AİHM KARARLARI ÇERÇEVESİNDE KİTLELERİN İSTİHBARAT MAKSATLI GÖZETİMİ

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 179 - 208, 31.12.2020

Emre Güzey

Öz

İnternetin ve mobil teknolojilerin yaygınlaşması, kitle gözetim kavramını ve hukuki niteliğini, pek çok disiplinden araştırmacı için daha ilgi çekici bir konu haline getirmiştir. Ulusal ve uluslararası güvenliğin sağlanabilmesi maksadıyla teknolojik vasıtaları kullanan istihbarat örgütleri, bu yöntemler ile özel hayatın en mahrem yerlerine kadar girebilmektedirler. Özellikle internet ağının topyekûn izlenmesine imkân veren toplu gözetim metotları, kişilerin özel hayatlarına dair her türlü bilgiye ulaşma imkânına sahiptir. Bu makalenin amacı, incelenecek mahkeme kararları kapsamında hukuka uygun bir kitle gözetim sistemin özelliklerini ortaya çıkarmak olarak ifade edilebilir. Bu kapsamda çalışmada öncelikle, özel hayatın gizliliğine saygı hakkı, kitle gözetim, gizli gözetim tedbirleri, sinyal istihbaratı gibi kavramlar incelenmiş, özellikle gizli gözetim tedbirleri içerisinde değerlendirilen kitle gözetimi farklı kılan noktalar belirtilmeye çalışılmıştır. Müteakiben gizli gözetim yöntemlerine ilişkin AİHM kararları incelenerek ortak noktalar ve içtihat oluşum süreci gözlemlenmeye çalışılmıştır. Son olarak “Snowden Olayı” ve olayı konu edinen, “Big Brother Watch ve Diğerleri/Birleşik Krallık” AİHM kararı özetlenmiş ve konu bu bağlamda tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

AİHM, Özel Hayatın Gizliliği, Big Brother Watch ve Diğerleri /Birleşik Krallık, Kitle Gözetim, Gizli Gözetim

Mass Surveillance in the Framework of the ECHR Judgements

Öz

Abstract
The spread of internet access and mobile technologies has made the concept of mass surveillance and its legal nature an interesting subject for researchers from many disciplines. Intelligence agencies that use technological means to ensure national and international security could touch the most intimate places of private life with these means. In this article, it is aimed to reveal the features of a legal mass surveillance system in accordance with the court decisions examined. In this context, concepts such as the right to respect for privacy, mass surveillance, secret surveillance measures, and signal intelligence are examined, and the points that differentiate mass surveillance amongst the secret surveillance measures are tried to be identified in this study. Subsequently, the ECHR judgments regarding the methods of covert surveillance are examined and an attempt is made to observe the common points and the case-law formation process. Finally, Snowden revelation and the European Court of Human Rights Decision on “Big Brother Watch and Others” are summarized and discussed in this context.

Anahtar Kelimeler

ECHR, Privacy of Special Life, Big Brother Watch and The Others/United Kingdom, Mass Surveillance,, Secret Surveillance

