EĞİTİM RETORİĞİNDE PRAGMATİK DİLSEL METAFOR: BETİMLEYİCİ BİR ÇALIŞMA

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 531 - 542, 30.06.2024

Amer Aljarah

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1264329

Öz

Terim olarak (mecazi edimbilim) görünüşe göre garip/alışılmamış/muğlak ve benzersiz olabilir. Zira öyledir. Bu araştırmada terimin benzersizliğini ortaya çıkarmaya ve dilin iletişimini kendisine bir hareket noktası olarak alan edimbilim/pragmatik yönünü yansıtarak anlaşılmazlığını ortadan kaldırmaya çalışacağız. Metaforu açıklarken bu dili tahkim ederek, mecazın en üst seviyelerini temsil eden isti’âreyi ve en önemli türlerini ayırt etmede belâgat âlimlerinin fayda kavramını benimsemesine atıfta bulunuyoruz. Buna ek olarak onun kanıt olma yönü üzerinde de durulacaktır. Yine bu çalışmada merkezinde mecâz-ı mürseli açıklamak için temel aldıkları iki metafor olan isti’âre ile mürsele de değinilmiştir. Bunlar belagatçıların aklî mecâza tekabül eden lügavî mecâz çatısı altında topladıklarıdır. Birincisi dil üzerinden fark edilir, ikincisi ise zihin tarafından algılanır. Biz de bu araştırmada sınırlı bir alanda eğitici belagatin mirası olan edimbilim metaforunu tahlil etmeye çalışıyoruz. Daha spesifik bir alanda, isti’âre ve mecâz-ı mürselden oluşan lügavî mecâzı ele alıyoruz. Eğitici belagat ile es-Sekkâkî Miftâhu’l-ʿulûm adlı eserinde üzerinde durduğu önermeleri kastediyoruz. Bu da el-Cürcânî meseleyi asıl konu olarak ele aldığı Esrârü’l-belâga ve Delâʾilü’l-iʿcâz gibi önceki eserlerle İbnü’n-Nâzım ile el-Kazvînî gibi âlimlerin sonraki eserlerine döneceğimiz anlamına geliyor. Çalışmamızda analitik ve tümevarım araçlarıyla tasviri yöntemi benimsedik. Mecazla ilgili söylenenleri tahlil ederek onun algısal ve bilişsel boyutlarında ifade, kullanım, iletişim, yorumlama ve anlama gibi unsurları üzerinde durulmuştur. Bu minvalde çalışmamızı birincisi mecaz kavramıyla didaktik belagat içindeki bölümleri, ikincisi isti’âre metaforunun pragmatiği ve sonuncusu da mecâz-ı mürselin edimbilimi çerçevesinde üç konu üzerinde yürüttük

