NEFS-İ VÂHİDE NEDİR?

Yıl 2022, Sayı: 48, 108 - 132, 30.06.2022

Ali Bakkal

Öz

Kur’an-ı Kerim’de “nefsin vâhidetin” ifadesi beş ayrı sûrede geçmekte, bunların dördünde insanın nefs-i vâhideden yaratıldığı, birinde ise bütün insanları diriltmenin tek bir insanı (nefs-i vâhide) diriltmek gibi olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca insanın nefs-i vâhideden yaratıldığını ifade eden dört âyetin üçünde eşinin de ondan (onun cinsinden) yaratıldığı belirtilmiştir. Müfessirlerin kahir ekseriyeti eşinin de ondan yaratıldığını belirten âyetlerde geçen “nefsin vâhidetin” ifadesinin Âdem, ondan yaratılan eşinin de Havva olduğunu ifade etmişlerdir. Bazı müfessirler ise “nefsin vâhidetin” ifadesinin “racülin vâhidin” demek olup, bu ifadenin herkesin babasına, ondan yaratılan eşin de herkesin anasına işaret ettiğini, dolayısıyla nefs-i vâhidenin erkek cinsine işaret ettiğini beyan etmişlerdir. Modern döneme gelindiğinde konu evrim teorisiyle de ilişkilendirilerek nefs-i vâhidenin neliği konusunda “insanlık özü”, “canlı öz”, “cevher”, “suda oluşan ilk hücre” olduğu gibi çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bu çalışmanın amacı konu hakkında ortaya atılan görüşlerin tamamını analiz edip hangisinin daha isabetli olduğunu tespit etmektir. Zira konu insanın yaratılışıyla ilgidir ve bu husus din ve felsefenin temel konularından biridir. Kur’an insanın iki aşamalı yaratılışından bahseder: Birincisi Hz. Âdem’in topraktan, arkasından da eşinin (Havva) yaratılması, ikincisi ise diğer insanların tenasül yoluyla bu ikisinin neslinden türeyerek çoğalması. Kur’an’da yaratılışla ilgili sair bilgiler bu iki yaratılışın detaylarıyla ilgilidir. İlk insanın yaratılışı konusunda Hz. Âdem’in topraktan yaratılması ve Allah’ın ona kendi ruhundan üflemesi dışında bir bilgi yoktur. Dolayısıyla Kur’an’da evrimle ilgili bir bilginin olmadığını söyleyebiliriz. Bu çalışmada nefs-i vâhide kavramının anlaşılması için Kur’an’da “nefs” kelimesinin geçtiği bütün âyetler incelenmiş; farklı âyetlerde geçen “nefs/enfüs/nüfus” kelimeleri mukayese edilmek suretiyle nefs-i vâhide kavramının hangi anlama geldiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Özellikle “nefsin vâhidetin” ifadesinin geçtiği âyetlere yoğunlaşılmış, farklı âyetlerde geçen bu ifadenin birbirlerini ne kadar desteklediklerine veya ayrıştıklarına dikkat edilmiştir. Ayrıca nefs-i vâhide âyetleri, lafızlar farklı olsa da anlam bakımından benzerlik taşıyan diğer âyetlerle de mukayese edilerek, bu âyetlerin anlamı netleştirilmeye çalışılmıştır. Âyetlerin temel vurgusu Hz. Âdem’in değil, insanların yaratılmasıdır. “Nefsin vâhidetin” ifadesinin geçtiği âyetlerde, eşinin nefs-i vâhideden, yani onun cinsinden yaratılmış olmasından, sonra da bütün insanların üreme yoluyla bu ikisinden çoğaltılmasından söz edilmesi sebebiyle nefs-i vâhide âyetlerinde ikinci yaratılışın konu edildiği anlaşılmaktadır. Buna göre her kişi, bir erkek ve bir kadından yaratılmıştır. Bu sonuca varmamızda, bazı âyetlerde kendilerine çocuk verildiğinde nefs-i vâhide ve eşinin, çocukları konusunda şirke düştüklerinin ifade edilmesi ile dilbilgisel bazı kayıtlar etkili olmuştur. Zira şirk koşanlar, Hz. Âdem ve Havva değil, sonraki asırlarda yaşayan bazı insanlardır. “Biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık” âyeti hangi anlama geliyorsa, “O sizi nefs-i vâhideden ve eşini de ondan/onun cinsinden yarattı” ifadesi de aynı anlama gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, İnsan, Yaratılış, Nefs-i vâhide, Âdem

What is Nafs-i Vǟhide?