Kaynakça

• AİHM, (1978). Klass ve diğerleri/Almanya kararı. “B.S.: 5029/71”, 06 Eylül. 14.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-57510%22]} adresinden alınmıştır.
• AİHM, (1984). Malone/Birleşik Krallık kararı. “B.S.: 1979/8691”, 2 Ağustos. 14.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-57533%22]} adresinden alınmıştır.
• AİHM, (1987). Leander/İsveç kararı. “B.S.: 116”, 26 Mart 1987. 14.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-57519%22]} adresinden alınmıştır
• AİHM, (1990). Huvig/Fransa kararı. “B.S: 11105/84”, 24 Nisan. 15.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-57627 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (1998). Valenzuela Contreras/İspanya kararı. B.S: 27671/95, 30 Temmuz. 14.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-58208 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2000a). Amann/İsviçre kararı. “B.S.: 27798/95”, 16 Şubat. 14.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-58497 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2000b). Rotaru/Romanya kararı. “B.S.: 1995/28341”, 4 Mayıs. 14.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-58586%22]} adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2000c). Uzun/Almanya kararı. “B.S.: 35623/05”, 4 Mayıs 2000. 14.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-100293%22]} adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2003). Prado Bugallo/İspanya kararı. “B.S: 58496/00”, 18 Mayıs. 15.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-65499 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2006). Weber ve Saravia/Almanya kararı. “B.S.: 54934/00”, 26 Haziran. 14.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-76586 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2008). The association for European integration and human rights and Ekimdzhiev/ Bulgaristan kararı. “B.S.: 62540/00”, 30 Ocak. 14.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-81323 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2010). Kennedy/Birleşik Krallık kararı. “B.S: 26839/05”, 18 Mayıs. 15.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-65499 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2012). Telegraaf media Nederland Landelijke media B.V. ve diğerleri/Hollanda kararı. “B.S: 39315/06”, 22 Kasım. 15.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-114439 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2015). Roman Zakharov/Rusya kararı. “B.S.: 47143/06”, 4 Aralık. 14.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-159324%22]} adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2016). Szabó ve Vıssy/Macaristan kararı. “B.S.: 37138/14” 26 Haziran. 14.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-160020 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2018a). Centrum För Rättvısa/İsveç kararı. “B.S: 35252/08”, 19 Haziran. 15.02.2020 tarihinde http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-183863 adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2018b). Big brother watch ve diğerleri/Birleşik Krallık davası basın bilgi notu, 13 Eylül. 16.02.2020 tarihinde https://www.echr.coe.int/Documents/Press_Q_A_Brother_Watch_ENG.pdf adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2019). Big brother watch ve diğerleri /Birleşik Krallık kararı. “B.S.: 58170/13, 62322/14, 24960/15”, 4 Şubat. 10.02.2020 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-186048%22]} adresinden alınmıştır.
• AİHM, (2020). Kitle gözetim hakkında tematik bilgi notu, 7 Eylül. 17.11.2020 tarihinde https://www.echr.coe.int/Documents/FS_Mass_surveillance_ENG.pdf adresinden alınmıştır.
• Akipek, J., Akıntürk, T. ve Ateş, D. (2012). Türk medeni hukuku (Başlangıç hükümleri – kişiler hukuku) Cilt: 1, 9. bs. İstanbul: Beta Yayınları.
• Akyürek, G. (2011). Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Amerikan Merkezi Haber Alma Teşkilatı, (2010) A look back . Sherman Kent: The father of intelligence, 6 Mayıs. 12.05.2020 tarihinde https://www.cia.gov/news-information/featured-story-archive/2010-featured-story-archive/sherman-kent-the-father-of-intelligence.html adresinden alınmıştır.
• Arslan Öncü, G. (2011). AİHS’de özel yaşamın korunması hakkı. İstanbul: Beta Basım.
• Ataç, K.K. (2019). İstihbarat, casusluk, karşı casusluk, örtülü operasyonlar ve güvenlik. Güvenlik Yazıları Serisi, No.45, Kasım. 12.05.2020 tarihinde https://trguvenlikportali.com/wpcontent/uploads/2019/12/Istihbarat_KKAtac_v.2.pdf adresinden alınmıştır.
• Atak,S. (2007). Birleşmiş Milletler insan hakları komitesi kararlarında özel yaşam hakkı. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 169-182.
• Avrupa Adalet Divanı, (2004). Digital rights Ireland kararı. “B.S: C-293/12, C-594/12,”, 8 Nisan. 15.02.2020 tarihinde https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:62012CJ0293&from=EN adresinden alınmıştır.
• Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu (2015). Sinyal istihbaratı teşkilatlarının demokratik gözetimi, 15 Kasım. 14.07.2010 tarihinde https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)011-e adresinden alınmıştır.
