THE RELATIONSHIP BETWEEN TAX BURDEN AND TYPES OF ECONOMIC ACTIVITIES IN TURKEY: PANEL DATA ANALYSIS AND INTERREGIONAL COMPARISON

Yıl 2021, Sayı: 123, 141 - 172, 04.02.2022

Özgür Mustafa Ömür

https://doi.org/10.52836/sayistay.1068441

Öz

Tax has many financial, economic and social purposes for the states. However, taxpayers feel it as a burden because the personal equivalent of the tax is not clear and it is taken by force. A fair and balanced distribution of the tax burden is very important to ensure tax compliance of taxpayers and to collect public revenues at an optimum level. This principle of the fair and balanced distribution of the tax burden is included in the Constitution of the Republic of Turkey, as in the constitutions of many countries, so that the state does not ignore the understanding of social justice while using its taxation authority. However, there are serious imbalances in the interregional distribution of the tax burden in Turkey. This study examines the causes of interregional tax burden differences in Turkey. For this purpose, a grouping is made by identify the regions with high tax burden and the regions with low tax burden. Then, the effects of economic activity types, foreign trade transactions, informal employment rates and tax subsidies on tax burden in both regional groups are analyzed using panel data method. According to the analysis results, while tax subsidies and informal employment rates have a statistically significant and positive effect on the tax burden in regions with high tax burden, the agriculture sector have a negative effect. Regions with low tax burden, the agricultural sector, the industry sector, the services sector and informal employment rates have a negative effect. The results indicated that the growth in the agricultural sector in Turkey affects the tax burden negatively, whereas the effects of the industry and services sectors on the tax burden differ by regions

Anahtar Kelimeler

Tax Burden, Economic Activity, Informal Employment, Tax Subsidies, Foreign Trade Transactions

TÜRKİYE’DE VERGİ YÜKÜ VE EKONOMİK FAALİYET TÜRLERİ İLİŞKİSİ: PANEL VERİ ANALİZİ İLE BÖLGELERARASI KARŞILAŞTIRMA

Öz

Devletler için verginin birçok mali, ekonomik ve sosyal amacı vardır. Ancak yükümlüler için kişisel karşılığının belirgin olmaması ve zorla alınması gibi nedenlerle bir yük olarak hissedilmektedir. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı yükümlülerin vergi uyumunun sağlanabilmesi ve kamu gelirlerinin optimum düzeyde toplanabilmesi için oldukça önemlidir. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı ilkesi, devletin vergileme yetkisini kullanırken sosyal adalet anlayışını göz ardı etmemesi amacıyla birçok ülke anayasasında olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda da yer almaktadır. Fakat Türkiye’de vergi yükünün bölgelerarası dağılımında ciddi dengesizlikler söz konusudur. Bu çalışmada, Türkiye’de bölgelerarası vergi yükü farklılıklarının nedenleri araştırılmaktadır. Bu amaçla vergi yükü yüksek olan bölgeler ile vergi yükü düşük olan bölgeler tespit edilerek bir gruplandırma yapılmakta ve daha sonra her iki bölge grubunda ekonomik faaliyet türleri, dış ticaret işlemleri, kayıtdışı istihdam oranları ve vergi sübvansiyonlarının vergi yükü üzerindeki etkisi panel veri yöntemi kullanılarak analiz edilmektedir. Analizlerden elde edilen sonuçlara göre, vergi yükü yüksek olan bölgelerde vergi sübvansiyonları ve kayıtdışı istihdam oranları vergi yükünü istatistiksek olarak anlamlı ve olumlu etkilerken, tarım sektörü olumsuz etkilemektedir. Vergi yükü düşük olan bölgelerde ise tarım sektörü, sanayi sektörü, hizmetler sektörü ve kayıtdışı istihdam oranları olumsuz etkilemektedir. Elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’de tarım sektöründeki büyümenin vergi yükünü olumsuz etkilediği, buna karşın sanayi ve hizmetler sektörünün vergi yükü üzerindeki etkilerinin bölgelere göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Vergi Yükü, Ekonomik Faaliyet, Kayıtdışı İstihdam, Vergi Sübvansiyonları, Dış Ticaret İşlemleri

