A Humor Magazine in The Construction Process Of Kemalist Ideology

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 16 - 35, 30.06.2023

Ezgi Tural

Öz

Kemalist İdeoloji İnşa Sürecinde Bir Mizah Dergisi

Öz

Bu çalışma, Kemalist ideolojinin yayılma sürecinde dönemin mizah dergilerinden Karagöz’ün üstlendiği rolü incelemektedir. Çalışma, Karagöz’ün 1933 yılının 28 Ekim ve 1 Kasım tarihleri aralığında çıkan iki sayısını kapsamaktadır. Belirtilen bu tarih aralığında, Cumhuriyet’in onuncu yılı kutlamaları gerçekleşmiş, kurucu unsurlar basında tümüyle öne çıkmıştır. Çalışmanın sınırlarını belirleyen bu süreç, Kemalizm’in Türk siyasal ve toplumsal hayatındaki etkinliğinin bir göstergesi olması nedeniyle önemli görülerek belirlenmiştir. Çalışma, Althusser’in ‘Devletin İdeolojik Aygıtları’ kuramından yola çıkarak, Kemalist ideoloji inşasında Karagöz’ün rolünü ortaya koyabilmeyi amaçlamaktadır. Mizah üzerinden ideolojik bir çözümleme yapılmış, ele alınan veriler John B. Thompson’un ideolojinin işleyiş kipleri modelinden yararlanılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kemalist İdeoloji, Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Kutlamaları, Mizah Basını, Karagöz Dergisi, Araçsal Mizah

