Deprem Afeti Çerçevesinde Hayvanlar ve İdarenin Sorumluluğu

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 337 - 374, 29.06.2024

Azer Ebru Mutlu

https://doi.org/10.52273/sduhfd..1462887

Öz

6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleriyle afet yönetimi ve idarenin bu konudaki sorumluluğu gündem olmuştur. Deprem gibi afetlerden sadece insanlar değil, hayvanlar da ağır şekilde etkilenmiştir. İnsanların temel haklarından olan yaşam hakkı, hayvanlar için de evrensel bir değer olarak kabul edilmiştir. Afet yönetimi, insanların, başlarına gelebilecek afet durumlarını tanımaları, afetlerden haberdar olabilmeleri, afetler meydana geldiğinde etkilenmemeleri ya da en az şekilde etkilenmelerini sağlamak için, afet öncesi hazırlık, planlama, korunma, afet sırası ve sonrasında tespit, müdahale, iyileştirme, yeniden yapılandırma gibi süreçleri içeren hizmetlerdir. Uluslararası eylem planları, özellikle kırılgan ve güçsüz gurupların, modern ve bütünleşik afet yönetimlerinde ayrı bir özenle düzenlenmesi öngörülmüştür. İnsanların yükledikleri anlam ne olursa olsun, canlı varlıklar olarak savunmasız ve örgütlenme kabiliyetinden yoksun hayvanların da afetlerde yaşam hakları korunmalı ve refahı sağlanmalıdır. Olağan koşullar bir yana, olağanüstü koşullarda hayvanlar, insanlara muhtaçtır. Her ne kadar 1982 Anayasası hayvanlarla ilgili doğrudan bir düzenleme içermese de uluslararası mevzuatı temel alarak hazırlanmış olan 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ana mevzuattır. Türk Medeni Kanununa göre hayvanlar bir hakkın öznesi değil, süjesi yani konusu olarak ele alınan, sahiplenilen, ekonomik değeri olan birer eşyadır. Afet yönetimi mevzuatı incelendiğinde hayvanlarla ilgili düzenlemelerin yönetmelik ve plan düzeyinde kaldığı, pratiğe yansımadığı görülmektedir. Hakkın süjesi olarak ele alınan hayvanların deprem gibi afetlerde zarar görmeleri durumunda idarenin sorumluluğu, hayvanın sahipli olup olmamasına göre değişmektedir. Sahipsiz hayvanların sorumluluğunu pratik hukukta üstlenen bir merci bulunmamaktadır. Bu çalışma, fikri, idari ve hukuki altyapının oluşturulması adına, hayvanların afet yönetiminde konumunun belirlenmesinde, iyileştirilmesinde ve pratiğe geçirilmesinde yol açmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İdarenin Sorumluluğu,, Hayvan Hakları,, Afetlerde Hayvanlar,, Afet Yönetimi,, Deprem

Animals and the Responsibility of the Administration within the Framework of the Earthquake DisasterAbstract

Öz

With the February 6, 2023 Kahramanmaraş earthquakes, disaster management and the administration's responsibility in this regard became a hot topic. Not only humans but also animals have been severely affected by disasters such as earthquakes. The right to life, which is one of the fundamental rights of human beings, is also recognized as a universal value for animals. Disaster management is the services that include processes such as pre-disaster preparation, planning, protection, detection, intervention, improvement, reconstruction during and after disasters in order to ensure that people recognize disaster situations that may happen to them, to be aware of disasters, to ensure that they are not affected or minimally affected when disasters occur. International action plans envisage that particularly vulnerable and powerless groups should be given special attention in modern and integrated disaster management. Regardless of the meaning people give, the right to life of animals, as living creatures that are defenseless and lack the ability to organize, should be protected and their welfare should be ensured in disasters. Ordinary conditions aside, in extraordinary conditions, animals are dependent on humans. Although the 1982 Constitution does not contain a direct regulation regarding animals, the Animal Protection Law No. 5199, which was prepared based on international legislation, is the main legislation. According to the Turkish Civil Code, animals are not the subjects of a right, but rather objects that are considered as subjects, that is, owned, and have economic value. When the disaster management legislation is examined, it is seen that the regulations on animals remain at the level of regulations and plans and are not reflected in practice. In case animals, which are considered as subjects of the right, are damaged in disasters such as earthquakes, the responsibility of the administration varies depending on whether the animal is owned or not. There is no authority that assumes responsibility for stray animals in practical law. This study aims to pave the way in determining, improving and putting into practice the position of animals in disaster management in order to create an intellectual, administrative and legal infrastructure.

