'd-Dirâsâti'l-Kur'âniyye, 1435/2014.
• Süleyman, Mukatil, el-Vücûh ve'n-Nezâir fi'l-Kur'ân'i'l-‘Azîm. thk. Hatim Salih ed-Damîn, Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1432/2011.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî, Tefsîrü’l-Kur’ân. Kâhire: Medya Protec, 143 Şeyhzâde, Muhammed b. Muslihuddin Mustafa el-Kocevî, Haşiyetü Muhyiddin Şeyhzâde alâ Tefsiri el-Kadı el-Beyzâvî, Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999/2016.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethü’l-Kadîr. Kâhire: Dârü’l-Vefâ, 1435/2014.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Câmiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Heyet, Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1429/2008.
• Temel, Nihat, Kur’ân Kıraatında Vakf ve İbtidâ, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2019.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muhammed Fuad Abdülbakî vd., Mısır: Mustafa el-Babi el-Halebî, 1395/1325.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2015.
• Zebidî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed b. Abdürrezak el-Hüseynî Murtazâ, Tâcü’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kamûs. thk. Heyet, Kuveyt: Matbaatu Hükümeti’l-Kuveyt, 1394/1974.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâik Gavamidi’t- Tenzîl. Beyrût: Dârü’l-Kitâb’il-‘Arabî, 1407/1986.
• -----------------, Esâsü’l-Belâga. Beyrût: Dâru Sadr, 1430/2009.