Anadolu Selçuklu Sanatında Ab-ı Hayat Sembolizmi

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 25, 189 - 210, 30.06.2020

Başak Çoraklı

https://doi.org/10.21602/sduarte.681099

Cited By: 3

Öz

En eski çağlardan başlayarak ölümlülüğünü bilen ve ölüm acısını tadan insanlığın en büyük arzusu ebedi hayata kavuşmak olmuştur. Bu nedenle çeşitli kültür ve inanç sistemlerinde, mitler ve efsanelerde ölümsüzlük ya da gençlik veren ab-ı hayat temalı anlatılar oluşmuştur. İçeni ebedi hayata kavuşturduğuna inanılan bu efsanevi su, hayat suyu, bengisu, gençlik çeşmesi, hayat kaynağı gibi çeşitli isimlerle anılmıştır.

Hayat suyunun mitler, efsaneler, edebi eserler ve hadis kaynaklarındaki anlatılarına kısaca değinileceği bu makalenin ana noktasını, Anadolu Selçuklu çini sanatında karşımıza çıkan az sayıdaki ab-ı hayat sembolizmi içeren temaların kompozisyon ve ikonografik açıdan incelenmesi oluşturmaktadır. Ab-ı hayat içeren kadeh, vazo veya kantharos tipi kapların yer aldığı farklı ikonografi ve kompozisyonlarda karşımıza çıkan çini örnekleri dönemin taş eserlerindeki örnekleri ile birlikte ele alınarak temanın kültürel etkileşimleri ve ikonografik seyri açısından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ab-ı Hayat, Anadolu Selçuklu, Çini

Kaynakça

• AHMEDÎ. (2018). İskendernâme, çev. Furkan Öztürk, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• AND, M. (1998). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları.
• ANONİM (2009).Sikkeler Ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük, Yapı Kredi Müzesi Sergi Kataloğu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ANONİM, (2007). Kalanlar, 12.ve 13.Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans, Ed. Ayla Ödekan, İstanbul Arkeoloji Müzesi Sergi Kataloğu, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayını.
• ARIK, R. (2007a).“ Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu′da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, ed. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.73-101.
• _______, (2007b). “Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu Toprağının Hazinesi, İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları, s.219- 315.
• _______, (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• BOTTÉRO, J. (2006) Gılgamış Destanı, Ölmek İstemeyen Büyük İnsan, çev. Orhan Suda, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÇORAKLI, B. (2013). Tufan Hikâyelerinden Metaforik Bir Uyarlama, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Çini Onarımları Anasanat Dalı, s.16-26.
• _______, (2012). “Çini ve Seramiklerde Tavus Kuşu Figürü”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, İstanbul: MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayını, Sayı:6, s.7-16.
• ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DEMİRİZ, Y. (1970). “Konya Müzesinde Özel Durumdaki Bir Kabartma Hakkında”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.221-229.
• DEVELLİOĞLU, F. (2006 ). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat,23. Basım, Ankara: Aydın Kitabevi.
• ELIADE, M. ( 2017). İmgeler ve Simgeler, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• _______, ( 2009). Dinler Tarihine Giriş, çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• _______, ( 1999).Şamanizm, çev. İsmet Berkan, Ankara: İmge Kitabevi.
• ESİN, E. (1970). “Bağdaş ve Çökmek Türk Töresinde İki Oturuş Şeklinin Kadim İkonografisi”,Sanat Tarihi Yıllığı, Sayı: 3,İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.231-242.
• HANÇERLİOĞLU, O. ( 2004 ). Dünya İnançları Sözlüğü, 4. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.   KAYA, L.G. (2005). “Taht ve Eğlence Sahneli Anadolu Şamdanları”,Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XIV-1, 157-191. KUBAN, D. (1999). Divriği Mucizesi, Selçuklular Çağında İslam Bezeme Sanatı Üzerine Bir Deneme, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• MACKENZIE, D.A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi, çev. Koray Akten, Ankara: İmge Kitabevi.
• OCAK, A.O. (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır- İlyas Kültü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ÖNEY, G. (2004). “Büyük Selçuklu Seramik Sanatında Resim Programı ve Gelişen Figür Üslubu”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı/Number: XIII/1, 61-82.
• _______, (1976).Türk Çini Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• _______, (1968a). “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi”, Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, Cilt: XXII, Sayı 125, s.25-36.
• _______, (1968b). “Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Enstitüsü Yayını, Sayı:2, s.142-168.
• ÖZBEK, Y. (1999).“The Peacock Figure and its Iconography in Medieval Anatolian Turkish Art”, 10th International Congress of Turkish Art Geneva, Geneve: Foundation Max van Berchem, s.537-546.
• PARMAN, E. (1993). “Bizans Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi: 4,s.387-412.
• PERK, H. ve ÖZTÜRK, H. (2003).“XIV. Yüzyılın İlkyarısında Anadolu’daki İslam Paraları Üzerinde Görülen Bir Kısım Damgalar”, XVII. Ortaçağ Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 118-249.
• SAYDAM, M.B. (1997). Deli Dumrul’un Bilinci,“Türk- İslam Ruhu” Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi, İstanbul: Metis Yayınları.
• SÜSLÜ, Ö. (1989). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını. ŞENTÜRK, Ş. (2009). “Oturan Hükümdar Sembolü”, Sikkeler Ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük, Yapı Kredi Müzesi Sergi Kataloğu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s.49- 60.
• YETKİN, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.