INVESTIGATING INTERGENERATIONAL DIFFERENCES OF SÜRMENE AND ARAKLI VARIETIES OF TRABZON DIALECT WITHIN THE FRAMEWORK OF DIALECT LEVELLING

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 27, 97 - 118, 24.06.2024

Efsanur Atakan Mehmet Akkuş Erhan Giray

Öz

The main aim of the present study is to examine the dialect levelling in the Sürmene and Araklı varieties of Trabzon dialect in the context of intergenerational dialect usage. Within this theoretical framework, the linguistic aim of the study is to investigate the dialect levelling construct in the speech communities formed by speakers of the Sürmene and Araklı varieties of the Trabzon dialect, considering their social, individual, public, socio-economic, and demographic backgrounds, and to identify the factors contributing to this phenomenon. To determine the potential intergenerational differences in the use of dialects leaning towards the standard language, sociolinguistic investigations have been conducted within the framework of the dialect levelling theory. In this regard, the participants in this study were selected from individuals who speak the Sürmene and Araklı varieties of the Trabzon dialect belonging to different generational groups, taking into account various social variables. In the initial stage, to gather preliminary information about the participants’ dialect histories, a Dialect Usage Questionnaire specifically developed for this thesis was administered to a total of ninety-nine participants (28 lower generation, 39 middle generation, 32 upper generation). The numerical data obtained were analyzed using the SPSS software for quantitative analysis, and the findings were interpreted using appropriate quantitative analysis methods in accordance with relevant literature. In order to support the quantitative data with qualitative information, face-to-face interviews were conducted with the participants, questioning the intergenerational levelling of the dialects they speak. The interview data obtained were transcribed and thematically classified.

Anahtar Kelimeler

Trabzon dialect, dialect levelling, sociolinguistics, qualitative, quantitative

Proje Numarası

TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında 1919B012201013 numaralı proje

TRABZON'UN SÜRMENE VE ARAKLI AĞIZLARININ KUŞAKLARARASI AĞIZ KULLANIMI VE AĞIZ ÖLÇÜNLÜLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışmanın temel amacı; Trabzon ağzının Sürmene ve Araklı değişkelerinde kuşaklararası ağız kullanımı bağlamında ağız ölçünlüleşmesini incelemektir. Bu kuramsal çerçevede çalışmanın dilbilimsel amacı Trabzon ağzının Sürmene ve Araklı değişkeleri konuşurlarının oluşturduğu ağız topluluklarının toplumsal, bireysel, kamusal, sosyo-ekonomik ve demografik durumları dikkate alınarak ağız ölçünlüleşmesi durumunu ve bu durumlara yol açan etmenleri saptayarak incelemektir. Dünyada ağızların kullanımı ölçünlü dile meyleden değişkelerde kuşaklararası olası farkını saptamak amacıyla toplumdilbilimsel incelemeler ağız ölçünlüleşmesi (İng. dialect levelling) kuramı çerçevesinde yapılmıştır. Bu doğrultuda, bu çalışmada yer alan katılımcılar, farklı toplumsal değişkenlerin yanı sıra Trabzon ağzının Sürmene ve Araklı değişkelerini konuşan değişik kuşak gruplarından oluşan bireyler arasından seçilmiştir. Bu bağlamda ilk aşamada katılımcıların ağız geçmişleri hakkında ön bilgi edinmek amacıyla (28 alt kuşak, 39 orta kuşak, 32 üst kuşak) toplamda doksan dokuz katılımcıya bu makale için geliştirilmiş olan bir Ağız Kullanımı Anketi uygulanmıştır. Elde edilen sayısal veriler, nicel çözümleme yazılımı SPSS programı kullanılarak analiz edilmiş ve elde edilen bulgular ilgili alanyazına uygun nicel çözümleme yöntemleriyle yorumlanmıştır. Nicel verileri desteklemek için nitel veri elde etmek amacıyla katılımcılara konuştukları değişkelerin kuşaklararası düzleşmeyi sorgulayan yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerden elde edilen görüşme verileri yazıya aktarılarak tematik sınıflandırmaları yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon ağzı, ağız ölçünlüleşmesi, toplumdilbilim, nicel, nitel