• Bozlak, A. (2013). Türk ceza hukukunda özel hayatın korunması. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Darıcılı, A.B. (2018). Edward Snowden olayı kapsamında Rusya Federasyonu ve Amerika Birleşik Devletleri arasındaki siber mücadelenin analizi: Tesam II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Quo Vadis Türkiye? (Ekonomik, Siyasal, Sosyal ve Güvenlik Boyutlarıyla Türkiye’nin Gelecekteki Konumu) 1-2 Kasım, Bursa, 9-27.
• Gemalmaz, B. (2005). Avrupa insan hakları sözleşmesinde ve Türk hukukunda çocuğun bedensel cezaya karşı korunması. İstanbul: Legal Yayınevi.
• Gemalmaz, M.S. (2012). Ulusalüstü insan hakları hukukunun genel teorisine giriş, cilt.1, 8. bs. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Gözler, K. (1998). İnsan hakları normlarının anayasaüstülüğü sorunu: Türkiye’de İnsan Hakları Konferansı, 7–9 Aralık, Ankara, 25-46.
• Gözübüyük, Ş. ve Gölcüklü, F. (2011). Avrupa insan hakları sözleşmesi ve uygulaması, 9. bs. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Greenwald G. (2013). NSA collecting phone records of millions of Verizon customers daily, the Guardian, 6 Haziran. 15.02.2020 tarihinde https://www.theguardian.com/world/2013/jun/06/nsa-phone-records-verizon-court-order adresinden alınmıştır.
• Greenwald G. ve Ackerman S. (2013). How the NSA is still harvesting your online data, the Guardian, 27 Haziran. 15.02.2020 tarihinde http://www.theguardian.com/world/2013/jun/27/nsa-online-metadata-collection adresinden alınmıştır.
• Helvacı, S. (2012). Gerçek kişiler, 4. bs. İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Inkster, N. (2014). The Snowden revelations: Myths and misapprehensions. Survival: Global Politics and Strategy, 56(1), 51-60.
• Kaboğlu, İ.Ö. (2002). Özgürlükler hukuku: İnsan haklarının hukuksal yapısı, 6. bs. Ankara: İmge Yayınları.
• Keithly, D.M. (2010). Intelligence fundamentals. İçinde K.G. Logan (Ed.), Homeland security and intelligence. California: Praeger Security Internatıonal.
• Kılınç, Ü. (2012). Teknik araçlarla yapılan gizli izlemelerin Avrupa insan hakları sözleşmesine uygunluğu sorunu. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 3(9), 1-32.
• Kilkely, U. (2003). Özel hayata ve aile hayatına saygı gösterilmesi hakkı: Avrupa insan hakları sözleşmesinin 8. maddesi’nin uygulanmasına ilişkin kılavuz. 2. bs. Ankara: Avrupa Konseyi İnsan Hakları Genel Müdürlüğü.
• Landau, S. (2013). Making sense from Snowden: What's significant in the NSA surveillance revelations. IEEE Security & Privacy, 11(4), 54-63.
• MacAskill E. (2013). GCHQ intercepted foreign politicians' communications at G20 summits, the Guardian, 17 Haziran. 15.02.2020 tarihinde https://www.theguardian.com/uk/2013/ jun/16/gchq-intercepted-communications-g20-summits adresinden alınmıştır.
• Marder, B., Joinson, A., Shankar, A., Hougton, D. (2016). The extended ‘chilling’ effect of Facebook: The cold reality of ubiquitous social networking. Computers in Human Behavior, 60, 582-592.
• Richelson, J.T. (2012). The US intelligence community. Philadelphia: Westviews Pres.
• Salihpaşaoğlu, Y. (2013). Özel hayatın kapsamı: Avrupa insan hakları mahkemesi içtihatları ışığında bir değerlendirme. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 17(3), 227-266.
• Schuster, Stefan, Van Den Berg, Melle, Larrucea, Xabier, Slewe, Ton, Ide-Peter, Kostic, (2017). Mass surveillance and technological policy options: Improving security of private communications, Computer Standards & Interfaces, 50, 76-82.
• Sözüer, A. (1997) Türkiye’de ve karşılaştırmalı hukukta telefon, teleks, faks ve benzeri araçlarla yapılan özel haberleşmenin bir ceza yargılaması önlemi olarak denetlenmesi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1997, 55(3), 65-110.
• Sumner, S. (2016). You: For sale: Protecting your personal data and privacy online, Waltham: Syngress.
• Şen, E. (1996). Devlet ve kitle iletişim araçları karşısında özel hayatın gizliliği ve korunması. İstanbul: Kazancı.
• Tezcan, D., Erdem, M.R., Sancakdar, O.ve Önok, R.M. (2016). İnsan hakları el kitabı, 6. bs. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• The chilling effect in constitutional law. (1969). Columbia Law Review, 69(5), 808-842.
• Turner, M.A. (2006). Historical dictionary of United States ıntelligence- historical dictionaries of ıntelligence and counterintelligence, No. 2. Martyland: The Scarecrow Press.
• Ünver,A. (2018). Politics of digital surveillance, national security and privacy, EDAM, Cyber Governance and Digital Democracy. 11.05.2020 tarihinde https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2018/04/Chrest_Surveillance2.pdf adresinden alınmıştır.
• Üzeltürk, S. (2004). 1982 anayasası ve insan hakları sözleşmesine göre özel hayatın gizliliği hakkı. İstanbul: Beta Basım.
• Warner, M. (2002). Wanted: A definition of intelligence, Studies in Intelligence, 46(3), 15-22.
• Yenisey, F. (2015). Kolluk hukuku. İstanbul: Beta Basım Yayın.
• Yıldırım, G. (2003). Özel hayat, aile hayatı, haberleşme ve mesken: İnsan hakları Avrupa sözleşmesinin 8. maddesinin genişlemiş yorumu ile sağlanan koruma. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Adli Yargı Sempozyumu, 26-27 Eylül, Ankara, 385-427.
• Yokuş Sevük, H. (2007). Postada el koyma ve telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 69, 97-124.