İç Anadolu Bölgesi Halılarında Görülen Figüratif Sembol ve Motifler

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 20, 630 - 651, 31.12.2017

Hatice Feriha Akpınarlı , İbrahim Üner

https://doi.org/10.21602/sduarte.339715

Cited By: 5

Öz

ÖZ

Motifler, Türk süsleme sanatının ana unsurlarından
biri olarak zenginliği ve çeşitliliği ile tarih boyunca gelişmiştir. Motif ve
renkler dinsel ve büyüsel inanmaları içerdiğinden dolayı kullanan bireyi
koruduğuna, sosyal ve medeni durumu belirlediğine, kıymetli hediye ve
anlatılmak istenilen duygu ve düşüncelere araç olduğuna inanılmıştır. Anadolu
insanı, içinden geldiği gibi, yaşadığı yörenin, gelenek, görenek, inançları
doğrultusunda, özlem, aşk v.b duygularını, dokumalarında motiflere yansıtarak sembol
dilini kullanmıştır. Anadolu’da yaşamış birçok medeniyetin dini ve sosyal
yaşantısı içinde figüratif semboller kültürel bir değer olarak karşımıza
çıkmaktadır. Araştırmanın amacı, İç Anadolu bölgesinde üretilmiş olan
halılardaki figüratif bezemeleri ve özelliklerini tespit etmektir. Araştırmada tarama
modeli kullanılarak figüratif semboller ile ilgili literatürlerdeki halılar incelenmiştir.
İç Anadolu Bölgesi halılarındaki figüratif motifler araştırma evrenini oluşturmaktadır.
İç Anadolu bölgesinde görülen 50 halıdan 33 farklı figüratif motifler üzerinde çalışılmış
ve her bir ürün için bilgi formları oluşturulmuştur. Tüm bulguların
değerlendirilmesi sonucunda, halı dokumaların 7 farklı kullanım alanı tespit
edilmiştir. Yörede figüratif bezeme olarak sırasıyla, kuş, ejder, akrep,
koçboynuzu, göz, aslan, kartal, kaplan, yılan motiflerinin sıklıkla
kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar kelimeler:
motif, bezeme, figür, dokuma, halı

