Askerî ve Siyasi Yönden 1585-1586 Tebriz Kuşatması

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 91 - 109, 19.12.2024

Sertaç Sarıçiçek

https://doi.org/10.54078/savsad.1457231

Öz

1585-1586 yılları arasında yaşanan Tebriz Kuşatması, Safevîlerin kuşatma alanındaki kabiliyetlerini değerlendirebilmek açısından önemli muharebelerden biridir. Makalede muharebenin tüm safhaları incelenmiş, Safevîlerin kuşatmada ne tür adımlar attıkları ve taktik açıdan yaptıkları hatalar ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunun yanında kuşatma yalnızca askerî yönden irdelenmemiş, savaşın sonucunu etkileyen siyasî faktörler de ele alınmıştır. Çalışmada vakayinâme, gazavatnâme gibi dönemin kaynakları kullanılmıştır. Bunun yanında birincil kaynaklarda geçen askerî terimlerin açıklanabilmesi için harp tarihi alanında yazılmış araştırma eserlerinden faydalanılmış, yeri geldiğinde Farsça terimleri izah edebilmek adına sözlük ve ansiklopedi türü eserlere de başvurulmuştur.
Kaynaklardaki bilgiler dikkatlice analiz edildiğinde Tebriz Kuşatması’nın, muhasara harbine has kaidelere tam riayet edilmemesinden dolayı kaybedildiği anlaşılmaktadır. Zira kuşatmada Safevî ordusunun topçuluk, istihkâm ve lağımcılık gibi konularda bilgi ve tecrübe eksikliğini gün yüzüne çıkaran birçok örnekle karşılaşılmıştır. Mağlubiyetin altındaki sebeplerden biri de kuşatmanın yaşandığı sıralarda Safevî Devleti’nin askerî dayanağı olan Türkmen aşiretleri arasındaki çatışmadır. Safevî ordusu bu çatışmanın bir neticesi olarak aşiretlerden yeteri kadar kuvvet alamamış ve kuşatma boyunca asker mevcudu bakımından sorun yaşamıştır. Osmanlılar ise kuşatma süresince düşmana başarılı huruç ve baskın harekâtları düzenleyerek Safevî ordusuna ağır kayıplar verdirmişler ve Safevi ordusundaki asker mevcudu sorununun daha derin hissedilmesine yol açmışlardır. Bununla beraber kuşatmanın uzaması sebebiyle tükenmek üzere olan iaşe maddelerini düşmandan temin etmişler ve bu da savaşın uzamasında rol oynamıştır. Ayrıca savaşın seyrine göre kaleye ek tabyalar inşa ederek düşman üzerindeki ateş baskısını istedikleri yönde artırmışlar ve propaganda metodunu kullanarak askerlerinin moralini yüksek tutmayı ve yardım ulaşana kadar kaleyi savunmayı başarmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Tabriz, tabya, darbzen, şahi, lağım, siper

An Evaluation of Siege of Tabriz (1585-1586) Through The Military and Political Aspects

Öz

The Siege of Tabriz, which took place between 1585 and 1586, is one of the important battles in terms of evaluating the Safavids’ capabilities in siege warfare. In this article, all phases of the siege were examined and the steps taken by the Safavids and the tactical mistakes they made were examined. In addition, the siege was not only examined from a military aspect but also the political factors affecting the outcome of the war were discussed. This study used resources of the period such as chronicles and ghazawatnamehs. In addition, research works written in the field of war history were used to explain the military terms mentioned in primary sources. When necessary, dictionaries and encyclopedias were also consulted to explain Persian terms.
When the information in the sources is carefully analyzed, it is understood that the Siege of Tabriz was lost due to not fully complying with the rules specific to siege warfare. Dring the siege, many examples were encountered that revealed the Safavid army's lack of knowledge and experience in matters such as artillery, fortification and sapping. One of the reasons for the defeat was the conflict between the Turkmen tribes, which were the military support of the Safavid State during the siege. As a result of this conflict, the Safavid army was not able to receive sufficient strength from the tribes and therefore had problems with the number of soldiers throughout the siege. The Ottomans, on the other hand, carried out successful sorties and raid operations against the enemy during the siege, inflicting heavy losses on the Safavid army and causing the problem of the insufficient soldiers in the Safavid army to be felt more deeply. However, they procured food supplies from the enemy, which were about to run out due to the prolongation of the siege, and this played a role in prolonging the war. In addition, according to the course of the war, they increased the fire pressure on the enemy by building additional redoubts in the castle in the direction they wanted, and by using the propaganda method, they managed to keep the morale of their soldiers high and defend the castle until help arrived.