Anahtar Kelimeler

Responsibility of Administration, Animal Rights, Animals in Disasters, Disaster Management, Earthquake

Kaynakça

• Adak A, ‘Afet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin Konumu ve Görevleri’ (2000) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan) 181-186
• Akgül ŞY, ‘Depremden Kaynaklanan Manevi Zararlardan İdarenin Sorumluluğu’ (2023) 167 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 133-176
• Akkoyunlu SA, ‘Mahalli İdarelerin Sokak Köpeklerinin Verebileceği Zararlar ile İlgili Yükümlülükleri ve Bu Yükümlülüklerin Mahalli İdareler Arasındaki İlişkiler Bakımından Değerlendirilmesi’ (2022) 27 (46) Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3-63
• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdari Yargılama Hukuku (2. Baskı, Savaş Yayınevi 2019)
• Bucaktepe A, ‘Depremden Dolayı İdarenin Sorumluluğu’ (2012 – 2013) 17 – 18 (26-27-28-29) Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 93- 122
• Can B ve Can E, ‘Şubat 2023 Türkiye Depremleri Sonrası Afet Bölgesi Hayvan Sağlığı Koordinasyonu Kapsamında Hatay İlinde Yürütülen Çalışmalar ve Afet Yönetiminde Veteriner Hekimliği’ (2023) 7 (2) Dirençlilik Dergisi 375- 389
• Ceylan M, ‘İdarenin Öngörme (Planlama) Faaliyeti ve Bu Faaliyetin Deprem Örneği Üzerinden Önemini Anlamak’ (2023) (4) Çukurova Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 116- 134
• Çapar A, ‘İdarenin Kolluk Yetkilerini Genişleten Bir Sebep Olarak Doğal Afet’ (2023) 11(2) Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1296- 1325
• Çilingir GA, ‘İdarenin Sorumluluğu İlkesi Kapsamında Afetlerin Değerlendirilmesi’ (2019) 4 (8) Van YYÜ İİBF Dergisi 167- 193
• Dereli F ve Yıldırım B, ‘Afetlerde Çevre Sağlığı’ (2023) 8 (2) İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 711- 716
• Doğmuş S, AİHS Işığında Devletlerin Yaşama Hakkına İlişkin Pozitif Yükümlülükleri (Seçkin Yayınevi 2018) Duran L, İdare Hukuku Ders Notları (İstanbul, İÜHF Yayınları 1982)
• Duru B ve Özdan S, ‘Uluslararası Bildiriler Çerçevesinde Hayvan Hukuku İncelemesi’ (2023) 18 (1) Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 169- 198
• Erdoğan MA, ‘Afetlerde Veteriner Hizmetleri’ (2023) 8 (2) İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 613- 622
• Evren ÇC, ‘İdarenin Sorumluluğunu Etkileyen Neden Olarak Mücbir Sebep’ (2010) XIV (1) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 263- 297
• Gözler K, İdare Hukuku C.2 (3. Bası, Ekin Yayınevi 2019)
• Gözler K ve Kaplan G, İdare Hukuku Dersleri (25. Bası, Ekin Kitapevi 2023)
• Gürsel E, ‘İdarenin Doğal Afetler Neticesinde Meydana Gelen Zararlardan Sorumluluğu’ (2018) 1(2) R&S -Research Studies Anatolia Journal 330- 343
• Güven A ve Kızılkaya SB, ‘Afetlerde Yerel Yönetimlerin Etkinliği Üzerine Bir Değerlendirme’ (2023) I (2) Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1- 20
• Işıklar C, ‘Danıştay Kararlarında İdarenin Kusursuz Sorumluluğunu Kaldıran ve Azaltan Hâller’ (2019) 4 (1) YBHD 115- 158
• İpekçi NN, ‘Afetlerde Kırılgan Grupların Sağlığı’ (2023) 2 (3) Sağlık Bilimleri ve Klinik Araştırmaları Dergisi 147- 156
• Kılıç M ve Çakır Ö, ‘Afetlerde Hayvanlar’ (2022) 5 (1) Afet ve Risk Dergisi 330 – 345
• Kozanoğlu G, Türk İdare Hukukunda Doğal Afetler Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu (1. Bası, Adalet Yayınevi 2020)
• Kutlu M, ‘Deprem ve İdarenin Sorumluluğu’, (1999) 32(2) Amme İdaresi Dergisi 15- 27
• Macit İ, ‘Bütünleşik Afet Yönetiminde Sendai Çerçeve Eylem Planının Beklenen Etkisi” (2019) 5(1) Doğal Afetler ve Çevre Dergisi 175- 186
• Sinmez ÇÇ, ‘Dünyada ve Türkiye’de Hayvan Haklarının Mevcut Anayasal Konumu’ (2022) 11 (1) Harran Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi 51- 57