Kaynakça

• Ahmed, Qazi M. ve Sulaiman D. Mohammed (2010), “Determinant of Tax Buoyancy: Empirical Evidence from Developing Countries”, European Journal of Social Sciences, 13(3): 408-414.
• Akıncı, Adil ve Muhammet Atalay (2021), “Türkiye’de Vergi Yükü İle Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Arasındaki İlişki: Fourıer Yaklaşımı”, Sayıştay Dergisi, 32(121): 127-152.
• Bahtiyar, Ercan ve Hakkı Odabaş (2020), “Vergi Gelirlerini Etkileyen Bir Faktör Olarak Ekonomik Özgürlükler: OECD Ülkeleri Üzerinde Bir Analiz”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1): 137-161.
• Castro, Gerardo Á. ve Diana B. R. Camarillo (2014), “Determinants of Tax Revenue in OECD Countries Over the Period 2001–2011”, Contaduría y Administración, 59(3): 35-59.
• Chaudhry, Imran Sharif ve Farzana Munir (2010), “Determinants of Low Tax Revenue in Pakistan”, Pakistan Journal of Social Sciences, 30(2): 439-452.
• Çağdaş, Yüksel (2020), “Türkiye’de Toplam Vergi Yükünün OECD Ülkeleri ile Karşılaştırılması”, BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1): 81-96.
• Çelikay, Ferdi (2016), “Türkiye’de Bölgesel Vergi Gayretinin Belirleyicileri: Ampirik Bir İnceleme” International Osmaneli Social Sciences Congress, Bilecik, Turkey.
• Çelikay, Ferdi (2017), “Milli Gelirin Vergi Yükü Üzerindeki Etkileri: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı ile Türkiye Üzerine Bir İnceleme (1924-2014)”, Sosyoekonomi, 25(32): 169-188.
• Demir, İ. Cemil (2013), Türkiye’de Vergi Yükü (Objektif ve Subjektif Yönleriyle), Dora Yayın, Afyonkarahisar.
• Demir, İ. Cemil (2016), “Katlanılabilir Vergi Yükü ve Belirleyicileri: Türkiye Üzerine Bir Araştırma”, AKÜ İİBF Dergisi, 18(2): 79-87.
• Edizdoğan, Nihat, Özhan Çetinkaya ve Erhan Gümüş (2017), Kamu Maliyesi, 8. Baskı, Ekin Yayın, Bursa.
• Erdem, Metin; Doğan Şenyüz ve İsmail Tatlıoğlu (2017), Kamu Maliyesi, 12. Baskı, Ekin Yayın, Bursa.
• Gelir İdaresi Başkanlığı (2021), Türkiye’de Vergi Yükü, https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_2.xls.htm, Erişim: 12.02.2021.
• Giray, Filiz (2019), Vergi Teşvikleri Sistemi ve Uygulamaları, 4. Baskı, Dora Yayın, Bursa
• Gupta, A. Sen (2007), “Determinants of Tax Revenue Efforts in Developing Countries”, IMF Working Paper, WP/07/184: 1-42.
• Gürdal, Temel ve Hakan Yavuz (2017), “Türkiye’de Vergi Yükünün Gelişimi: 2000 Sonrası Dönem Analizi”, Vergi Raporu, (209): 9-28.
• Işık, Nihat ve Efe Can Kılınç (2009), “OECD Ülkelerinde Vergi Yükü ve Vergi Türleri: Karşılaştırmalı Bir Analiz”, KMU İİBF Dergisi, 11(17): 147-173.
• İnaltong, Ceyhan (2012), “Vergi Yükü: Türkiye ve OECD Ülkeleri Karşılaştırması”, Vergi Dünyası, 369: 16-30.
• Javid, Attiya Y. ve Umaima Arif (2012), “Analysis of Revenue Potential and Revenue Effort in Developing Asian Countries”, The Pakistan Development Review, 51(4): 365-380.
• Kabalcı, Metin ve Gözde Metin (2015), “İl ve Bölgelere Göre Eğitim Düzeyi Göstergeleri”, s. 278-282, http://tucaum.ankara.edu.tr/wcontent/uploads/sites/280/2015/08/semp7_34.pdf, (20.04.2021).
