Ali Şîr Nevâyî’nin Sedd-i İskenderî’sinden Hareketle Klasik Metinlerin Yeniden Yazılmasının Gerekliliği Üzerine Düşünceler

Yıl 2022, , 113 - 134, 15.06.2022

İncinur Atik Gürbüz

https://doi.org/10.21497/sefad.1128460

Öz

Bu çalışma, temelde “Türk tarihinin klasik şahsiyetleri ve eserleri günümüz insanına nasıl tanıtılabilir? Bunun için kimler, hangi eser(ler) ve eser(ler)deki hangi unsurlar, motifler ya da anlatılar kullanılabilir? Bu süreçte hangi yöntemlerden faydalanılabilir?” sorularına cevap aramak üzere hazırlanmıştır. Uzun vadede bütün tarihî metinlerin yeniden-yazılması gerektiğini düşünmekle birlikte, kültür taşıyıcılığı potansiyeline sahip olan klasikleşmiş şahsiyetlerin ve eserlerin öncelenmesi gerektiği kanaatindeyiz. Bu süreçte kaynak metinler belirlendikten sonra asıl önemli nokta, bu metinlerin günümüz insanının haz alabileceği bir forma dönüştürülmesidir. Böyle bir dönüşüm için modern metin eleştiri yöntemlerinden biri olan “yeniden-yazma”nın imkânlarından yararlanılabileceğini düşünüyoruz. Bu çalışmada, yeniden-yazılması “gerektiğini” düşündüğümüz şahıs/eser örneği olarak sahip olduğu özellikler dolayısıyla Alî Şîr Nevâyî ve onun Sedd-i İskenderî adlı eseri seçilmiştir. Çalışmanın başında yeniden-yazma yöntemi hakkında kısaca bilgi verilerek klasik metinlerin niçin yeniden-yazılması gerektiği tartışılacaktır. Sonrasında yeniden-yazılması için neden Alî Şîr Nevâyî’yi ve onun Sedd-i İskenderî’sini önerdiğimize ilişkin değerlendirmeler yapılacaktır. Daha sonra kastettiğimiz türde bir yeniden-yazma sürecinin nasıl bir organizasyon üzerinden yürütülebileceği sorgulanacaktır. Son olarak da Sedd-i İskenderî’nin “olası” bir yeniden-yazımında vurgulanması gerektiğini düşündüğümüz unsurlara örnekler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Yeniden-Yazma, Klasik Şahsiyet/Eser, Türk Kültürü, Alî Şîr Nevâyî, Sedd-İ İskenderî

From Ali Şir Nevâyî’s Sedd-i İskenderî Forth Thoughts On The Requirement Of Re Writing Classical Texts

Öz

This study basically seeks answers for questions such as “How can the classical figures and works of Turkish history be introduced to today’s people? Who, which work(s) and which elements, motifs or narratives in the work(s) can be used for this? What methods can be used in this process?” Although we think that all historical texts should be rewritten in the long run, we believe that classical figures and works that have the potential to carry culture should be prioritized. In this process, after the source texts are determined, the main point is that these texts are transformed into a form that today’s people can enjoy. We think that the possibilities of “re-writing”, which is one of the modern text criticism methods, can be used for such a transformation. In this study, Alî Şîr Nevâyî and his work named Sedd-i İskenderî were chosen as an example of the person/work that we think should be re-written because of their characteristics. At the beginning of the study, brief information about the re-writing method will be given and why the classical texts should be re-written will be discussed. Afterwards, it will be evaluated why we suggested Alî Şîr Nevâyî and his Sedd-i İskenderî for re-writing. Then it will be questioned what kind of organization can be used to carry out a re-writing process that we mean. Finally, examples of elements that we think should be highlighted in a “possible” re-writing of the Sedd-i İskenderî will be given.

