Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Mekânsal Becerilere İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 72 - 98, 30.06.2024

Damla Yıldırım , Bülent Akbaba

https://doi.org/10.38015/sbyy.1439718

Öz

Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler öğretmenlerinin mekânsal becerilere ilişkin görüşlerini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda, araştırma nitel araştırma yöntemlerinden temel nitel desen kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 2022-23 eğitim-öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı devlet ortaokullarında görev yapmakta olan 9 sosyal bilgiler öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmada verilerin analizinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda; sosyal bilgiler öğretmenlerinin mekânsal becerilerinin ne olduğuna ilişkin olarak; mekânı tanımlama, eğitsel ortam olarak mekânı kullanma, konum bilgisi, günlük yaşam problemi çözme, mekânı algılama, insan ve mekân etkileşimi, bilişsel beceri olarak tanımlamışlardır. Katılımcılar SBDÖP’da yer alan mekânsal becerileri ilişkin olarak ise; harita okuryazarlığı, mekânı algılama, grafik okuma, konum analizi, değişim ve sürekliliği algılama, çevre okuryazarlığı ve gözlem olarak görüş belirtmişlerdir. Bununla birlikte, katılımcılar, sosyal bilgiler dersinde mekânsal becerilere yer verilmesine ilişkin olarak uygulama az, günlük yaşamdan kopuk, alt becerileri az, öğrenim kademesi ilerledikçe azalır, yakından uzağa ilkesi ve kazanım azdır yönünde görüş belirtmişlerdir. Katılımcıların, mekânsal becerilerin öğrenciye kazandırılmasına yönelik olarak etkinliklere ilişkin olarak harita, kroki okuma ve yorumlama, mekânsal problem çözme, tablo, grafik oluşturma ve yorumlama, küre kullanma, gezi, yaşadığı çevreyi gözlemleme, müze ve tarihi mekân kullanma olarak görüş belirtmişlerdir. Katılımcılar, mekânsal becerileri ölçme ve değerlendirilmesine ilişkin olarak ise performans görevi, portfolyo, gösterip yaptırma, gözlem raporu, açık uçlu, yoruma dayalı sınav, beceri ölçeği ve sunum şeklinde görüş belirtmişlerdir. Araştırma sonucunda, SBDÖP ve sosyal bilgiler ders kitaplarında mekânsal becerilere yer verilme durumlarına, mekânsal becerilerin ölçme ve değerlendirilmesine yönelik ve mekânsal becerilerin önemli yer tuttuğu coğrafya ve okul öncesi alanında da benzer araştırmalar yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mekânsal beceriler, sosyal bilgiler, sosyal bilgiler öğretmenleri, nitel araştırma yöntemleri, görüşme.

Determination of Social Studies Teachers' Views on Spatial Skills

Öz

The aim of this study is to determine social studies teachers' views on spatial skills. In line with this purpose, the study was conducted using a basic qualitative design from qualitative research methods. The study group consisted of 9 social studies teachers working in public secondary schools affiliated to the Ministry of National Education in the 2022-23 academic year. The data were collected through a semi-structured interview form prepared by the researchers. Content analysis technique was used to analyze the data. As a result of the study, social studies teachers defined their spatial skills as defining space, using space as an educational environment, location knowledge, problem solving in daily life, perceiving space, human and space interaction and cognitive skills. Regarding the spatial skills in the social studies curriculum, the participants expressed map literacy, perceiving space, reading graphics, analyzing location, perceiving change and continuity, environmental literacy and observation. On the other hand, the participants expressed opinions on the inclusion of spatial skills in the social studies course as follows: few applications, disconnected from daily life, few sub-skills, decreasing as the education level progresses, near-far principle, and few achievements. The opinions of the participants regarding the activities for students to acquire spatial skills are as follows: reading and interpreting maps and sketches, spatial problem solving, creating and interpreting tables and graphs, using globes, traveling, observing the environment, using museums and historical places. Regarding the measurement and evaluation of spatial skills, participants used performance tasks, portfolio, demonstration, observation report, open-ended, interpretation-based exam, skill scale and presentation. As a result of the research, it is recommended that spatial skills should be included in the social studies curriculum and social studies textbooks, spatial skills should be measured and evaluated, and similar research should be conducted in the field of geography and preschool, where spatial skills have an important place.

Anahtar Kelimeler

Spatial skills, social studies, social studies teachers, qualitative research methods, interview.