Öz

Allah (c.c) declares in five chapters of the Qur'an that he created man from nafs-i-wǟhide. While the majority of commentators accepted that the nafs-i-wǟhide was Adam, they also discussed the issue of any male gender. When it comes to the modern period, the subject is also associated with the theory of evolution, and various opinions have been put forward that the nafs-i-wǟhide is the "essence of humanity", "living essence", "ore", "the first cell formed in water", "nutfa". Our aim in this study is to try to determine the correct view by discussing all the old and new views with their evidences. While doing this, both classical and new sources were applied; The Qur'an has been handled as a whole with its wording, meaning and context. According to the Qur'an, there are two main stages of human creation: First, Adam's creation from soil, Eve being given to him as his wife, and secondly, the reproduction of other people from these two. It is understood that the verses are the subject of the second creation because the verses mention the reproduction of his wife from the nafs-i-wǟhide and then the reproduction of people from these two. Therefore, we can say that it is meaningless to draw the subject to the first creation. Regarding the second creation, it can be mentioned that the nafs-i-wǟhide is either Adam or any male. In this article, which is based on the method of data collection and analysis, it is concluded that the second possibility is stronger.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Man, Creation, Nafs-i-wǟhide, Adam

Kaynakça

• Abduh, Şeyh Muhammed & Muhammed Reşîd Rızâ (2011). Menâr Tefsiri (Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm). çev. Mehmet Erdoğan, Ali Riza Temel, İbrahim Tüfekçi, Harun Ünal, Rahmi Yaran. İstanbul: Ekin Yayınları, 2011.
• Ağırman, Cemal. Kadının Yaratılışı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2001.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Akgün, Hüseyin. “Kadının Kaburga Kemiğinden Yaratılması Meselesi (Rivâyetlerin Aslu’l-Hadîs ve Hadis Rivâyet Coğrafyası Açısından Ele Alınması)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/2 (2019), 323-338. https://doi.org/10.33415/daad.585831
• Arpaguş, Hatice K. “Kur’an Perspektifinden Yaratılış İtibariyle Kadına Bakış”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2010, 587-606.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1997.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2005.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʻaşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1418.
• Birinci, Züleyha. Kadın Konusunda İslâm’a yöneltilen Eleştirilerin Tahlîli. İstanbul: M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. İstanbul, 2014.
• Birinci, Züleyha. “Nefs-i vâhide” ifadesinden hareketle kadının yaratılışı hakkında bir değerlendirme”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 47 (2014) 151-164. DOI: 10.15371/MUIFD.2014478297
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-Câmiʻu’s-Ṣaḥîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman, Sünenü’d-Dârimî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf b. Hayyân el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el-Hüseyn et-Teymî. Mefâtîhu’l-ġayb – et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Erdem, Mustafa. Hazreti Âdem. 5. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd b. Manzûr. Meʻâni’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd.. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, 1955. İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahman b. Temâm b. ‘Atıyye el-Endelûsî. el-Muḥarreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʻAzîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1422.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris b. el-Münzir. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm. thk. Esʻad Muhammed et-Tayyib. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer el-Kureşî. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʻAẓîm. thk. Samî b. Muhammed Selâme. Riyad: Dâru Tayyibe, 1420/1999.
• İslâmoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’an: Gerekçeli Meal-Tefsir. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2010.
• İslâmoğlu, Mustafa. Tabiat ve Kur’an Ayetleri Işığında Yaratılış ve Evrim. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2017.
• Karakuş, Abdulkadir. “A‘râf Suresi, 189-190. Ayetlerini Anlamak Bağlamında Yaratılışı Yeniden Düşünmek”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Aralık 2019), 279-302.
• Kılıç, Sadık. “Kadın Erkeğin Kaburga Kemiğine İndirgenecek İkincil Bir Fenomen Değildir!...”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 10/27 (2006), 1-20.
• Kitab-ı Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit. İstanbul 1998.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. tah. Semîr el-Buhârî. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd.Te’vîlâtüEhli’s-Sünne.thk. Mecdî Bâselîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, ts.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed. Bihâru’l-envâri’l-câmiʻa li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-athâr. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ, 1404/1984.
• Mücâhid, Ebü’l-Haccâc Mücâhid b. Cebr el-Kureşî. Tefsîr-i Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebü’n-Nîl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî el-Hadîse, 1410/1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Ṣaḥîḥu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Bedîvî. Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1419/1998.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Safve, Ahmed Zeki, Cemheretü Hutubi’l-ʻArab. Mısır: Şirketü Mektebe ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1962.
• Saʻlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-beyânʻantefsiri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed b. ʻÂşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1422/2002.
• Sarmış, İbrahim, Kur’an’a Göre İnsanın Yaratılması ve Çoğaltılması. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2016.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr & Mahallî, Celâleddin Muhammed b. Ahmed. Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. Fethu’l-kadîr. Beyrut & Dımeşk: Dâru İbn Kesîr & Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414.
• Tabatabâî. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Tahran: Dâru’1-Kütübü’l-İslâmiye, 1394.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân fi te’vîli’l-Ḳur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʻu’s-Ṣaḥîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslâm Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitabiyât, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasan Ali b. b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʻAzîz, Beyrut: Daru’l-Kalem, 1415.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Seriy b. Sehl. Meâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuhû. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf ʻan hakâik-ı ġavâmidı’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1407.