• Kalkınma Bakanlığı (2018), “Büyüme Odaklı Vergilendirme”, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara.
• Karabulut, Recep ve Kudbeddin Şeker (2018), “Belirlenmiş Değişkenlerin Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi: Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,23(3): 1049-1070.
• Karagöz, Kadir (2013), “Determinants of Tax Revenue: Does Sectorial Composition Matter”, Journal of Finance, Accounting and Management, 4(2): 50-63.
• Koplow, Doug (1993), “In Depth: TaxSubsidies”,https://www.earthtrack.net/tax-subsidies/depth-tax-subsidies, (11.10.2021).
• Muharremi, Oltiana; Filloreta Madani ve Erald Pelari (2014), “Tax Evasion and Set Backs of the Shadow Economy in Albania”, Mediterranean Journal of Social Sciences, 5(13): 398-408.
• Nargeleçekenler, Mehmet (2011), “Hisse Senedi Fiyatları ve Fiyat/Kazanç Oranı İlişkisi: Panel Verilerle Sektörel Bir Analiz”, Business and Economics Research Journal, 2(2): 165-184.
• Nezhad, Mansour Z.; Majid S. Ansari ve Mahvash Moradi (2016), “Determinants of TaxRevenue: Does Liberalization Boostor Decline It”, Journal of Economic Cooperation and Development, 37(2): 103-126.
• Özmen, İbrahim (2016), “Tarihsel Olarak Vergi Gelirlerinin Belirleyicileri ve BRIC-T Üzerine Ekonometrik Bir Analiz”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, Ömer Faruk; Mahmut Ünsal Şaşmaz; Yılmaz Bayar ve Hakkı Odabaş (2019), “Türkiye’de Başlıca Ekonomik Değişkenlerin Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi: Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi”, Sayıştay Dergisi, 30(115): 37-53.
• Piancastelli, Marcelo (2015), “Measuring The Tax Effort of Developed and Developıng Countries, Cross Country Panel Data Analysıs-1985/95”, Institute of Applied Economic Research (IPEA), Rio de Janeiro, Brazil.
• Sağbaş, İsa ve Naci Tolga Saruç (2014), “Türkiye’de Bölgesel Vergi Yüküne Formül Yöntemiyle Vergi Tahsisi İle Farklı Bir Bakış”, 29. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, s. 505-517.
• Sağdıç, Ersin Nail (2015), “Vergi Gelirlerini Belirleyen Faktörlerin Bölgesel Analizi: Türkiye Örneği”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Schneider, Friedrich ve Dominik Enste (2000), “Shadow Economies Around the World – Size, Causes and Consequences”, CESifo Working Paper, No. 196.
• Sosyal Güvenlik Kurumu, Kayıtdışı İstihdam Oranı, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari/kayitdisi_istihdam_orani, (10.03.2021).
• Tekbaş, Abdullah ve Gökhan Dökmen (2007), “Türkiye’de Vergi Yükünün Bölgesel Dağılımı”, Maliye Dergisi, (153): 195-213.
• Tekin, Ahmet (2006), “Vergi Teşvikleri ve Ekonomik Etkileri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (16): 301-316.
• TÜİK (2019), İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Il Bazinda-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2019-33663, (10.02.2021)
• Vousinas, Georgios L. (2017), “Shadow Economy and Tax Evasion, The Achilles Heel of GreekEconomy. Determinants, Effects and Policy Proposals”, Journal of Money Laundering Control, 20(4): 386-404.