EPİGRAFİK KAYNAKLAR IŞIĞINDA MS II. VE III. YÜZYILLARDA PHRYGİA HİERAPOLİS’İ (PAMUKKALE) YAHUDİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 29, 221 - 238, 26.06.2025

Umut Dinç , Erkan İznik

Öz

Diaspora Yahudileri, tarihsel süreçte, bir yandan din ağırlıklı geleneklerine bağlı kalmaya devam ederken, bir yandan da bulundukları bölge ve dönemin koşulları çerçevesinde birlikte yaşadıkları kültürlerle farklı etkileşimler deneyimlemişlerdir. Roma İmparatorluğu’nun değişen siyasal, toplumsal ve ekonomik iç dinamikleri, bu anlamda konumuzun mekânsal sınırını oluşturan Hierapolis’teki (Pamukkale) Yahudiler üzerinde de MS II. ve III. yüzyıllarda benzer sonucu getirmiştir. Bu makale, aynı döneme tarihli mezar yazıtları üzerinden, Hellen kent kültürünün ve evrensel Roma düşüncesinin, bölgeye gelen Yahudi toplulukları üzerindeki etkisi ve bu anlamda Yahudi grupların göstermiş oldukları toplumsal tepkilere odaklanacaktır. Diğer bir deyişle, pax Romana ve III. yüzyıl krizinde belirgin şekilde görülmeye başlanan Yahudi gruplara ait somut kanıtlar aracılığıyla, diaspora Yahudilerinin yerel kültürlerle entegrasyon süreci tartışılacaktır. Sonuçta Hierapolis’e gelmiş (getirilmiş) Yahudiler, içinde yaşadıkları Roma İmparatorluk sistemine katılım sağladıkları gibi, kendi ortak kültürlerine (kimliklerine) vurgu yapmaktan ve inançlarına ait değerleri mezarları üzerinde çekinmeden ortaya koymaktan da geri durmamışlardır. Bu bağlamda yazının temel tartışması, tamamı MS II. yüzyılın ikinci yarısı ve III. yüzyıla tarihli mezar yazıtları (epigrafik buluntular) üzerinden, Hierapolis kentinde yaşayan Yahudilerin, kendi kimlikleriyle, içinde bulundukları yerleşimin kültürel dokusu arasındaki kültürel geçirgenlikler ve Yahudilerin göstermiş olduğu kültürel direnç olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Roma İmparatorluğu , Phrygia , Yahudiler , Toplum , Ekonomi , Hierapolis (Pamukkale)

JEWS OF PHRYGIA HIERAPOLIS (PAMUKKALE) IN THE 2ND AND 3RD CENTURIES AD IN THE LIGHT OF EPIGRAPHIC SOURCES

Öz

In ancient history, while diaspora Jews adhered to their religious traditions, they were also influenced by the conditions of their region and period. In this context, the changing political, social and economic internal dynamics of the Roman Empire in the second and third centuries AD had similar consequences for the Jews in Hierapolis (Pamukkale). Grave inscriptions from the same period clearly prove that Hellenic urban culture and universal Roman thought left traces on the Jews who had already arrived in the region. In other words, the tangible evidence of Jewish groups begins to appear clearly during the pax Romana and the crisis period. This is a concrete sign of interaction with pagan culture. As a result, the diaspora Jews who came (were brought) to Hierapolis managed to integrate into the Roman Imperial system. At the same time, they emphasise their own common culture (identity) and openly declare their religion on their tombs. The focus of this paper is the social, economic and religious life of the Jews living in the city of Hierapolis, through grave inscriptions dated to the second half of the second and third centuries AD.

