OSMANLI’NIN KAPİTALİZME GEÇEMEYİŞİNİN GÜNAH KEÇİSİ OLARAK BATI MÜDAHALESİ: 1960’LAR TÜRKİYE SOSYALİZMİNDEN ÖRNEKLER

Yıl 2021, Sayı: 40, 356 - 377, 31.08.2021

Ahmet Aykut Altay , Gökhan Çelen

Öz

1960’lar Türkiye solunda o zamana dek görülmemiş entelektüel tartışmaların yaşandığı bir dönem olmuştur. Sol düşünürler ülkenin geri kaldığını ileri sürmüşler ve bunun nedenlerini araştırmaya başlamışlardır. Buna bağlı olarak Osmanlı’nın toprak düzeni, köylünün durumu gibi konular sıkça tartışılmıştır. Tüm bu tartışmaların nihai amacı ise Osmanlı’nın Batı karşısında geri kalışını açıklamak ve kapitalizme neden geçilemediği konusunu aydınlatmak olmuştur. Çok çeşitli gerekçeler öne sürülmüşse de neredeyse tüm düşünürlerin Batı devletlerinin bir şekilde bu geri kalışta etkili olduğu konusunda hemfikir oldukları görülmüştür. Bu çerçevede bu çalışmada Doğan Avcıoğlu, İdris Küçükömer, Niyazi Berkes ve Behice Boran gibi isimlerin Osmanlı’nın geri kalışında Batı’nın etkisini ne şekilde ele aldıkları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu düşünürlerin Osmanlı üzerindeki Batı etkilerini ele alışlarında söz konusu yazarların Osmanlı toprak düzenini değerlendirme biçimleri de etkili olduğundan bu konuya da değinilmiştir. Doğan Avcıoğlu’nun, Batı’nın ekonomik üstünlüğünü Osmanlı’yı uydu haline getirmek için kullandığını, Niyazi Berkes’in Batı’nın askeri üstünlüğünü ekonomik ayrıcalıklar elde etmek için kullanıp Osmanlı’yı engellediğini, İdris Küçükömer’in Batı yanlısı bürokratları kullanarak Batı’nın ayrıcalıklar elde ettiğini ve Behice Boran’ın ise temelde dış etmenlerin iç etmenleri etkileyerek Osmanlı ekonomisini çökerttiğini belirttikleri sonucuna ulaşılmıştır. İnceleme için bu düşünürlerin çeşitli dergilerdeki makalelerinin yanı sıra 1960’lar solunu son derece etkilemiş olan kitapları da metin analizi yöntemiyle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

batı müdahalesi, doğan avcıoğlu, niyazi berkes, idris küçükömer, behice boran

Kaynakça

• AK G. (2015). 1960’larda Niyazi Berkes: Sol kemalist bir düşünürün yeniden doğuş temrinleri, SİYASAL: Journal of Political Sciences. (53), 31-52.
• ALTAY A. A. (2019). 1960’lar Türkiye sosyalist basınında çok partili yaşam ve parlamentarizm tartışmaları, Alternatif Politika. 11(1), 234-262.
• ATILGAN G. (2019). Behice Boran Öğretim Üyesi Siyasetçi Kuramcı, İstanbul, Yordam Kitap.
• AVCIOĞLU D. (1962). Sosyalist Gerçekçilik, Yön. (39), 20.
• AVCIOĞLU D. (1965). 1965 Yılında Atatürkçülük, Yön. (137), 3.
• AVCIOĞLU D. (1976). Türkiye’nin Düzeni Dün-Bugün-Yarın Cilt II, İstanbul, Tekin Yayınevi, Yaylacık Matbaası.
• AVCIOĞLU D. (2013). Osmanlı’nın Düzeni ve Türklerin Tarihi Cilt 6, İstanbul, Kırmızı Kedi Yayınevi
• BERKES N. (1966). Az Gelişmişliğin Tarihsel Nedenleri V, Yön. (186), 9.
• BERKES N. (1969). Türkiye İktisat Tarihi Cilt I, İstanbul, Gerçek Yayınevi
• BERKES N. (1970). Türkiye İktisat Tarihi Cilt II, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
• BORA T. (2017). Cereyanlar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• BORAN B. (1962a). Türkiye’de Burjuvazi Yok Mu?, Yön. (39), 8-9.
• BORAN B. (1962a). Metod Açısından Feodalite ve Mülkiyet: Osmanlılarda Mülkiyet Meselesi, Yön. (51), 13.
• BORAN B. (1968). Türkiye ve Sosyalizm Sorunları. İstanbul, Gün Yayınları.
• DİNÇASLAN M. ve AKYAZI H. (2018). Osmanlı-Türk toplumunda iktisadi geri kalmışlık sorunsalı: Ülgener ve Küçükömer’den “insan” faktörünün önemine, SİYASAL: Journal of Political Sciences. (27), 23-46.
• ERBAŞ H. (1999). Gelişme yazını ve geleceği. Doğu-Batı Düşünce Dergisi. (8), 26.
• ERBAŞ H. (2015). Türkiye’de bedeller ödemiş bir sosyolojik düşünce ustası: Sosyolog Behice Boran, Mülkiye Dergisi. 39 (3), 5-58.
• ERBAŞ H. (2018). Türkiye’de Gelişme/Kalkınma Yazınından Bir Seçki. Ankara, Palme Yayınevi.
• KÜÇÜKÖMER İ. (1994). Sivil Toplum Yazıları, İstanbul, Bağlam Yayınları.
• KÜÇÜKÖMER İ. (2002). Düzenin Yabancılaşması Batılaşma, İstanbul, Bağlam Yayınları.
• NURAY K. E. (2009). Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Ankara, Tan Kitabevi Yayınları.
• OYAN O. (1998). Feodalizm ve Osmanlı Tartışmaları, Ankara, İmaj Yayıncılık.
• ÖZYÜKSEL M. (2016). İdris Küçükömer üzerine ısrarla sürdürülen kavram kargaşasına bir son verme çabası, Birikim. (331), 121-130.
• REYHAN C. (2008). Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TEKELİ İ. (2011). Sosyal bilimci ve siyasetçi olarak Behice Boran: Hesabı akılla verilen bir yaşam, Sosyoloji Dergisi. (23-24), 1-45.