Anahtar Kelimeler

Tabriz, bastion, zarbzan, shahi, sap, trench

Kaynakça

• Agoston, G. (2017). Osmanlıda ateşli silahlar ve askeri devrim tartışmaları (K. Şakul, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Anonim, & Kadri. (1384). Cengname-i Kişm ve Cerunname (M. B. Vüsuki, A. Hayrendiş, Haz.). Merkez-i Pijuhiş-i Miras-ı Mektub.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2013). Şah Abbas ve zamanı 1587-1629. Berikan Yayınları.
• Bayat, O. B. (2014). İlişkiler bir Şiî/Katolik (T. Gündüz, Çev.). Yeditepe Yayınları.
• Berâziş, E. H. (1392). Revâbıt-ı siyâsî-diplomatik-i İrân ve cihân der ahd-i Safeviyye. Muessese-i İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri. (BOA). (n.d.). Mühimme defteri (MD), Numara 59 (M.1585/H.993).
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri. (BOA). (n.d.). Mühimme defteri (MD), Numara 60 (M.1585-1586/H.993-994).
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri. (BOA). (n.d.). Mühimme defteri (MD), Numara 62 (H.995-996/M.1587-1588).
• Della Valle, P. (1380). Sefernâme-i Pietro Della Valle (Cilt I-II, M. Bihfirûzî, Çev.). Neşr-i Katre.
• Dihhodâ, A. E. (1988). Lugatnâme-i Dihhodâ (Cilt VI, X, XI, XII, XIV). Muessese-i İntişârât ve Çâp-ı Dânişgâh-ı Tahran.
• Eralp, T. N. (1993). Tarih boyunca Türk toplumunda silâh kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan silahlar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Farrokh, K. (2015). The military campaigns of Shah Abbas I in Azerbaijan and the Caucasus 1603-1618. In U. Blasing, V. Arakelova, & M. Weinreich (Eds.), Studies on Iran and the Caucasus (pp. 65-80). Brill.
• Felâhi, E., & Rahimî, G. (1394). Erzyâbi-i saht ve karbord-i silâh-i âteşîn der asr-ı Safevî. Târîh-i İlm, 13(1), 65-80.
• Harimi, R. İ. Ç. (2010). Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence: Osmanlı İran savaşları ve Gence’nin Fethi 1583-1590 (G. Karaağaç, A. Eskikurt, Haz.). Çamlıca Basım Yayın.
• Henaçi, P., & İbrâhîmî, E. (1385). Bâzhâni-i meydân-ı Sâhibâbâd ez rûy-i tesâvir-i Şarden ve Matrakçı ber esâs mutûn-i târîhî (ez Şeklgîrî ta Dovre-yi Safeviye). Neşriye-i Hünerhâ-ı Zîbâ, 25, 35-44.
• Kallek, C. (2004). Men. TDV İslam ansiklopedisi (Cilt XXIX, ss. 105-107). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kallek, C. (2007). Okka. TDV İslam ansiklopedisi (Cilt XXXIII, ss. 338-339). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kılıç, O. (1999). 1585 yılında Tebriz Seferi’ne çıkan Osmanlı ordusunun ikmal ve iaşesi. Askeri Tarih Bülteni, 46, 109-135.
• Ksenephon. (2022). Anabasis: On binler’in dönüşü (A. Çokona, Çev.). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kütükoğlu, B. (1962). Osmanlı – İran siyâsî münâsebetleri (Cilt I, 1578-1590). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Lemton, E. K. S. (1377). Mâlik ve zâri der İrân. Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
• Matrakçı Nasûh. (2019). Tuhfetü’l-Guzât: Bir silahşörlük risalesi (Ü. Karadeniz, Haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Matthee, R. (2012). Persia in crisis: Safavid decline and the fall of Isfahan. I.B.Tauris.
• Mirza Refia, M. R. b. H. (1385). Düstûrü’l-mülûk-i Mirzâ Refiâ (M. İ. Marçinkofski, Haz.; A. Kirdâbâdî, Çev.). Merkez-i Çâp ve İntişârât-ı Vezâret-i Umûr-i Hârice.
• Mîrzâ Semia & M.Semi (1378). Tezkîretü’l-mülûk (S. M. Debirsiyâkî, Haz.). Muessese-i İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
• Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı (M. Öztürk, D. Örs, Haz.). Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, E. (2011). Acem serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz ve Şirvan eyaletlerinin muhafazası (1583-1591). FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 18, 139-194.
• Parker, G. (2018). Askeri devrim: Batı’nın yükselişinde askeri yenilikler 1500-1800 (T. Zorlu, Çev.). Küre Yayınları.
• Peçevî, İ. E. (1982). Peçevi tarihi (Cilt II, B. S. Baykal, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sarıçiçek, S. (2023). Safevîler döneminde İran’da yaşayan Avşarların siyasi tarihi üzerine. Y. Karadeniz & Ö. Özocak (Eds.), Nadir Şah’ın mirası: 16. yüzyıldan bugüne İran’da ve Türkiye’de Avşarlar (ss. 45-60) içinde. Selenge Yayınları.
• Sütçüoğlu, O. (2023). Türk topçuluğunun ABC’si 14.-19. yüzyıl. Ötüken Neşriyat.
• Şamlu, V. K. b. D. K. (1371). Kısasu’l-hâkânî (Cilt I, S. S. Nasırî, Haz.). Sâzmân-ı Çâp u İntişârât-ı Vizâret-i Ferheng u İrşâd-ı İslâmî.
• Şeyh Vefâyî Mehmed. (2019). Tevârih-i Gazavât-ı Sultan Murâd-ı Sâlis (E. Afyoncu, Haz.). Yeditepe Yayınevi.
• Türkmen, İ. B. (1390). Târîh-i Âlem-ârâ-ı Abbâsî (Cilt I-II, F. Murâdî, Haz.). Muessese-i İntişârât-ı Nigâh.
• Türkmen, İ. B. M. (2019). Târîh-i Âlem-ârâ-yi Abbâsî (Cilt I-IV, A. Genceli, Çev.; İ. Aka, Haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı İ. H. (1988). Osmanlı Devleti teşkilatından Kapıkulu Ocakları (Cilt II). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yuvalı, A. (1996). Gazân Han. TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt XIII, ss. 429-431). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Zeyrek, Y. (2001). Tarih-i Osman Paşa: Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Kafkasya fetihleri (H. 986-988/M. 1578-1580) ve Tebriz’in Fethi (H.993/M. 1585). Kültür Bakanlığı Yayınları.