Anahtar Kelimeler

Roman Empire , Phrygia , Hierapolis (Pamukkale) , Jews , Society , Economy

Kaynakça

• Arnaoutoglou, I. (2016). “Hierapolis and its Professional Associations: A Comparative Analysis”, Urban Craftsmen and Traders in the Roman World. (Eds). A. Wilson – M. Flohr, Oxford: Oxford University Press. 278-300.
• Bartlett, J. R. (1985). Jews in the Hellenistic World, Cambridge: Cambridge University Press.
• Baslez, M.F. (2019). “Les communautés juives de la Diaspora dans le droit commun des associations du monde gréco-romain”, , Private Associations and Jewish Communities in the Hellenistic and Roman Cities (Ed. Eckhardt, B.). Leiden: Brill. 97-114.
• Benda-Weber, I. (2013). “Textile Production Centres, Products and Merchants in the Roman Province of Asia”. Margarita Gleba and Judit Pasztokai-Szeöke (Ed.). Making Textiles in Pre-Roman and Roman Times. Oxford: Oxbow Books. 171-191.
• Çelgin, A. V. (2007). “Termessos Örneği bağlamında Agon’ların Antik Kent Yaşamındaki Yeri ve Son Epigrafik Araştırmaların Agonistik Yazıt Repertuvarına Katkısı”, Colloquium Anatolicum, VI, 27-47.
• D’Andria, F. (2010). Hierapolis of Phrygia (Pamukkale), İstanbul: Ege Yayınları.
• Dinç, U. (2024). Hellenistik Çağda ve Roma Döneminde Phrygia Bölgesinde Yahudiler (MÖ. III. yy. – MS. III. yy.), (Basılmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Eskişehir.
• Eckhardt, B. (2020). “Synagogues as Associations in the Roman Empire”, Synagogues in the Hellenistic and Roman Periods: Archaeological Finds, New Methods, New Theories, (Ed.) L. Doering – A. R. Krause. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. 313-338.
• Eusebius, (1926). Jewish Antiquities, (trans. K. Lake), Cambridge: LOEB.
• Goodenough, E.R. (1956). Jewish Symbols in the Greco-Roman Period, Toronto: Bullingen Foundation.
• Hachlili, R. (2013). Ancient Synagogues – Archaeology and Art: New Discoveries and Current Research, Leiden: Brill.
• Harland, A. P. (2006). “Acculturation and Identity in the Diaspora: A Jewish Family and ‘Pagan’ Guilds at Hierapolis”, Journal of Jewish Studies, LVII: 2, 222-244.
• Humann, C. (1898). Altertümer von Hierapolis, Berlin: Deutsche Archäologischen Instituts.
• Huttner, U. (2019). “Organisationsstrukturen jüdischer Gemeinden im Mäandertal”, Private Associations and Jewish Communities in the Hellenistic and Roman Cities (Ed. Eckhardt, B.). Leiden: Brill. 157-178.
• IGR, IV. (1927). Inscriptiones Graecae ad Res Romanas Pertinentes, vol. IV, (Ed.) G. Lafaye, Paris.
• IJO II. (2004). Inscriptiones Judaicae Orientis, Band II Kleinasien, (Ed.) W. Ameling, Tübingen.
• İznik, E. (2022). “IV. Yüzyıl Başlarında Roma İmparatorluğunda Heretikler ve Hizipçiler”, 18. Türk Tarih Kongresi, C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 465-488.
• Jacobs, S. A. (2007). “The Lion and the Lamb: Reconsidering Jewish-Christian Relitions in Antiquity”, The Ways that Never Parted: Jews and Christians in Antiquity and the Middle Ages, (Ed.) A. Y. Reed – A. Becker, Tübingen: Mohr Siebeck, 95-118.
• Jones, A. H. M. (1998). The Cities of the Eastern Roman Provinces, Oxford: Oxford University Press.
• Josephus, (1957) Jewish Antiquities, (trans. R. Marcus), Cambridge: LOEB.
• Kessler, E. & Wenborn, N. (2005). A Dictionary of Jewish-Christian Relations, Cambridge: Cambridge University Press.
