Sazyolu Üslubunda "Yaprak Motifi"

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 33, 288 - 305

Menekşe Meço Yusuf Bilen

https://doi.org/10.21602/sduarte.1462677

Öz

16. yüzyıl Osmanlı Dönemi tezhip sanatının en ihtişamlı yüzyılı olmuştur. Sarayın sanata ve sanatçıya vermiş olduğu değerle birlikte Şah Kulu’nun sernakkaşlığı öncülüğünde ortaya çıkan bu yeni üslûbun en hâkim motifi yapraklardır. Tezhip sanatının en temel motifleri arasında yer alan yapraklar, saz yolu üslûbunda da farklı kompozisyon düzenlemeleri ile göze çarpmaktadır. Bu çalışma saz yolu üslûbunda kullanılan yaprak motiflerini ve eserlerde kullanılan örneklerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan envanter no. H.2168, y. 15a, envanter no. H.2147, y.20a ve envanter no. H.2135, y.14a’da yer alan saz yolu örnekleri ele alınmaktadır. Saz yolu üslûbunda yapılmış üç eserde kullanılmış olan yaprakların kompozisyon düzenlemeleri biçimsel olarak incelenerek dönemin sanat ve zevk anlayışı ele alınmaktadır. Bu eserler saz yolu yapraklarının şematik yapılarını muhteşem detay ve inceliklerini gözler önüne sermektedir. Şah Kulu’nun saz yolu üslûbunda yaprak motiflerini farklı şekilde kullanması kendinden sonra gelen birçok sanatkâra da ilham kaynağı teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Saz Yolu, Şah Kulu, Yaprak Motifi, Tezhip, Sanat

Kaynakça

• Elkıran, A. G. (2021). “DİB Yazma Eserler Kütüphanesinde Bulunan 000598 Envanter Numaralı Kur’an-ı Kerim’in Tezhip Sanatı Açısından Değerlendirilmesi”, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 57. 304–312. Atila, K. O. (2003). Şahkulu’nun Motif ve Desen Üslubu; 16. Yüzyılda Saray Nakkaşhanesinin Sernakkaşı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı
• Bağcı, S.; Çağman, F.; Renda, G.; Tanındı, Z. (2009). Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Birol, İ. ve Derman, Ç. (2018). Türk Sanatında Motifler, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Çiftçi, V. (2018). Türk Tezhip Sanatında Sazyolu Üslubu ve Günümüzdeki Kullanımından Örnekler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı.
• Keskiner, C. (2020). Çizim ve Teknikleri ile Türk Tezhib Sanatı, İstanbul: İlke Kitap.
• Mahir, B. (2005). Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Mahir, B. (2022). Osmanlı Resim Sanatında Saz Üslûbu, İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Mahir, B. (2015). Hat ve Tezhip Sanatı (ed.Ali Rıza Özcan), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s:392.
• Özkeçeci, İ. ve Özkeçeci, Ş. (2007). Türk Sanatında Tezhip Sanatı, İstanbul: İlhan Özkeçeci Yayınları.
• Pekpelvan, B. (1998). Saz Üslubundaki Formsal Diyalektiğin Çağdaş Anlayıştaki Sentezine Dönük Bir Yöntem Araştırması, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları.
• Rona, Z. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, “Üslûp”, İstanbul: Yem Yayınları, 3. Cilt, s.1857.
• Sünnetçiler, N. (2011). Klasik Dönem Osmanlı Kumaş Sanatında Sazyolu Üslubu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı.
• Üçer, M. ve Üçer, K. (2020). “Somut Olmayan Kültürel Miras Ögesi Olarak Tezhib Sanatı”, Art-e Sanat Dergisi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, Sayı 1, s.22-31.
• Yılmaz, A. (2004). Türk Kitap Sanatları Tabir ve Istılahları, İstanbul: Damla Yayınevi.