An evaluation on First Period Ishari Tafsir Prefaces

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 3, 1111 - 1125, 30.12.2021

Mehmet Selim Ayday

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1009344

Öz

It is seen in the history of Islam that the information about various sciences has been started to be collected and composed since Hijri first century. Without doubt, it is possible to say that these writings have a specific aim. It is generally seen that the first works about the Qur’an are of lexicon type aiming at comprehending the Qur’an correctly. The works such as Garîbu’l-Qur’an, I’râbu’l- Qur’an, Mecâzu’l-Qur’an etc. can be given as examples of the genre. Although it cannot be seen in the works written in Hijri II century, it is seen that the authors have given place the aim of their works and the reasons that directed them to write them, and the content of the work and some information about the references they used at the beginning of the works as prefaces in the works written since Hijri III century. So, prefaces have been of importance in this respect. Since the information conveyed by the author in a preparatory way sometimes reached so large volumes that they were considered as stand-alone works. When both the narration and the logical-rational tafsir prefaces are examined, it is understood that the scholars or students around the author generally encouraged the author to write a tafsir. In addition, it is not overlooked that the author mentions the sources he used. In Ishari tafsir prefaces, in addition to the motives mentioned above, it is seen that knowledge born into the heart of the Sufi or sometimes his dream played an important role in composing a tafsir. In this study, the first period of ishari tafsir prefaces were examined, the features of these prefaces that differ from the narration and logical-rational tafsir prefaces were mentioned, and it was also evaluated whether there was a harmony between the issues expressed in these prefaces and the content of the work.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ishari Tafsir, Preface, Tusterî, Sulemî, Kushayrî

İŞÂRÎ TEFSİR MUKADDİMELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME: TÜSTERİ, SÜLEMİ VE KUŞEYRÎ ÖRNEĞİ

Öz

İslâm tarihinde hicrî ilk asırlardan itibaren çeşitli ilimlere dair bilgilerin tedvin edilmeye başlandığı görülmektedir. Kuşkusuz bu teliflerin belli bir amaca matuf olduğu söylenebilir. Genellikle Kur’an’a dair ilk eserlerin Kur’an’ın doğru anlaşılmasını amaçlayan sözlük tarzı çalışmalar olduğu görülmektedir. Garîbu’l-Kur’an, İ‘râbu’l-Kur’an, Mecâzu’l-Kur’an vb. eserler bu türe örnek olarak verilebilir. Hicrî 2. yüzyılda telif edilen eserlerde görülmese de hicrî 3. yüzyıldan itibaren yazılan eserlerde müelliflerin eserlerini telif gayelerine, onu yazmaya sevk eden amillere, eserinin içeriğine ve kullandığı kaynaklara dair bazı bilgilere, eserin başında mukaddime şeklinde yer verdikleri görülmektedir. Bu açıdan mukaddimeler son derece büyük bir önemi haiz olmuştur. Müellifin okuyucuyu hazırlayıcı mahiyette aktardığı bilgiler bazen büyük hacimlere ulaştığından müstakil eser olarak telakki edilenleri de olmuştur. Gerek rivayet gerekse de dirayet tefsir mukaddimeleri incelendiğinde genellikle müellifin etrafında yer alan ilim adamlarının veya talebelerinin müellifi bir tefsir telif etmeye teşvik ettiği anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra müellifin yararlandığı kaynakları zikrettiği de gözden kaçmamaktadır. İşârî tefsir mukaddimelerinde ise yukarıda zikredilen saiklerin yanında, mutasavvıfın kalbine doğan bir bilginin veya bazen de görülen bir rüyanın bir tefsir telifinde önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bu çalışmada ilk dönem işârî tefsir mukaddimeleri incelenmiş, söz konusu işârî tefsir mukaddimelerinin, rivayet ve dirayet tefsir mukaddimelerinden ayrılan özelliklerine değinilmiş, ayrıca bu mukaddimelerde dile getirilen hususlar ile eserin muhtevası arasında uyum olup olmadığı değerlendirmeye tabii tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İşârî Tefsir, Mukaddime, Tüsterî, Sülemî, Kuşeyrî