Anahtar Kelimeler

motif, bezeme, figür, dokuma, halı

Kaynakça

• KAYNAKÇA Akpınarlı, H. F., (1996). Şanlıurfa Cülha Dokumacılığı, Şurkav Yayıncılık, Urfa.
• Akpınarlı, H. F., Balkanal, Z., (2012), 16-18. Yüzyıllarda İstanbul’da Üretilen Kumaşlarda Bitkisel Bezemelerin İncelenmesi, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, Balkan Özel Sayısı 1, s: 179-209.
• Akpınarlı, F., & Çatalkaya Gök, E. (2015). “Jakarlı Kumaş Tasarımında Figürlü Bezemelerin Kullanılması”. Içinde 2. Uluslararası Sanat Sempozyumu. Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi.
• Akpınarlı, H. F., & Özdemir, H. A. (2016). Konya Ladik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi. Idil Journal of Art and Language, 5(23). https://doi.org/10.7816/idil-05-23-11
• Akpınarlı, H.F. Zeliha Doğan, 2016. Avşarcık Köyü Halılarındaki Bitkisel Bezemelerin İncelenmesi. , Uluslaraarası Kültür Sanat Folklor Kongresi / Sanat Etkinlikleri Rusya.
• Ateş, M., (2012) Mitolojiler ve semboller : Anatanrıça ve doğurganlık sembolleri, Milenyum Yayınları, İstanbul.
• Atila, O. K. (2011). “Minyatür Sanatındaki Hayvan Figürlerinin Sembolik İfadeleri”. Sanat- Tasarım Dergisi, 1(2).
• Atukeren, M. (2015). “Türk Sanatları Ve Günümüz Modasında Ejder Figürleri”, Içinde 2. Sanat Ve Tasarım Eğitimi Sempozyumu (ss. 355–361). Başkent Üniversitesi, Ankara.
• Baytar, M. (2014). Batı Anlayışına Dönük Türk Resim Sanatında Sanatın Nesnesi Ve Öznesi Olarak Dönem Sanatçılarının İnsan Figürüne Yaklaşımı, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Eser Çalışması, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı, Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Çoruhlu, Y. (2006). Timurlı Çini ve Kereamiklerinde Hayvan Figürleri , Emir Timur ve Mirası Uluslarası Sempozyumu.
• Demiralp, M. (2013). Fi̇gür yorumlamaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İnönü Üniversitesi.
• Deniz, B. (1973). “Kırşehir Halıları”, Sanat Tarihi Dergisi, 1959(2), 25–82.
• Deniz, B. (2010). “Tekstil Ürünlerini Saklamada Kullanılan Halı Ve Düz Dokumalar”, Sanat dergisi, (3). Tarihinde adresinden erişildi http://dergipark.gov.tr/ataunigsfd/issue/2600/33449.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyük'ten günümüze Anadolu motifleri, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Erkan, T. (2010). “Anadolu Selçuklu Sanatındaki İnsan Fıgürlerinin Uygurların Mağara Resimleri Ve Gaznelilerin Duvar Resimleriyle Konu Ve Biçim Yönünden Karşılaştırılması”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3), 1218–1263.
• Erman, D. O. (2008). “Türk Seramik Sanatında İnsan Figürü Kullanımının Gelişim Süreci”, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat ve Tasarım Dergisi, (35), 48–63.
• Ertürk, F. E., (2012), “Türk yazmacılık sanatının renk, motif ve kompozisyon açısından incelenmesi”, IV. Uluslar Arası Türk El Dokumaları (Tekstil) Ve Gelenekli Sanatlar Kongresi Sanat Etkinlikleri, Bakü.
• Gezer, Ü., (2012), 16 yy Osmanlı Kumaşlarındaki Motiflerin Sembolik Yönden İncelenmesi Ve Günümüze Yansımaları, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk sanatları Anasanat dalı, halı kilim ve kumaş desenleri programı, İstanbul.
• Gezgin, D. (2007). Hayvan Mitosları. Sel yayıncılık, İstanbul.
• Güldür, M. M., & “Şentürk, Z. (2015). Hakkâri Kilimciliği Üzerine Bir Araştırma”, Kalemişi Dergisi, 3(6), 101–117. https://doi.org/10.7816/kalemisi-03-06-06
• Gürsu, N. (1988). Türk Dokumacılık Sanatı: Çağlar Boyu Desenler (1. Baskı). Redhouse Yayınları, İstanbul.
• Kardeşlik, S. (2011). “Selçuklu ve selçuklu geleneği̇ndeki̇ halılarda kozmoloji̇k ve ikonografi̇k boyut”, Vakıf Restorasyon, 2, 73–90.
• Kayalı, Y. (2016). “Hint ve Türk Mitolojisinde Balık Motifi”, Içinde 6. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi (ss. 109–119).
• Kılıçkan, H. (2004). Orta Asya’dan Anadolu ya Türk Bezeme Sanatı ve örnekleri̇. Ankara: İnkılap.
• Mandaloğlu, M., (2013). Türk Mitolojisinden Anadolu’ya Taşınan Kültür: Geyik Motifi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 6 sayı 27.
• Ölmez, F. N. (2010). “Dokumalarda Yılan Motifi”, SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 3(6). Tarihinde adresinden erişildi http://dergipark.ulakbim.gov.tr/sduarte/article/view/1018002552/1018002313
• Paşayeva, V. (2007). “Azerbaycan halı ve teksti̇lleri̇nde ejder moti̇fi̇”. Içinde 38. Uluslararası Asya Ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (Ss. 1079–1100). Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Sevim, K., & Canay, A. (2015). “Anadoluda Üretilen Kilim Motiflerinden Bukağı Motifi Ve Bu Motiften Çıkan Seramik Çalışmaları”, İdil, 60–70. https://doi.org/10.7816/idil-02-06-05
• Sürmeli, K. (2014). “Konya Selçuklu Halı Motiflerinin Ekslibrislerde Yorumlanması”, Tarih Okulu Dergisi, (Mart), 359–374.
• Tez, Z. (2008). Tekstil ve Giyim Kuşam Sanatının Kültürel Tarihi. Doruk Yayımcılık, İstanbul.
• Tozun, Ö. H., (1997), “Gördes Halılarının Grafiksel Açıdan İncelenmesi Ve Motiflerin Morfolojik Özellikleri”, Türkiye’deki El Sanatları Geleneği Ve Çağdaş Sanatlar İçindeki Yeri Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Uğurlu, S. S., (1999), “Yöresel El Halıları Üretiminde Çanakkale Örneğinde Modern Önerileri”, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal Ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ünlü, E. (2012). Erken çağ orta asya Türk Şaman geleneği̇nde hayvan fi̇gürleri̇ ve onların serami̇k sanatında yorumları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Seramik ve Cam Tasarımı Anasanat Dalı, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yetkin, Ş. (1991). Türk halı sanatı, Tisamat Basım Sanayii, Ankara.
• HALI ÖRNEKLERİNİN TESPİTİNDE KULLANILAN KAYNAKLAR
• Bayındır, Z., (2007). Günümüzde Avanos’ta ( Nevşehir) El Halısı Üretimi Ve Avanos Halılarının Özellikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, geleneksel türk el sanatları ana sanat dalı Yüksek lisans tezi, İzmir.
• Çenet, E. (2009). Osmaniye İli Toprakkale Ve Düziçi Yöresinde Kirkitli Dokuma Geleneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi.
• Kayışoğlu, A., (2015). Kayseri Yöresi İpek Halılarının Özellikleri Ve Günümüzdeki Durumu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı, Erzurum.
• Kaynar, H. (2016). Sivas Halılarının Desen Ve Renk Özelliklerinin İncelenerek Onlıne Katalog Hazırlanması. Ankara Üniversitesi.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı, (1998). Türk El Dokuması Halılar, Pan Matbaası, Ankara
• Parabaş, N. (2015). Niğde Yöresi Halılarının Teknik Ve Desen Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi.
• Vahaboğlu, P. (2014). Kırşehir İli El Dokuması Halılarındaki Teknik, Desen Ve Kompozisyon Özelliklerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Yeşil Doğan, Z., (2016). Sivas ili Divriği ilçesi Avşarcık köyü halılarının incelenmesi, Yaımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Ankara.