• Şahin K, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukukunda, Doğal Afetlerde Yaşam Hakkı ve Mülkiyet Hakkı Bağlamında Devletin Sorumluluğu: Budayeva Kararı’ (2013) 19(3) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 53-146
• Şatıroğlu PY, ‘Doğal Afetlerde Hak Sahipliği Kavramının Danıştay Kararları Işığında Açıklanması ve İdarenin Kusur Sorumluluğu Açısından Kavramın Değerlendirilmesi’ (2023) 81 (Deprem Özel Sayısı-I Kamu Hukuku) Ankara Barosu Dergisi 241- 267
• Tan T, İdare Hukuku (9. Bası, Turhan Kitabevi 2020)
• Tüner İ, AİHM ve AYM Kararları Işığında Devletin Öldürmeme Yükümlülüğü (Seçkin Yayıncılık 2021)
• Ulusoy AD, Türk İdare Hukuku (6. Bası, Yetkin Yayınları 2023)
• Yıldırım T, ‘Danıştay Kararlarında Mücbir Sebep Kavramı’ (2019) 25 (2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal Armağanı) 1520- 1538
• Yıldız G, ‘Afetlerde Arama- Kurtarma ve Ceset Arama Köpekleri’ (2023) 8 (2) İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 661- 667
• Yıldız Y ve Yıldız B, ‘Afetlerde Güvenlik’ (2023) 8 (2) İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 771- 774
• 4 sayılı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, RG 15.07.2018/30479
• Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 6306, Kabul Tarihi: 16.05.2012, RG 31.05.2012/28309
• Afet Sigortaları Kanunu, Kanun Numarası: 6305, Kabul Tarihi: 09.05.2012, RG 18.05.2012/28296
• Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği, RG 18.12.2013/28855
• Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği, RG 24.02.2022/31760
• Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik, RG 08.05.1988/19808
• Arı Kolonilerinin Kimliklendirilmesi ve Kayıt Altına Alınması Hakkında Yönetmelik, RG 22.04.2022/31817
• Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, RG 06.03.2007/26454
• Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi'nin Onaylanması Hakkında Karar, RG 20.10.2003/25265
• Hayvanları Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun Numarası: 7332, Kabul Tarihi: 09.07.2021, RG 14.07.2021/31541
• Hayvanları Koruma Kanunu, Kanun Numarası: 5199, Kabul Tarihi: 24.06.2004, RG 01.07.2004/25509
• İmar Kanunu, Kanun Numarası: 3194, Kabul Tarihi: 03.05.1985, RG 09.05.1985/18749
• Kedi, Köpek ve Gelinciklerin Kimliklendirilmesi ve Kayıt Altına Alınmasına Dair Yönetmelik, RG 26.02.2018/30344
• Koyun ve Keçi Türü Hayvanların Tanımlanması, Tescili ve İzlenmesi Yönetmeliği, RG 02.12.2011/28130
• Olağanüstü Hal Kanunu, Kanun Numarası: 2935, Kabul Tarihi: 25.10.1983, RG 27.10.1983/18204
• Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi (2015 – 2030), Birleşmiş Milletler Afet Risk Azaltma Ofisi
• Sığır Cinsi Hayvanların Tanımlanması, Tescili ve İzlenmesi Yönetmeliği, RG 02.12.2011/28130
• Sivil Savunma Kanunu, Kanun Numarası: 7126, Kabul Tarihi: 09.06.1958, RG 13.06.1958/9931
• Tabii Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yürütülmesine Dair Kanun, Kanun Numarası: 4123, Kabul Tarihi: 23.07.1995, RG 25.07.1995/22354
• Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP), RG 15.09.2022/31954
• Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (2022 – 2030) (TARAP), RG 08.07.2022/31890
• Türk Medeni Kanunu, Kanun Numarası: 4721, Kabul Tarihi: 22.11.2001, RG 08.12.2001/24607
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun Numarası: 2709, Kabul Tarihi: 18.10.1982, RG 09.11.1982/17863 (Mükerrer)
• Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun, Kanun Numarası: 7269, Kabul Tarihi: 15.05.1959, RG 25.05.1959/10213
• Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu, Kanun Numarası: 5996, Kabul Tarihi: 11.06.2010, RG 13.06.2010/27610
• Yapı Denetimi Kanunu, Kanun Numarası: 4708, Kabul Tarihi: 29.06.2001, RG 13.07.2001/24461
• İnternet Kaynakları
• <https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ >
• <https://www.afad.gov.tr/ >
• <https://www.mevzuat.gov.tr/>
• <https://www.bbc.com/ >
• <https://uclg-mewa.org/>