Anadolu Türk Halk Hekimliğinde Toprak

Yıl 2018, Sayı: 39, 189 - 204, 22.06.2018

Recep Tek

https://doi.org/10.21497/sefad.443461

Cited By: 8

Öz

Anasır-ı erbaa olarak nitelendirilen dört unsurdan biri olan toprak, tarihi süreç içerisinde pek çok kültür ve dinde kutsal kabul edilmiştir. Varoluşun esasını oluşturduğuna inanılan hava, su, ateş ile birlikte toprak, Türkler tarafından da “ıduk yer-sub” anlayışı çerçevesinde kutsal telakki edilmiştir. Türk mitolojisinde toprak, bolluk ve bereketin kaynağı, canlıları içerisinde barındıran, besleyen, koruyan bir yaşam mekânı olarak görüldüğü için bir “ana” olarak kabul edilerek “yer ana”, “toprak ana” kavramlarıyla nitelendirilmiş ve canlı bir varlık olarak düşünülmüştür. Geçmişten günümüze Türkler tarafından kutsal kabul edilen toprak, aynı zamanda bir em, bir şifa kaynağı, bir sağaltma aracı olarak da görülmüş ve kullanılmıştır. Bugün Anadolu halk hekimliğine ilişkin yapılmış çalışmalar incelendiğinde, Anadolu insanının toprak temelli birtakım halk hekimliği uygulamalarıyla doğum öncesi, doğum esnası ve doğum sonrasında anneye ve çocuğa tatbik edilen işlemlerde, sağaltma ocaklarının tedavi yöntemlerinde toprağı kullandıkları, ziyaret yerleri etrafında oluşan inanç ve uygulamalarda kutsal mekânın toprağından yararlandıkları görülmektedir. Çalışmada, doğumla ilgili uygulamalarda, ocaklara, türbe ve ziyaret yerlerine başvurularak yapılan sağaltma yöntemleriyle diğer halk hekimliği uygulamalarında hangi rahatsızlıkların tedavisinde toprağın kullanıldığı ve bu uygulamaların nasıl tatbik edildiği hakkında örneklerden hareketle bilgi verilecektir. Ayrıca toprak etrafındaki inanış ve uygulamaların Anadolu sahası halk hekimliğine yansımaları ve toprağın işlevleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Toprak, halk hekimliği, doğum, ocak, türbe ve ziyaret yerleri

Soil in Anatolian Turkish Folk Medicine

Öz

Regarded as one of the four elements dubbed anasır-ı erbaa, soil has always been considered holy in many cultures and religions. Besides air, water and fire which make up the essence of existence, soil has always been seen sacred by Turks within the concept of ıduk yer-sub meaning holy ground and water. Soil has been referred as the ‘mother earth’ and reckoned a living thing and was adopted as a mother, source of abundance, wealth and a habitat of sheltering, feeding and conserving livings. Being regarded as sacred by Turks throughout history, soil was also regarded as a medicine, source of cure and a means of treatment. When studies carried out in Anatolia within the concept of folk medicine are analyzed, it can be seen that Anatolian community made use of soil via several folk medicinal prenatal, natal and post-natal practices performed on both the mother and the child in treatment houses and they benefited from the soil of recreation places formed around sacred places. In this study, it is aimed to provide data about natal practice and other folk medicinal practices carried out in treatment houses, tombs and visited areas benefitting from the sample cases as to the way how these practices were carried out for the treatment of which ailments. Besides, it is aimed to reveal the implications of the beliefs and practices of soil within folk medicine in Anatolia as well as its functions.

Anahtar Kelimeler

Soil, folk medicine, birth, treatment house, tombs and visited areas

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1989). “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi”. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. 1-9.
• Anadol, Cemal (1988). Tarihten Günümüze Kadar Dünyada ve İslamiyet’te Halk İnanışlar Büyü (Sihir-Tılsım). İstanbul: Devlet Yayın ve Dağıtım.
• Araz, Rıfat (1995). Harput'ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Aytar, Selçuk (1976a). “Hastalığı Devretme Geleneği”. Türk Folklor Araştırmaları 16 (322): 7639-7640.
• Aytar, Selçuk (1976b). “Bazı Cansızlardaki Güçleri İnsanlara Devretme”. Türk Folklor Araştırmaları 17 (325): 7723-7724.
• Baysal, Nagihan (2014). Gelenek ve Değişim Ekseninde Trabzon Halk Hekimliği Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Ü.
• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. çev. Ercan Eren. Ankara: Yurt Kitap Yay.
• Boratav, Pertev Naili (2012). Türk Mitolojisi-Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. çev. Recep Özbay. Ankara: BilgeSu Yay.
• Çevik, Bülent (2008). Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Ü.
• Çıblak, Nilgün (2005). “Çukurova'da Halk Hekimliği ve İlgili Uygulamalarda Eski Türk İnançlarının İzleri”. Türk Kültürü XLIII (507-508): 199-214.
• Çolak, Faruk (2015). Yazılı ve Sözlü Belgeler Işığında Niğde Halk Hekimliği. Konya: Kömen Yay.
• Frazer, James G. (2004). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri I. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel yay.
• Gönenç, Alpaslan (2011). Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Ü.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, Abdülkadir (1998). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kalafat, Yaşar (2012). Türk Halk İnançlarında Renkler. Ankara: Berikan Yay.
• Kaya, Muharrem (2001). “Eski Türk İnanışlarının Türkiye'deki Halk Hekimliğinde İzleri”. Folklor/Edebiyat VII (XXV): 199-218.
• Kumartaşlıoğlu, Satı (2012). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Ü.
• Kurum, Uygar (2008). Düziçi’nde Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Ü.
• Mauss, Marcel (2005). Sosyoloji ve Antropoloji. çev. Özcan Doğan. Ankara: Doğubatı Yay.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2002). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yay.
• Oymak, İskender (2010). “Anadolu’da Su Kültünün İzleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (1): 35-55.
• Ögel, Bahaeddin (1989). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öncül, Kürşat (2011). Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi Halk Hekimliği (Kars-Igdır). Kars: Kafkas Ü. Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yay.
• Öngel, Gülnur (1997). Denizli Halk Hekimliğinde Ocaklar. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Ü.
• Örnek, Sedat Veyis (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yay.
• Özkan, Tuba (2012). Geleneksel Tıptan Modern Tıbba Ocaklık Kurumu: Ankara İli Çubuk İlçesi Örneği. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Ü.
• Sarıtaş, Süheyla (2015). “Türk Mitolojisinde Ak İyeler”. ed. Fatma Ahsen Turan - Meral Ozan. Türk Mitolojisine Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi. 63-83.
• Sever, Mustafa (2016). Mersin ve Yakın Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Barış Kitap.
• Sol, Selma (2007). “Edirne’de Halk Hekimliği”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (1): 175-191.
• Tanyu, Hikmet (1992). “Büyü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. VI. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 501-506.
• Temizsoylu, Aydın (2012). Ankara’da Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Ü.
• Uçak, Salih (2007). Ergani’de Eski Türk İnançlarının İzleri ve Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Ü.
• Uraz, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yay.
• Uyar, Akın (2013). Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları. Yüksek Lisans Tezi. Yozgat: Bozok Ü.
• Ülger, Züleyha (2012). Aydın (Merkez) ve Çevresinde Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Ü.