A New Example of Pulat Tray

Yıl 2024, , 277 - 296, 20.12.2024

Zekiye Uysal , Dilek Çakır

https://doi.org/10.21497/sefad.1457958

Öz

Starting from the 18th century, Western influences began to emerge in Turkish art, continuing into the 19th century. These centuries represent a period when both Westernization effects and traditional art and taste persisted. During this era, certain Western items made their way into Ottoman social life, including trays made of "pulat," which means steel. Known and published examples of these trays, literally defined as steel, are limited in number. One of these is in the private collection of a person residing in Çanakkale.This tray, introduced for the first time, has a panorama of İstanbul. The tray depicts a view from Pera to Sarayburnu. The tray, made of steel material, is oval-shaped with metal handles and raised edges. Its width is 42.2 cm, and its length is 53 cm. There are no inscriptions or signatures present on the tray. In the study, our tray is compared with other published tray examples. Furthermore, the structures within the panorama are analyzed in comparison, accompanied by photographs, engravings, murals, and paintings. Decorative features seen on the tray, construction techniques, and material are also explored.

Anahtar Kelimeler

Pulat, Tray, View, Istanbul, Ottoman

Pulat Tepsilere Yeni Bir Örnek

Öz

18. yüzyıldan itibaren Türk sanatında görülmeye başlanan batı etkileri 19. yüzyılda da devam etmiştir. Söz konusu bu yüzyıllar bir yandan batı etkisinin gözlendiği, bir yandan da geleneksel sanat ve zevkin devam ettiği yüzyıllardır. Bu dönemde Osmanlı sosyal yaşamına batıdan bazı eşyalar girer. Bu eşyalar arasında pulat tepsiler de yer almaktadır. Kelime anlamı çelik olarak tanımlanan bu tepsilerin bilinen, yayınlanmış örnekleri sınırlı sayıdadır. Bunlardan biri de Çanakkale’de ikamet eden bir kişinin özel koleksiyonunda yer almaktadır. İlk kez tanıtılan bu tepsi İstanbul panoramasına sahiptir. Tepsi üzerinde Pera’dan Sarayburnu’na bakış resmedilmiştir. Metal kulplu ve oval bir şekle sahip olan tepsi çelik malzemelidir. Kenar kısmı zeminden yüksektir. Tepsinin eni 42,2 cm., boyu 53 cm. dir. Tepsinin üzerinde herhangi bir tarih veya imza yer almamaktadır. Çalışmada tepsimiz yayınlanmış diğer tepsi örnekleri ile mukayese edilmiş ayrıca manzara içerisinde yer alan yapılar fotoğraf, gravürler, duvar resmi ve tablolar eşliğinde incelenerek karşılaştırmalı şekilde değerlendirilmiştir. Bunların yanında tepside görülen süsleme özellikleri, yapım tekniği ve malzeme gibi konular açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pulat, Tepsi, Manzara, İstanbul, Osmanlı

Teşekkür

Tepsinin sahibine yayınlamamıza izin verdiği için teşekkür ediyoruz. Kendisi istemediği için burada adını veremiyoruz.