Kaynakça

• Acun, F. (2007). Görsel verilerde kadın imajı (1923-1960). SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10, 91-112.
• Akbaba, B. ve Birbudak, T. S. (2009). Milli 004Dücadele ve Cumhuriyet Dönemi mizah basınında Mustafa Kemal Atatürk imajı. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Dergisi, 29, 1250-1274.
• Akçam, T. (2008). Türk ulusal kimliği üzerine bazı tezler. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik Cilt 4 (ss. 53-63) içinde. İletişim Yayınları.
• Alemdar, K.ve Erdoğan, İ. (2002). Öteki kuram. Erk Yayınları.
• Althusser, L. (2015). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (A. Tümertekin, Çev.). İthaki Yayınları. Arık, B. (2006). Bir Demet Tiyatro dizisi bağlamında popüler kültürde sistemiçi direniş olanakları. Edebiyat Dergisi, 15, 121-130.
• Avcı, A. (2003). Toplumsal eleştiri söylemi olarak mizah ve gülmece. Birikim Dergisi. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-166-subat-2003-sayi-166-subat-2003/2354/toplumsal-elestiri-soylemi-olarak-mizah-ve-gulmece/3891.
• Bedir, A. (2019). Yakın dönem siyasi tarihinin karikatür üzerinden analizi: Karagöz 1922-1939 (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Bora, T. (1996). İnşa döneminde Türk milli kimliği. Toplum ve Bilim Dergisi, 71, 168-194. Critchley, S. (2020). Mizah üzerine. (S. Sam, Çev.). Monokl Yayınları.
• Cengiz, A. (1993). Türkiye’nin Batılılaştırılması. Ayrıntı Yayınları.
• Çakmak, F. (2014). Karagöz mizah dergisi sütunlarında Birinci Dünya Savaşı. M. Daş, T. Töreli, İ. Sever, B. Kucak, M. Ş. Erkek ve Y. Öztürk, (Ed.). 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı Sempozyum Bildiri Kitabı (ss. 361-381) içinde. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Çapanoğlu, M. S. (1970). Basın tarihimizde mizah dergileri. Garanti Matbaası Yayınları.
• Çelik, N. B. (1998). Kemalist hegemonya üzerine. Birikim Dergisi. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-105-106-ocak-subat-1998/2301/kemalisthegemonya- uzerine/6280.
• Çeviker, T. (1991). Gelişim sürecinde Türk karikatürü 3. Adam Yayıncılık.
• Çongur, E. (2017). Ulusal kimliği tiyatro ile kurmak Türk tiyatrosunun kimlik inşasındaki işlevi. İmge Kitabevi.
• Demir, S. T. (2016). Türkiye’de mizah dergileri kültürel hegemonya ve muhalefet. Seta Yayınları.
• Fenoglio, I. ve Georgeon F. (2000). Sunuş (A. Berktay, Çev.). I. Fenoglio ve F. Georgeon (Ed.). Doğu’da mizah (ss. 7-14) içinde. Yapı Kredi Yayınları.
• Fuller, G. (2010). Yeni Türkiye Cumhuriyeti. (M. Acar, Çev.). Timaş Yayınları.
• Göleç, M. (2016). Hakimiyet-i Milliye gazetesine göre Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye Bulgaristan ilişkileri. Türkiyat Mecmuası, 26(1), 147-168.
• Heinzelmann, T. (2004). Osmanlı karikatüründe Balkan sorunu 1908-1914. (S. Türkis Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• İnce, B. G. (2010). Erken Cumhuriyet dönemi basınından üç portre, üç fikir: Sabiha (Zekeriya) Sertel, Ahmet Emin Yalman, Nadir Nadi. B. Ulusoy (Ed.). Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu Kitabı (ss. 177-204) içinde. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Kahraman, H. B. (1996). Kemalist cumhuriyetçilik, yurttaşlık ve demokrasi ilişkisi üstüne. Varlık, 1069, 2-8.
• Kapluhan, E. (2012). Atatürk dönemi eğitim seferberliği ve köy enstitüleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 26, 172-194.
• Kazancı, M. (2011), Althusser, ideoloji ve iletişimin dayanılmaz ağırlığı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(1), 55-87.
• Kayış, Y. (2016). Atatürk Döneminde siyasi karikatür (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Kılıç, S. (2011). Contribution of Karagoz humour magazine (1908-1955) to sociocultural transformations of the Turkish society which derives its sources fom the Karagoz humour practices and its importance through the perspective of the Turkish cultural history. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(16), 237-247.
• Kılıçer, G. S. (2005). Karagöz (1930-1938) siyasi, mizahi bir halk gazetesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Kopar, M. (2016). Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında basın iktidar ilişkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40(1), 117-135.
• Nicolas, M (2000). Karagöz’de insanlık komedyası (A. Berktay, Çev.). I. Fenoglio ve F. Georgeon, (Ed.). Doğu’da mizah (ss. 65-78) içinde. Yapı Kredi Yayınları.
• Oğuzhan, E. (2009). Atatürk döneminde basın ve basın özgürlüğü. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 1(1), 106-122.
• Ova, N. (2005). Harf inkılabı ve Türk basını (1928 -1929): Vakit, İkdam ve Hakimiyet-i Milliye örnekleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Öngören, F. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk mizahı ve hicvi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özer, M. N. ve Ayten, M. A. (2005). Kamusal odak olarak kent meydanları. Planlama Dergisi, 33, 96-103.
• Özdemir, Y. ve Aktaş, E. (2011). Halkevleri (1932’den 1951’e). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (45), 235-262.
• Parlak, İ. (2005). Kemalist ideolojide eğitim. Turhan Kitabevi Yayınları.
• Sanders, (2001). Kahkahanın zaferi – yıkıcı tarih olarak gülme. (K. Atakay, Çev.). Ayrıntı Yayınları. Sipahioğlu, A. (1999). Türk grafik mizahı. Dokuz Eylül Yayınları.
• Şirin-Selçuk, F. (2010a). Cumhuriyet ideolojisinin halka benimsetilmesinde Kars halkevi ve Doğuş dergisinin rolü. Folklor/Edebiyat, 61, 73-104.
• Şirin-Selçuk, F. (2010b). Ulus devlet inşasında basının rolü: Falih Rıfkı Atay. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(1), 137-148.
• Tamer, A. (2011). Kurtuluş Savaşı’ndan tek parti dönemine iktidar ve mizah basını ilişkisi devlet arşivindeki izler. Ö. Barlı ve D. Tellan (Editörler), Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu Bildiriler Kitabı. (ss. 211-226). Erzurum: Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Thompson, J. B. (2013). İdeoloji ve modern kültür: Kitle iletişimi çağında eleştirel toplum kuramı. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Voloşinov, V.N. (2001). Marksizm ve dil felsefesi. (M. Küçük, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Yıldız, U. F. ve Günay, V. D. (2011). Yazınsal söylemin ideolojik boyutu. Synergies Turquie 4, 153-167.
• Zürcher, E. J. (2011). Kemalist düşüncenin Osmanlı kaynakları. İnsel, A. (Ed.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Kemalizm (ss. 44-55) içinde. İletişim Yayınları.