Anahtar Kelimeler

Re-Writing, Classical Personality/Work, Turkish Culture, Alî Şîr Nevâyî, Sedd-İ İskenderî

Kaynakça

• Akdoğan, Y. (2019). Ahmedî, İskendernâme. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Algar, H. & Alparslan A. (1998). Hüseyin Baykara. İslam ansiklopedisi (C. 18, s. 530-532). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Avcı, İ. (2013). Türk edebiyatında İskendernâmeler ve Ahmed-i Rıdvân’ın İskendernâme’si (Doktora tezi). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=vVNzTGHHhjHu3WMToxQ-hW6jUzEUbKl82bkPjsq0o1elwJW7x_7JnXLdWxmtg0Q
• Avcı, İ. (2018). Aristo’nun İskender’e nasihatleri ve İskendernâmelere yansımaları. A. Yıldız (ed.), Ahmedî Sempozyumu Bildirileri Kitabı içinde (s. 173-194). Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• Ayçiçeği, B. (2013). Ahmedî (815/1412-13) ile Behiştî (917/1511-12?)’nin İskender-nâme’lerinin şekil ve muhteva bakımından karşılaştırılması. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10, 129-204. Erişim adresi: http://devdergisi.com/Makaleler/1883853623_13%20Bünyamin %20Ayçiçeği.pdf
• Calvino, İ. (2002). Klasikleri niçin okumalı? (K. Atakay, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Gariper, C. & Küçükcoşkun, Y. (2009). Edebiyatta yenidenyazma ve Nazan Bekiroğlu’nun Yusuf ile Züleyha adlı anlatısı. H. Argunşah & A. Demir (haz.), 1980 Sonrası Türk Romanı Sempozyumu (27-28Mart 2008) Bildiriler içinde (s. 121-143). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.
• Gökcan, M. (2020). İskender hikâyeleri geleneğine dair bir değerlendirme: Alexander romance türü eserler ve Nizâmî’nin İskendernâmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 389-419. Erişim adresi: http://www.devdergisi.com/Makaleler/ 959154219_9.pdf
• Gürbüz, M. (2016). Ta’likîzâde Mehmed Subhî, Firâset-nâme. Ankara: Grafiker Yay.
• İbragimova, R. (2014). Alişir Nevai’nin eserlerinde bilim kurgusal unsurlar. İ. Akgün (haz.), Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması (26-28 Mayıs 2014) Bildiriler içinde (C. 1, s. 461-467). Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Yay.
• İsen Durmuş, T. (2011). Türk edebiyatında klasik algısı üzerine düşünceler. Millî Folklor, 23(90), 37-48. Erişimadresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=90&Sayfa=34
• Kartal, A. & Çetindağ, Y. (2015). Alî Şîr Nevâyî/Nevâî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim adresi:
• Kaya, M. (2000). İskender. İslam ansiklopedisi (C. 22, s. 555-557). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai
• Kaya, M. (2016). Mensur Tercüme-i İskendernâme (inceleme-tenkitli metin) (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=cbOXH84Zayr Ljc0tI-QXKnH-1Dm88yAPOrzliqW3MW4nAU6T6h_J4JewwHuIOzgS
• Kut, G. (1989). Ali Şîr Nevâî. İslam ansiklopedisi (C. 2, s. 449-453). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Levend, A. S. (1965). Ali Şir Nevâî hayatı, sanatı ve kişiliği (C. 1-2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Macit, M. (2006). Divan edebiyatı tartışmaları ve gelenekten yararlanma sorunu. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 7(77-78), 20-32.
• Özdemir, M. (2013, Ağustos). Türk-İslâm bilim tarihinin yeniden yazımı açısından bilim tarihi yazım biçimleri tartışmasına giriş. Türk Yurdu, 312, 35-41. Erişim adresi: https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=846
• Özer, H. (2017). Yeniden-yazım örneği olarak Mahmut ile Meryem romanı. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 10, 267-282. doi: 10.16947/fsmia.372653
• Süren, M. S. & Uras Yılmaz, A. (2020). Bir yeniden yazım örneği olarak Frankenstein. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 12, 29-52. doi: 10.26650/iujts.2020.12.0003
• Tören, H. (2001). Alî Şîr Nevâyî, Sedd-i İskenderî (inceleme-metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Türk Dil Kurumu (t.y.). Güncel Türkçe sözlük. www.sozluk.gov.tr. Erişim tarihi: 18.12.2020.
• Ünver, İ. (1975). Türk edebiyatında manzum İskender-nâmeler (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Ünver, İ. (2000). İskender (edebiyat). İslam ansiklopedisi (C. 22, s. 557-559). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.