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2016). Karaköy (Galata) Köprüsünü kim yaptırdı?, F. M. Emecen, A. Akyıldız & E. S. Gürkan (Ed.) Osmanlı İstanbulu: IV. Uluslararası Osmanlı İstanbulu sempozyumu bildirileri, 20-22 Mayıs 2016 içinde (s. 887-906). İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Arık, R. (1988). Batılılaşma dönemi Anadolu tasvir sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arık, R. (1990) Batılılaşma dönemi ve Türk sanatı, Tepsilerde manzaralar, Beymen Sergi Kataloğu, 27, 09, 1990.
• Arseven, C. E. (1983). Çelik, Sanat ansiklopedisi (C. 1, s. 384). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Arseven, C. E. (1983). Pulad, Sanat ansiklopedisi (C. 4, s. 1633). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Arseven, Celal Esad. (1983). Tepsi, Sanat ansiklopedisi (C. 4, s. 1969). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Başkan, S. (1999). XVIII. ve XIX. yüzyıl Avrupa sanatında “Osmanlı” “Turquerie” ve “Oryantalizm”, Osmanlı ansiklopedisi (C. 11, s. 454-467). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Batur, A. (1993). Art Nouveau, İstanbul ansiklopedisi (C. 1, s. 327-333). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Batur, A. (1994). Beyazıt yangın kulesi, Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (C. 2, s. 190). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Cutajar, D. (1987). The lure of the orient, The Schranzes, the Brockdorffs, Preziosi and other artists. Hyphen, V (3), 101-136. Erişim adresi: https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/24209/1/Lure%20of%20the%20Orient-The%20Schranzes%2C%20the%20Brockdorffs%2C%20Preziosi%20and%20other%20artists.pdf
• Develioğlu, F. (1998). Pûlâd, Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat, A. S. Güneyçal (Haz.), Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dora, Y. (2022). Haliç köprülerinin resim sanatında var olma süreci”, Sanat tarihi dergisi, 31(1), 155-207.
• Düzcü, L. (2013). Osmanlıların sanayi çağına adım atışına denizcilikten bir örnek: buharlı gemiye geçişte başlıca parametreler (1828-1856), History studies, 5(1), 113-127.
• Düzcü, L. (2017). Yelkenliden buharlıya geçişte Osmanlı denizciliği, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Ergün, S. (2005) 19. yüzyıla ait tasvirli metal tepsiler (pulat tepsiler), (Yayınlanmamış master tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Evren, B. (1994). Galata köprüleri tarihi, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Eyice, S. (1994). Galata Kulesi, Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (C. 3, s. 359-362). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1996). Galata Kulesi, TDV İslam ansiklopedisi (C. 13, s. 313-316). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1996). Haliç, TDV İslam ansiklopedisi (C. 15, s. 264-280). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Genç, A. & Çolak, O. M. (Haz.). (2007). Sultan II. Abdülhamid arşivi İstanbul fotoğrafları, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Hariri, A. F. (1988). Çeşitli süsleriyle teneke tepsiler, Antika, 35, 34-37.
• Hut, D. (2011). Buharlı gemiler çağında Osmanlı deniz ve nehiryolu ulaşımı, Osmanlı’da ulaşım kara, deniz, raylı, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Koçu, R. E. (1960). Bayazıd yangın kulesi, İstanbul ansiklopedisi (C. 4, s. 2264-2267). İstanbul; İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı, M. Öztürk ve D. Örs (Haz.). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nessi, F. & Hatzaki, M. (2014). Rituals of hospitality: ornamental trays of the 19th century in Greece and Turkey, Melissa Publishing House.
• Okçuoğlu, T. (2020). Hayal ve gerçek arasında Osmanlı resminde İstanbul imgesi 18. ve 19. yüzyıllar, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Önder, M. (1998). Antika ve eski eserler klavuzu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öndeş, O. (1972). İstanbul Aşığı Ressam Preziosi, Milliyet Yayınları.
• Özpalabıyıklılar, S. (Ed.). (2001). Tanede saklı keyif, kahve, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Pulad, Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (C. 3, s. 782). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Raycanovski, D. (1990a). Teknik incelemeler, Tepsilerde manzaralar, Beymen Sergi Kataloğu, 27, 09, 1990.
• Raycanovski, D. (1990b). Tepsiler hakkında bazı ek bilgiler ve araştırma sonuçları, Tepsilerde manzaralar, Beymen Sergi Kataloğu, 27, 09, 1990.
• Sevim, M. (Haz.). (1996). Gravürlerle Türkiye in Gravures-İstanbul (C. 1,3). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Songur, F. (2021). Osmanlı bahriyesinde lojistik imkân kabiliyetler ve üstlerin durumu (1867-1914), (Yayınlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Tanyeli, G. & Kâhya, Y. (1994). Galata köprüleri, Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (C. 3, s. 357-359). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1974). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toleware. https://www.britannica.com/topic/toleware . Erişim tarihi: 23.07.2023.
• Uyar, Y. (1997). Pulat tepsiler, Antika, 1, 10-11.
• Üstünkaya, F. F. (2021). 19. yüzyıl Osmanlı tasvir sanatının bir örneği pulat tepsiler, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Yılmaz, G. (2004). 19. yüzyıl Osmanlı sanat yaşamında sanat eseri olarak yeni objeler, (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Amedeo Preziosi – İstanbul Bosphorus. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Amedeo_Preziosi_-_Istanbul_bosphorus.jpg. Erişim tarihi: 01.08.2023.
• James Robertson, https://www.apollo-magazine.com/capturing-capital/. Erişim tarihi: 28.07.2023,
• Luigi de Brocktorff. http://collections.vam.ac.uk/item/O141537/view-of-constantinople-from-Pera-watercolour-brocktorff-luigi/. Erişim tarihi: 25.07.2023.