• Laforest, C. (2016). La sépulture collective 163D de la nécropole nord de Hiérapolis (Phrygie, Turquie, période Augustéenne -VIIe s. de notre ère), Université de Bordeaux. (https://theses.hal.science/tel-01387814) (Erişim Tarihi: 02.03.2025)
• Lieu, J. & North, J. (2005). The Jews Among Pagans and Christians in the Roman Empire, London: Routledge.
• Macro, A. D. (1980). “The Cities of Asia Minor under the Roman Imperium”, Aufsteig und Niedergang der römischen Welt. Geschichte und Kultur Roms im Spiegel der neueren Forschung, II, Berlin: Walter de Gruyter, 658-697.
• Martelli, M. (2014). “Alchemical Textiles: colourful garments, recipes and dyeing techniques in Graeco-Roman Egypt”, Greek and Roman Textiles and Dress : An Interdisciplinary Anthology, (Ed.) Harlow, M. – Nosch, M. L., Oxford: Oxbow Books, 111-129.
• Menachem, E. (2006). “Has Tekhelet Been Found?”, Hakirah, 165-180.
• Miranda, E. (1999). “La Comunita Giudaica di Hierapolis di Frigia”. Epigraphica Anatolica, 31, Bonn: 109-156.
• Mitchell, S. (1993). Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor. Vol II: The Rise of the Church, Oxford, Clarendon Press.
• Mitchell, S. (2023). The Christians of Phrygia from Rome to the Turkish Conquest, Leiden, Brill.
• Öhler, M. (2020). “Synagogues in Inscriptions from Asia Minor: The Iulia Severa Inscription”, Synagogues in the Hellenistic and Roman Periods: Archaeological Finds, New Methods, New Theories, (Ed.) L. Doering – A. R. Krause. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. 339-368.
• Pennacchietti, F. A. (1967). “Nuove iscrizioni di Hierapolis Frigia”, Atti della Classe di Scienze Morali dell'Accademia delle Scienze di Torino, 101, Torino: 287-328.
• Rajak, T. (2002). “Synagogue and Community in the Graeco-Roman Diaspora”, Jews in the Hellenistic and Roman Cities, J. R. Bartlett, (Ed.) London: Routledge, 22-38.
• Scharff, S. (2024). Hellenistic Athletes: Agonistic Cultures and Self-Presantation, Cambridge: Cambridge University Press.
• Semeraro, G. (2017). “Phrygia Hierapolis’inde Üretim Arkeolojisi: Yeni Veriler ve Araştırma Perspektifleri”, Arkeoloji ve Sanat, S. 155, Mayıs-Ağustos, 1-16.
• Semeraro, G. (2019). “Çok Katmanlı Bir Kontekstte Etkileşim ve Değişim Olgusunun Arkeolojisi: Phrygia Hierapolis Örneği”, Arkeoloji ve Sanat, S. 160, Ocak-Nisan, 105-118.
• SIG 3 (1920). Sylloge Inscriptionum Graecorum, (Ed. G. Dittenbergero), Leipzeig.
• SEG 57 (2011). Supplementum Epigraphicum Graecum, vol. LVII, (Eds. A. Chaniotis – T. Corsten, vd), Leiden: Brill.
• SEG 62 (2016). Supplementum Epigraphicum Graecum, vol. LXII, (Eds. A. Chaniotis – T. Corsten, vd), Leiden: Brill.
• Smallwood, E. M. (1976). The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian. Leiden: Brill.
• Strabon, (1960). Geography, (trans. H. L. Jones), Cambridge: LOEB.
• Strubbe, J. H. (1994). “Curses Against Violation of the Grave in Jewish Epitaphs from Asia Minor”, Studies in Early Jewish Epigraphy, Leiden: Brill. 70-128.
• Trebilco, P. (1991). Jewish Communities in Asia Minor, Cambridge: Cambridge University Press.
• VanNijf, O. M. (1997), The Civic World of Professional Associations in the Roman East, Amsterdam: J. C. Gieben.
• Vitruvius, (1955). On Architecture, (trans. F. Granger), Cambridge: LOEB.
• Williams, M. (1998). The Jews Among the Greeks and Romans: A Diasporan Sourcebook, London: Duckworth.
• Wilson, M. (2010). Biblical Turkey: A Guide to the Jewish and Christian Sites of Asia Minor, İstanbul, Ege Yayınları.