Kaynakça

• Acar, A., Sosyal-Acar, A. Ş. & Ünver, E. (2021). Mimarlık bölümü birinci sınıf öğrencilerinin kendi problem çözme becerilerine dair algılarının dikkat ve görsel-mekânsal becerileriyle ilişkisi üzerine bir araştırma. MAGERON, 16(2), 212-222 https://doi.org/10.14744/MEGARON.2021.98623
• Adak-Özdemir, A. (2011). Mekânsal beceri eğitim programının okulöncesi dönem çocuklarının mekânsal becerine etkisi. [Unpublished doctoral dissertation], Marmara University.
• Agnew, J. (2011). Space and place. In J. Agnew & D. Livingstone (Eds.) Handbook of geographical knowledge (1-34). Sage.
• Akengin, H., Tuncel, G. & Cendek, M. E. (2016). Öğrencilerde harita okuryazarlığının geliştirilmesine ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 61-69.
• Aktürk, V. (2012). Sosyal bilgiler dersinde animasyon ve dijital harita kullanımının öğrencilerin mekânı algılama becerilerine yönelik etkileri. [Unpublished master’s thesis], Afyonkarahisar Kocatepe University.
• Altay, N. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının beceriler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 276-297. https://doi.org/1010.33418/ataunikkefd.805054
• Anne U. Gold, Philip M. Pendergast, Carol J. Ormand, David A. Budd, Jennifer A. Stempien, Karl J. Mueller, Katherine A. Kravitz (2018). Spatial skills in undergraduate students—Influence of gender, motivation, academic training, and childhood play. Geosphere, 14(2), 668–683. https://doi.org/10.1130/GES01494.1
• Arıkan, A. (2023). Kuantum Öğrenme Modeli’nin ortaokul öğrencilerinin mekâmsal beceri öz yeterliliklerine ve mekânsal becerilerine etkisinin incelenmesi. [Unpublished doctoral dissertation], Gazi University.
• Aydın, H. K. (2017). Satrancın çocukların planlama ve görsel-mekânsal becerilerine etkileri. [Unpublished master’s thesis], Bursa Uludağ University.
• Aydoğan, O. & Karabağ, G. (2020). Eğitsel bilgisayar oyunu ile desteklenmiş tarih öğretiminin öğrencilerin mekânı algılama ve kronolojik düşünme becerilerine etkisi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(1), 106-130.
• Baykal, G. E., Göksun, T. & Yantaç, A. E. (2018). Elinle kavra, zihninde döndür: iki-dört yaş arası çocukların mekânsal-uzamsal becerilerini anlamaya yönelik tasarım yöntem ve araçları. [Conforence presentation]. UTAK Ulusal Tasarım Araştırmaları Konferansı, Orta Doğu Teknik University, Ankara.
• Brookhart, S. M. & Nitko, A.J. (2019). Educational assessment of student (8th edition). Pearson Education.
• Büken, R., & Katılmış, A. (2022). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin çevre okuryazarlığı becerisine ilişkin görüşleri. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 47, 115-134. http://dx.doi.org/10.32003/igge.1123657
• Creswell, J. W. & Creswell, J. D. (2021). Araştırma tasarımı: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev. Ed: E. Karadağ). Nobel.
• Çelik, H., Karadeniz, H. & Cabul, E. (2018). Öğrencilerin sosyal bilgiler derslerindeki deneyimleri bağlamında değişim ve sürekliliğe ilişkin değerlendirmeleri: misafirperverlik örneği. Journal of Multidisciplinary Studies in Education, 2(2), 39-57.
• Çelikkaya, T. (2011). Sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırılma düzeyi: Öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), 969-990.
• Çengelci-Köse, T. (2013). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıf dışı öğrenmeye ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(3), 1823-1841. https://doi.org/10.12738/estp.2013.3.1410
• Çoban, A. & Tamusta, P. (2021). Sosyal bilgiler dersinde coğrafya ile ilgili kavramların öğretiminde model küre kullanımının önemi. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(31), 11-30. https://doi.org/10.29228/TIDSAD.54012
• Demirci, A. & Arslan, S. (2015). Toplumda mekânsal bilincin geliştirilmesi: Mekânsal vatandaşlık. Coğrafya Eğitimi Dergisi, 1(2), 10-30.
• Demircioğlu, İ. H. & Akengin H. (2015). Zamana ve mekâna ilişkin becerilerin öğretimi. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi demokratik vatandaşlık eğitimi (3. baskı), (s. 188-223). Pegem.
• Demircioğlu, İ. H. & Akengin, H. (2007). Zaman ve mekâna ilişkin becerilerinin öğretimi. C. Öztürk (Ed). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (3. Baskı) (s. 219-254). Pegem A.