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK (2209-A) Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı

Proje Numarası

TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında 1919B012201013 numaralı proje

Teşekkür

Bu makaleden elde edilen bulgular, çalışmanın ilk yazarının TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında 1919B012201013 numaralı proje desteğiyle Doç. Dr. Erhan GİRAY danışmanlığında hazırlamış olduğu lisans bitirme tezinden çıkartılarak üretilmiştir. TÜBİTAK’a proje desteği için proje yürütücüsü Efsanur ATAKAN ve proje danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKKUŞ teşekkürlerini sunar. Yazarlar ayrıca nicel verilerin analizindeki katkıları için Dr. Öğr. Üyesi Orhan DEMİR'e sonsuz teşekkürlerini sunar.

Kaynakça

• Auer, Peter ve Hinskens, Frans (1996) The convergence and divergence of dialects in Europe. New and not so new developments in an old area. Sociolinguistica, 10, 1–30.
• Bourdieu, Pierre (1984). Distinction. A Social Critique of the Judgement of Taste. London: Routledge.
• Brendemoen, Bernt (2002). The Turkish Dialects of Trabzon: Their Phonology and Historical Development, Volume: I Analysis, Volume II: Texts. Wiezbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Britain, David (2001). Space and spatial diffusion. In Jack Chambers, Peter Trudgill ve Natalie Schilling-Estes (yay. haz.) The Handbook of Variation and Change. 603-637. Oxford: Blackwell.
• Clark, Vicki L. Plano ve Creswell, John W. (2003). The Mixed Methods Reader. Los Angeles, London, New Delhi, Singapore: Sage.
• Coşar, Asiye Mevhibe (2015). Bir kimlik işaretleyicisi olarak dil ve Trabzon ağızlarında arkaik hususiyetler, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1(1), 241-253.
• Demir, Nurettin (2002). Ağız terimi üzerine, Türkbilig, 4, 105-116.
• Deumert, Ana (2005). The unbearable lightness of being bilingual: English–Afrikaans language contact in South Africa. Language Sciences, 27(1), 113-135.
• Ergin, Muharrem (1998). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatları Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak.
• Günay, Turgut (2003). Rize İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hilton, Nanna Haug (2010). Regional dialect levelling and language standards: Changes in the Hønefoss dialect, Yayımlanmamış Doktora Tezi. York: The University of York.
• Karahan, Leyla (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kerswill, Paul E. (2003). Dialect levelling and geographical diffusion in British English. In David Britain and Jenny Cheshire (yay. haz.) Social Dialectology. In Honour of Peter Trudgill. 223–243. Amsterdam: Benjamins.
• Korkmaz, Zeynep (2010). Gramer Terimi Sözlüğü. Ankara: Arı Yayınları.
• Kristiansen, Tore (1998). The role of standard ideology in the disappearance of the traditional Danish dialects, Folia Linguistica, 32 (1-2), 115-130.
• Milroy, Lesley ve Milroy, James (1992). Social network and social class: toward an integrated sociolinguistic model, Language in Society, 21, 1-26.
• Pedersen, Inge Lise (2005). Processes of standardisation in Scandinavia. Dialect change: Convergence and divergence in European languages. In: Peter Auer, Frans Hinskens, Paul Kerswill (yay. haz.) Dialect Change: Convergence and Divergence in European Languages, 171-195.
• Rumsey, Alan (1990). Wording, meaning and linguistic ideology. American Anthropologist. 92(2), 346-361. Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük (n.d.). Ağız. https://sozluk.gov.tr/
• Watts, Richard J. (1999). The social construction of Standard English: Grammar writers as a ‘discourse community’. In Tony Bex and Richard J. Watts (yay. haz.). Standard English: the widening debate. 40-68. Oxon: Routledge.