Geç Osmanlı–Erken Cumhuriyet Matbuatında Kadınlar ve Sabiha Sertel’in Sanat Yönetmenliği

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 28, 654 - 671, 31.12.2021

Ömer Durmaz Özlem Özkal

https://doi.org/10.21602/sduarte.977864

Öz

Gazeteci, yayıncı ve yazar Sabiha Sertel’in kariyerinde dikkate değer bir unsur olan, görselliği öne çıkaran çalışmaları, grafik tasarım ve basılı kültür tarihi açısından önemli bir konuma sahiptir. Öte yandan, Sabiha ve Zekeriya Sertel çiftinin görsel dilin çarpıcılığını kullanan yayıncılığı, mesleki tarihyazımı içerisinde kapsamlı biçimde incelenmemiştir. Araştırma, tasarım tarihi perspektifinden, Sabiha Sertel’in görsel okur-yazarlığını iki ana bölüm üzerinden incelemektedir. İlk bölümde, kadınların Osmanlı dönemindeki yayıncılık faaliyetleri, arka plandaki dinamikleriyle birlikte sunulmaktadır. Bibliyografik verilere dayanarak kadın yayınlarının oluşturduğu etkileşim ağı görselleştirmekte ve Sabiha Sertel’in bu ağ dinamikleri içerisindeki kişisel konumu tanıtılmaktadır. İkinci bölüm, Sabiha Sertel’in sanat yönetmenliğiyle tanışmasına, mesleki yaklaşım ve deneyimlerine yoğunlaşmaktadır. Gerek Sertel’in kendi dilinden aktardığı deneyimler, gerekse üretiminde rol aldığı kapak ve sayfa tasarımlarından örnekler analiz edilmiş ve sanat yönetmenliği olarak nitelendirilebilecek özellikleri açıklanmıştır. Son kısımda ise Sertellerin yazınsal içeriği görsel unsurlarla buluşturmaya yönelik bilinçli bir tavır sergilemeleri, birlikte çalıştıkları resimlemeciler ve uyguladıkları görsel yenilik üzerinden irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sabiha Sertel, Sanat Yönetmenliği, Basılı Kültür, Tasarım Tarihi, Zekeriya Sertel

WOMEN in LATE OTTOMAN–EARLY REPUBLIC PRINT CULTURE and the ART DIRECTION of SABİHA SERTEL

Öz

Kaynakça

• Anonim (1924). “Kapak Ressamımız Cevad Bey”, Resimli Ay, İstanbul: Resimli Ay Matbaası, sayı 4, cilt 1, s. 26. Belkıs, M. (1918). “Mürettiblerimiz”, Kadınlar Dünyası, 29 Haziran 1918, s. 3-4
• Anonim (1993). İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası (1869-1927), ed. Kadın Eserleri Kütüphanesi Bibliyografya Oluşturma Komisyonu, İstanbul: Metis Yayınları.
• Anonim (2011), “Early Advertising”, Graphic Design History, http://www.designhistory.org/Advertising_pages/FirstAd.html, Erişim tarihi: 10.12.2018.
• Çakır, S. (2013). Osmanlı Kadın Hareketi, 4. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları, s. 23.
• Çeviker, T. (2013), “Güldiken Günlüğü: İlk Kadın Karikatürcü ve Türkiye’de Kadınlar İçin İlk Mizah Dergisi”, Turgut Çeviker Blog, http://turgutceviker.blogspot.com/2013/03/guldiken-gunlugu_11.html, Erişim tarihi: 9.9.2019.
• Durmaz, Ö. (2018). “Sabiha Bozcalı ve Türkiye Grafik Tasarım Tarihi”, Sanatın Gölgedeki Kadınları, ed. Özlem Belkıs ve Duygu Kankaytsın, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, s. 404-419.
• Göksel, A. N. (1952). “Alfred Fouillée’nin görüşünü aktaran Ziya Gökalp”, Ziya Gökalp: Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul: Varlık Yayınevi, s. 109.
• Karakışla, Y. S. (2014). Osmanlı Hanımları ve Kadın Terzileri (1869-1923), İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, s. 21.
• Karakışla, Y. S. (2015). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Fotoğrafçılar”, Eski Zamanlar Eski İnsanlar: Osmanlı Toplumsal Tarihi Üzerine Yazılar (1876-1926), İstanbul: Doğan Kitap, s. 251–259.
• Sertel, S. (2015). Roman Gibi, İstanbul: Can Yayınları, s. 97.
• Sertel, Z. (2001). Hatırladıklarım, 5. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi, s. 85–97.
• Ünlü, M. (2001). Şinasi: Kişiliği, Yapıtları, Şair Evlenmesi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Wasserman, W.; Katherine, F. (1994). “Social Network Analysis: Methods and Applications”, Structural Analysis in the Social Sciences, Cambridge: Cambridge University Press, s. 4.
• İşli, E. N.; Durmaz, Ö. (2013), “Babıâli’nin Ressamları: Zanaat’tan Tasarım’a Geçişin Aktörleri”, 1453 dergisi, İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Sayı 18, s. 10-16.
• İşli, E. N.; Durmaz, Ö. (2016), “Ben Türkiye’nin İlk Kadın İllüstratörüydüm”, SALT-txt. https://blog.saltonline.org/post/138545501329/ben-turkiyenin-ilk-kadin-illustratoruydum, Erişim tarihi: 14.10.2019.
• Öztuna, H. Y. (2009) “Dergi Tasarımında Büyük Dönüşümün İlk Sanat Yönetmeni: Mehmet Fehmi Ağa”, Grafik Tasarım dergisi, ed. Ömer Durmaz, Sayı 29, Şubat, s. 42–47.
• Zekeriya [Sertel], S. (1936). “Projektör Niçin Çıkıyor?”, Projektör, İstanbul: Yeni Kitapçı, Sayı 1, Mart, s. 1-3.