• Duman, H. (2011). Sosyal bı̇lgı̇ler eğı̇tı̇mı̇nde harı̇ta kullanımı ve harı̇ta kullanımı konusunda öğretmen görüşlerı̇. [Unpublished master’s thesis], Bursa Uludağ University.
• Erol, F. Z. & Akpınar, E. (2021). Sosyal bilgiler eğitimi alanında yapılmış mekânı algılama becerisi konulu deneysel çalışmalar üzerine bir inceleme. Uluslararası Sosyal Alan Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-15.
• Güneş, F. (2012). Bologna süreci ile yükseköğretimde öngörülen beceri ve yetkinlikler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 2(1), 1-1-9. https://doi.org/10.5961/jhes.2012.026
• Kocalar, A. O. & Balcı, A. (2013). Coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlılık düzeyleri. International Journal Social Science Research, 2(2), 1-15.
• Köktürk, E. (2010). Mekân algısı ve mekân ilişkisi üzerine. [Conforence presentation]. Mekânsal Planlamada Jeodezi Sempozyumu, İzmir Yüksek Teknoloji Institute.
• Kutlu, Ö., Doğan, C. D. & Karakaya, İ. (2017). Ölçme ve değerlendirme- Performansa ve portfolyoya dayalı durum belirleme. Pegem.
• Kuzey, M. & Değirmenci, Y. (2019). Sosyal bı̇lgı̇ler öğretmen adaylarının harı̇ta ve yön okuryazarlığına ı̇lı̇şkı̇n kavramları anlama düzeylerı̇ ve kavram yanılgıları. Millî Eğtim, 48(223), 207-230.
• Linn, M. C. & Petersen, A. C. (1985). Emergence and characterization of sex differences in spatial ability: A meta-analysis. Child Development, 56(6), 1479–1498. https://doi.org/10.2307/1130467
• Memişoğlu, H. & Öner, G. (2013). Sosyal bilgiler dersinde öğrenci ve öğretmen görüşlerine göre coğrafya konularının öğretimi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(3), 347-366.
• Memişoğlu, H. (2023). Okuryazarlık becerilerine ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerin görüşleri. International Journal of Social Sciences and Education Research, 9(4), 276-296. https://doi.org/10.24289/ijsser.1317405
• Merç, A. (2011). Sosyal bilgiler ve okul öncesi öğretmenliğinde eğitim gören öğrencilerin mekân biliişi ve harita okuma becerisi. [Unpublished master’s thesis]. Aydın Adnan Menderes University.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (3. Baskı). (Çev. Ed.: S. Turan). Nobel. Millî Eğitim Bakanlığı (2005). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (6. ve 7.sınıflar). Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 2,3,4,5,6, 7 ve 8. sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Narlı, M. (2002). Romanda zaman ve mekân kavramları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5(7), 81-186.
• Önal, İ. (2005). İlköğretim fen bilgisi öğretiminde performans dayanaklı durum belirleme uygulaması üzerine bir çalışma. [Unpublished master’s thesis]. Hacettepe University.
• Safi, H. (2010). Sosyal bı̇lgı̇ler öğretı̇m programında yer alan mekânı algılama becerı̇sı̇nı̇n gelı̇ştı̇rı̇lmesı̇ hakkında öğretmen görüşlerı̇. [Unpublished master’s thesis]. Marmara University.
• Santrock, J. W. (2011). Life-span development (13th edition). New York, McGraw-Hill.
• Sezer, T. & Güven, Y. (2016). Erken geometri beceri testinin geliştirilmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, 33, 1-22.
• Stewart, C. J. & Cash, W. B. (2011). Interviewing-principles and practices (13th edition). McGraw-Hill.
• Şahin, S.H., Ünlü, E. ve Ünlü, S. (2016). Öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Education Sciences (NWSAES), 11(2), 82-95.
• Şimşek, E. E. (2023). Erken çocukluk döneminde beyin gelişimi. Ö. Pınarcık Sakaryalı (Ed.), Beyin gelişimi (s.249-276). Nobel Akademik Yayıncılık
• Tuğrul, B. ve Güler, T. (2007). Okul öncesi çocuklarına yönelik sosyal çalışma alanında tarih ve coğrafya eğitimi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(33), 29-35.
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2017). Beşerî coğrafya-İnsan, kültür, mekân (17. baskı). İstanbul: Çantay.
• Wang, S., Ying Hu, B. & Zhang, X. (2021). Kindergarteners spatial skills and their reading and math achievement in second grade. Early Childhood Research Quarterly, 57(4), 156-166. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2021.06.002
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Seçkin.
• Yurt, E. & Sünbül, A. M. (2012). Effect of modeling-based activities developed using virtual environments and concrete objects on spatial thinking and mental rotation skills. Educational Sciences: Theory & Practice, 12(3), 1987-1992.