Kaynakça

• Alûsî, Ebü’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Ruhü’l-meâni fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azim ve’s-seb’i’l-mesani. Beyrût: İhyâu türâsi’l-Arabî, t.y.
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsîr Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 2. Basım, 1998.
• Ateş, Süleyman. Sülemî ve tasvvufî tefsîri. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1969.
• Aydar, Hidayet. “Ebu’l-Leys Tefsiri Tercümesi Mukaddimesi: İstiâze Kısmının Değerlendirilmesi”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2018), 167-193.
• Bıyıkoğlu, Yakup. “Rivayet Türü Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Bilgisi Bağlamında Değeri (Hüseyin el-Begavî, Muhammed İbnü’l-Cevzî ve İbn Kesîr Örneği)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXVIII/1 (2019), 49- 57.
• Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Durmuş, İsmail. “Mukaddime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/115-117. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Balaban b. Abdullah İbn Balaban. el-İhsân fî takribi Sahihi İbn Hibban. thk. Şuayb el-Arnaut. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• İbn Hallikân Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z- zamân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, 1970.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. Kâhire: Muʾessesetu Kurtuba, Mektebetu’l- evlâdi’ş-Şeyh li’t-Turâs, 2000.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felah Abdülhay b Ahmed b Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkâdir Arnâût, Muhammed Arnâût. Dimaşk-Beyrût: Dâru ihyâi’t-türasi’l-Arabî, 1988.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Tarihsel Gelişimleri İtibariyle Tefsir Mukaddimelerine Dair Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2003), 225-260.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmi’ li-ahkâmi’l- Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyri, Ebü’l-Kâsım el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalim Mahmud - Mahmud b. Şerif. Kahire: Metâbiu Müesseseti Dâri’ş-Şa’bi, 1986.
• Kuşeyri, Ebü’l-Kâsım el-. Tefsîrü’l-Kuşeyrî: Letâifü’l-işârât. thk. Abdullatif Hasan Abdurrahman. 3 Cilt. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Te’vîlâtü’l-Kur’ân’dan Tercümeler. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İmam Ebû Hanîfe ve İmâm Mâtürîdî Araştırma Vakfı, 2003.
• Öngören, Reşat. “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat] 5 (2002), 85-96.
• Özgel, İshak. “Ebu’l-Kasım el-Kuşeyrî (ö. 465/1072)’nin Tefsir İlmine Katkısı ve Az Bilinen ‘et-Tefsiru’l-Kebîr’ Adlı Tefsirinin Tanıtımı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002), 273-291.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsterî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 36/321-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsterî (ö.283/896) ve Tasavvufî Tefsiri Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002), 239-265.
• Râzî, Fahruddîn er-. Mefâtihu’l-gayb. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1981.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr es-. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Ali Muhammed Ömer. Kâhire: Mektebetu Vehbe, 1976.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman es-. et-Tabakâtü’s-sûfiyye. thk. Ahmed eş-Şerbâsî. y.y: y.y, 2. Baskı., 1998.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin. Hakâikü’t-tefsir: Tefsîrü’l-Kur’âni’l- Azîz. thk. Seyyid Umrân. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin b. Musa el-Ezdî es-. Tefsîrü’s-Sülemî: Hakâikü’t-tefsîr. thk. Seyyid Umrân. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin es-. Tasavvufun Ana İlkeleri: Sülemî’nin Risaleleri. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnâtî eş-. el-Muvâfakât fî usûli’ş- şeria. thk. İbrâhîm Ramazan. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 3. Basım, 1997.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr et-. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. ʿAbdullâh b. ʿAbdulmuhsin et-Turkî. Kâhire: Dâru Hecr, 2001.
• Turan, Abdülbaki. “Kuşeyri ve ‘Letâifu’l-İşârât’ İsimli Tefsiri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 4 (1991), 35-54.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah et-. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-Azim. thk. Taha Abdurraûf Sa’d - Sa’d Hasan Muhammed Ali. 1 Cilt. y.y: Dârü’l-Harem li’t- Türâs, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. “Sülemi, Muhammed b. Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/53-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Zehebi, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-müfessirûn. Kahire: Dârü’l-hadîs, 2012.