Anahtar Kelimeler

Didaktik belagat, mecaz, mecâz-ı mürsel, edimbilim, ifade, kullanım

المجاز اللغويّ التداوليّ في تراث البلاغة التعليميّة

Öz

قد يبدو مصطلح (المجاز التداوليّ) فريدًا وغريبًا، وسنعمد في هذا البحث إلى الكشف عن فرادته، وإزالة غرابته بإبراز الجانب التداوليّ الذي يتّخذ من اللغة التواصلية منطلقًا له، وبتحكيم تلك اللغة في قراءة المجاز، ونشير إلى اعتماد البلاغيين مفهوم الإفادة في التمييز بين ضروب المجاز الاستعاري الذي يمثّل أعلى مستويات المجاز، إضافة إلى الوقوف على الجانب الحِجاجيّ، كما نشير إلى أنّهم جعلوا الاتساع الذي يتيحه الاستعمال مرتكزًا لقراءة المجاز المرسل، وهذان المجازان؛ أي: الاستعاريّ، والمرسل. هما ما اصطلح البلاغيون على جمعهما تحت سقف المجاز اللغوي الذي يقابل المجاز العقلي، فالأوّل يُلحَظ من اللغة، والآخر يُدرَك بالعقل، ونحن إنّما نقوم بقراءة المجاز التداولي في مجال محدّد هو تراث البلاغة التعليمية، وفي مجال أكثر تحديدًا هو المجاز اللغويّ، فالبلاغة التعليمية نعني بها ما استقرّ في طروحات السكّاكيّ في (مفتاح العلوم)، وهذا يعني أننا سنعود إلى أعمال سابقه؛ أي: الجرجانيّ الذي كان عمدة اشتغالاته في (أسرار البلاغة)، و(دلائل الإعجاز)، وكذلك في أعمال تابعيه مثل: ابن الناظم والقزويني اعتمدنا في بحثنا المنهج الوصفيّ؛ نقرأ الأقوال الواردة في المجاز، ونقف على أبعاده التداولية المتمثّلة في الإفادة والاستعمال والتواصل والتأويل والفهم ببعديه الإدراكيّ والمعرفيّ، فأدرنا البحث على ثلاثة مباحث: أوّلها في مفهوم المجاز وأقسامه في البلاغة التعليمية، وثانيها في تداوليّة المجاز الاستعاريّ، والأخير في تداولية المجاز المرسل.

Anahtar Kelimeler

البلاغة التعليمية, الاستعارة, المجاز المرسل, التداولية, الاستعمال, الإفادة

pragmatic linguistic metaphor in the heritage of educational rhetoric

Öz

The term "pragmatic metaphor" may seem unique, we will reveal the uniqueness of the term and remove its oddness by highlighting the pragmatic aspect of the communication language as its starting point and judging that language in analyzing metaphor. We will shed the light on the adoption of utilization concept in distinguishing between the forms of figurative metaphor by rhetoricians, which represents the highest and most important of its types. in addition to standing on the argumentative side, as well as, how they have made the range of usage depending on reading the Synecdoche. are what rhetoric is used to bring together under the roof of the linguistic metaphor that corresponds to the mental metaphor. The first is noticeable from the language, and the other is understood by mind. We only read the Pragmatic metaphor in a specific area which is the heritage of educational rhetoric, and in a more specific area which is the linguistic metaphor. Educational rhetoric means what is found in the theses of Al-Sakkaki in ‘Key to Knowledge’, which means that we will refer to the work of his predecessor such as Al-Jarjani, who his most important works were in "The secrets of rhetoric", and " The evidence of Incapacitation ", as well as the works of those who come after him such as: Ibn al-Nazim and Qazwini. In our research, we adopted the descriptive approach; We read the statements about Metaphors and check the Pragmatic dimensions of that are represented in; meaning, use, communication, interpretation and understanding of its perceptual and cognitive dimensions. We conducted this research on three investigations: the first in the concept of metaphor and its sections in educational rhetoric, the second in pragmatic figurative metaphor and the last in pragmatic Synecdoche.

Anahtar Kelimeler

Educational rhetoric, metaphor, Synecdoche, pragmatics, meaning, usage

Kaynakça

• Abdü’r-Râhmân, taha. Fî usuli’l-Hivâr ve tecdid ilm’il-Keldâm. Ed-Dâru’l-Beza‘a- Beyrut: el-Merkezü’s-Segâfiyyü’l-Arabî, 3. Baskı, 2007.
• Aristo. El-khatabe. Terceme. Abdü’r-Rehmân Bedevi. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1797. El-Cahîz, Ebû Osman. El-Beyân ve Et-Tebiyin. Tahkik ve Şerh, Ebdü’s-Selam Muhammed Harun. Mısır: Mektebetü’l-Khânci, 7. Baskı, 1998.
• El-Cahîz, Ebû Osman. El-Heyvan. Tahkik ve Şerh, Ebdü’s-Selam Muhammed Harun. Kâhire: Matba ‘atu Mûstafe El-Babî El-Halebî, 2. Baskı, 1965.